Негіздермен

тұздармен

қыздырудың әсері (кейбір қышқылдар үшін)

Қышқылдардың металдармен әрекеттесуі металдың белсенділігіне қарай жүреді; белсенді металдардың көпшілігі қышқылдардан сутегін ығыстырады:

H₂SO₄+Ca=CaSO₄+H₂↑

H₂SO₄+Zn=ZnSO₄+H₂↑

белсенді металл + қышқыл = тұз + сутегі

Қышқылдардың негіздік оксидтермен әрекеттесуі нәтижесінде тұз бен су түзіледі:

H₂SО₄+CaО=CaSО₄+H₂О

2HCl+ZnО=ZnCl₂+H₂О

қышқыл + негіздік оксид = тұз + су

Қышқылдар еритін де, ерімейтін де негіздермен әрекеттеседі:

HCl+NaOH=NaCl+H₂O

2HCl+Cu(OH)₂↓=CuCl₂+2Н₂O

қышқыл + негіз = тұз + су

Қышқылдар тұздармен алмасу реакциясына түседі

H₂SО₄+BaCl₂=BaSО₄↓+2HCl

HCl+AgNО₃=AgCl↓+HNО₃

2НСl+СаСO₃=СаСl₂+Н₂O+СO₂↑

қышқыл + тұз = жаңа тұз + жаңа қышқыл

Кейбір қышқылдар қыздырғанда айырылады

H₂SiO₃→SiO₂+H₂0

Қолданылуы

HNO₃ - азотты тыңайткыштар алу үшін

H₂SO₄ - өте кең қолданыс табады, сондықтан оны химия өндірісінің «наны» деп атайды.

Н₃РО₄- фосфор тыңайтқыштарын алу үшін HCl — тұздарын алу үшін, медицинада.^[1]

Қышқылдық

Қышқылдық (орысша: кислотность) — ортаның рН өлшем бірлігінен берілетін сипаттамасы. Бұл өлшем бойынша рН7 мөлшері бейтарап орта саналады, егер ол көрсеткіштен жоғары болса ортаның сілтілік әсері жоғарылайды. РН шкаласы 10-дық логарифм негізінде жасалған сондықтан рН₄ артық рН₅ ортасына қарағанда 10 есе қышқыл, ал рН₆ ортасына қарағанда 100 есе қышқыл болады.^[2]

Қышқылдар.

Қышқылдар – құрамында металға алмаса алатын сутектің бір немесе бірнеше атомы бар және суда ерігенде сутек иондарын Н+ түзетін химиялық қосылыстар.

2.4. Пролиттік тепе — теңдік. Қанның буферлік жүйесі

Аррениустың электролиттік диссоциация ториясы түсіндіре алмаған мәселелерді Дания ғалымы Дж.Бренстед пен ағылшын химигі Т.Лоури ұсынған қышқылдар мен негіздердің протолиттік теориясы түіндіре алды. Бұл теория Бренстед- Лоуритеориясы деп аталды. Бұл теория қышқылдар мен негіздерді, заттардың протонға қандай байланысы бар екендігін анықтайды.

Қышқылдр мен негіздерді бұл теория бойынша протолиттер, ал олардың бір-бірімен әрекетесуін протолиттік тепе-теңдік дейді.

Қанның буферлік жүйесі

Адам мен жоғары сатыда дамыған жануарлар қанының әрекетшіл ортасы әлсіз сілтілік болады (рН-7,35-7,45). Бұл көрсеткіш сутегі (Н+) жөне гидроксил иондары (ОН ) мөлшерінің ара қатынасымен анықталады. Артерия қанының рН-7,45, ал вена қанының рН-ы ұлпалардан көмір қышқыл газының сіңірілуімен байланысты 7,35 шамасында сақталады. Зат алмасу процесі барысында қанға көмір қышқыл газдың, сүт қышқылының т.б. қышқыл алмасу өнімдерінің бөлінуіне қарамастан қанның әрекетшіл ортасы тұрақты жағдайда сақталады. Бұл қан плазмасы мен эритроциттердің буферлік қасиеті мен денеден қышқылдар мен сілтілердің артық мөлшерін шығарып отыратын бөлу жүйесінің қызметімен байланысты.

Қан құрамында төрт түрлі буферлік жүйе болады.

1. Бикарбонатты буферлік жүйе; ол көмір қышқылы мен натрий

бикарбонаттарынан тұрады.

2. Фосфатты буферлік жүйе; бір және қос негізді фосфорқышқылды натрийдан тұрады.

3.Белокты буферлік жүйе; плазма белоктарынан құралады. Белоктар амфотерлік қасиетінің арқасында ортаның әрекетшіл ортасына

қарай не сутегі, не гидроксил иондарын бөледі де, қанның сутектік

көрсеткішін бір деңгейде ұстайды. 4. Гемоглобиндік жүйе; гемоглобиннің калийлі тұзына (КНвО2) байланысты. Бұл қосылыс көмір қышқылына қарағанда әлсіз қышқыл болғандықтан оған өзінің калий ионын береді де, сутегі ионын қосып алып, баяу диссоциацияланатын (ажырайтьш) қышкылға айналады. Канның буферлік қасиетінің 75 пайызы осы гемоглобинге байланысты.

Қан әрекетшіл ортаның қышқыл жаққа ығысуынан жақсы қорғалған. Оның себебі сілтілік қордың болуында. Қанның сілтілік қоры деп 100 мл. қандағы бикарбонаттар мөлшерін айтады. Қан құрамында қышқылдық және сілтілік эквиваленттер белгілі арақатынаста болады да, қышқыл-сілтілік тепе-теңдік қалыптасады.

III. Қорытынды

Бір торшалы қарапайым организмдер сыртқы ортадан өзіне қажетті заттарды бүкіл денесі арқылы қабылдап, керексіз ыдырау өнімдерін сол арқылы бөліп отырады. Ал адам мен жоғары сатыдағы жануарларда мұндай мүмкіндік жоқ. Олардың сыртқы қабығының рөлін орындайтын терісі қоршаған ортадан қажетті заттарды сіңіре алмайды, ал торшалары сыртқы ортамен тікелей жанаспайды, арнаулы ішкі ортамен қоршалады.

Қанның физикалық қасиеттерінің өзгеріп, сұйык күйден қойыртпақтанып қатқылдануын ұю деп атайды. Қанның ұюы оның маңызды қорғаныш қасиеттерінің бірі. Ол организмді қансыраудан сақтайды. Қансырауды тоқтатуға (гемостаз) қан тамырларынын қабырғасы, тамыр маңындағы ұлпалар, қан плазмасы құрамындағы ұю факторлары, барлық қан торшалары қатысады. Бұл процесте биологиялық белсенді заттар да маңызды роль атқарады. Олар физиологиялық әсеріне қарай қанның ұюын жеңілдететін, қанның ұюына кедергі жасайтын және ұйықты ерітетін заттар болып бөлінеді.

Қанның ұюы тізбектелген реакциялардан тұратын күрделі процесс. Оның мәні қан құрамындағы фибриноген белогының физика-химиялық қасиеттерінің өзгеруінде. Ұю процесі барысында фибриноген белогынан қышқыл пептид бөлінеді де, ол ерімейтін белок -фибринге айналады.

Пайдаланған әдебиеттер

1. Патсаев Ә.Қ, Шитыбаев С.А. Бейорганикалық Химия

<== попередня сторінка	\|	наступна сторінка ==>
КОНТРОЛЬНАЯ РАБОТА	\|	Тканевое дыхание

Не знайшли потрібну інформацію? Скористайтесь пошуком google:

Генерація сторінки за: 0.006 сек.