• Гідрологія і Гідрометрія
• Господарське право
• Економіка будівництва
• Економіка природокористування
• Економічна теорія
• Земельне право
• Історія України
• Кримінально виконавче право
• Медична радіологія
• Методи аналізу
• Міжнародне приватне право
• Міжнародний маркетинг
• Основи екології
• Предмет Політологія
• Соціальне страхування
• Технічні засоби організації дорожнього руху
• Товарознавство продовольчих товарів

Тлумачний словник
Авто
Автоматизація
Архітектура
Астрономія
Аудит
Біологія
Будівництво
Бухгалтерія
Винахідництво
Виробництво
Військова справа
Генетика
Географія
Геологія
Господарство
Держава
Дім
Екологія
Економетрика
Економіка
Електроніка
Журналістика та ЗМІ
Зв'язок
Іноземні мови
Інформатика
Історія
Комп'ютери
Креслення
Кулінарія
Культура
Лексикологія
Література
Логіка
Маркетинг
Математика
Машинобудування
Медицина
Менеджмент
Метали і Зварювання
Механіка
Мистецтво
Музика
Населення
Освіта
Охорона безпеки життя
Охорона Праці
Педагогіка
Політика
Право
Програмування
Промисловість
Психологія
Радіо
Регилия
Соціологія
Спорт
Стандартизація
Технології
Торгівля
Туризм
Фізика
Фізіологія
Філософія
Фінанси
Хімія
Юриспунденкция

Жоспарлаудьщ жалпы принциптері

Балаларды бейнелеу іс-әрекеті мен конструкциялауға үйре-тудін «Программада» түрған міндеттерін жүмыстарды жоспар-лау және оларды сабақтар бойынша анық, жүйелі түрде бөлу кезінде ғана шешу мүмкін.

Дүрыс жоспарлау, демек балалардың бейнелеу іс-әрекеті мен конструкциялаудын, әр алуан түрлерін игеруі ескеруді қа-жет ететін бірқатар жағдайларға байланысты.

Балабақшада бейнелеу іс-әрекетін тәрбиелеуді білім беру жұмысы бөлімдерінін, бірі ретінде қараған жен-, онда специфи-калық міндеттерден басқа-, жалпы міндеттер, мысалы дербестік-ті, белсенділікті, творчествоны тәрбиелеу, шұғылдана білуді, тапсырманы орындау, бастаған ісін аяғына дейін жеткізу үшін жігер-күшін жүмсай білуді қалыптастыру, оқу іс-әрекетінің кей-бір элементтерін қалыптастыру сияқты міндеттер шешіледі. . Балалармен жұмыстьщ бөлімдерінің бірі ретінде бейнелеу ^с-әрекеті басқа бөлімдермен, мектепке дейінгі мекемелерде ба-_т^.^лаРДьіҢ бүкіл тыныс-тіршілігімен тығыз байланыста болуы ^ !с. Әрі ең алдымен балалардың ойындарымен, конструкция-

Умен, айналадағылармен танысу жөніндегі жүмыспен, тілді _Тьір^ІТУ^ме_о^н, көркем әдебиетті оқумен, музыкалық сабақтармен леу ^^айланысты болуғатиіс. Балалармен жан-жақты тәрбие-_Әс| ^Үмысы елестету байлығын, эмоциялық қанықтықты, өзінің Кет^⁶?¹? ^і^ДірУ қажеттігін тудырады, мүнсыз бейнелеу іс-әре-Мү_с^^еР^1ніҢ міндеттерін шешу мүмкін емес. Сондықтан сурет салу, Тьің ^^ЖасаУ. аппликация және конструкциялау женіндегі сабаК-^жоспарьщ жасай отырып, тәрбие жүмыстарының барлык

бөлімдерінің өзара байланыстарын есте ұстау қажет. Мәселең сенсорлык тәрбие женіндегі программа балалардың қабылдауңң дамытуды, олардын, заттар формасы, түсі мен реңктері, көлем; және т. б. туралы түсініктерін қалыптастыруды көздейді. Сенсор. лық тәрбиені жүзеге асыру балалардың эталондарды — қабыіғь данған заттар салыстырылатын қоғамдық қалыптасқан өлщем. дерді игеруге бағытталған. Сенсорлық тәрбие арнайы ұйымдас-тырылған ойындар мен жаттығулар, сондай-ақ балалар іс-әре-кетінің алуан түрлері процесінде болады. Сандықтан бейнелеу іс-әрекеті мен конструкциялау жөніндегі сабақтардың жоспарыц ■ жасай отырып, балалардың сенсорлық тәжірибелеріне' сүйене отырып, балалар дидактикалық ойындарда, басқа да іс-әрекет-терде сур.ет салуға, мүсін жасауға, аппликация мен конструк-циялауға үйрету кезінде оны байыту және нақтылау үшін қан-дай түсініктерді игергендерін есте сақтау маңызды.

Кейбір жағдайларда балайардың заттарды немесе табиғат құбылыстарын, өмірдегі оқиғаларды бақылау, бүл қүбылыстар-ды кейін бейнелеу іс-әрекеті мен конструкциялауда бейне.зду үшін картиналар мен өрнектерді қарап шығу, ертегілер немёсе өлеңдер оқу үйымдастырылады. Бұл жан-жақты жұмыс егер ол сабақтың езіне енгізілмесе, серуендердің мазмүнына, күннід екінші жартысындағы сабаққа, дидактикалық ойындарға неме-се ойыншықтармен ойналатын ойындарға енгізіле отырып та жоспарланады. Мысалы, балалар ақшакарлардың суретін сал-мастан бүрын оларды серуен кезінде қарау жақсы.

Белгілі бір мерзімге сабақтар жоспарын жасауға кірісе отй-рып, ең алдымен бясқа бөлімдер бойынша осы кезеңде балалар¹-мен.қандай тәрбиелік жұмыс жүргізілетінін, балалар қандай әсер алатынын және сурет. салу, мүсін жасау, аппликация және конструкциялау сабақтарына топтың тәрбиеленушілерін дайын-дау үшін арнайы қандай жұмысты жүргізу керектігін нақтыла-ған жөн.

Топта тәрбие жұмыстарының жоспарын жасай отырып, «Ба-лабақшадағы тәрбие программасында» бейнелеу іс-әрекеті мен конструкііиялау' түрлерінің әрбірі бойынша бір айға көрсетіле-тін сабақтардьщ санын еске алған орынды..

Бірінші кіші топта сурет салу және мүсін жасау сабақтары барлық балалармен аптасына 2 рет таңертенгі сағаттарда өткі-зіледі.

Екінші кіші және естиярлар топтарында сурет салу және мү-сін жасау сабақтары аптасына 1 рет, ал аппликация және кон-струкциялау сабақтары айына 2 рет өткізіледі. Балалардың өз ойлары бойынша сурет салу және мүсін жасау шамамен сабак-тардың жартысын алады. Жылдың екінші жартысынан бастап естиярлар тобында айына бір сабақ декорациялық сурет салуға белінеді.

Ересектер тобында сурет салу сабағы аптасына 2 рет, мүсій жасау, аппликация және конструкциялау сабағы аптасына 1 ре^т

ізіледі. Айына бір сабақ — декорациялық сурет салуға, ең ^өТ I бір сабак балалардың өз ойьшша сурет салуына және бір ^_аК__өз ойынша мүсін жасауына бөлінеді. ; . ■ Заттық және сюжеттік сурет салу жөніндегі сабақтардың •_аньін үзілді-кесілді белгілеуге болмайды, қай-қайсысының да ^с _льістырмалы саны өзгеруі мүмкін.

Мектепке даярлық тобында бейнёлеу іс-әрекетінің әрбір түрі йойынша өткізілетін сабақтардың саны, айына ересек тобында-_ғЬідай болады. Балалардьщ өз ойларынан жүмыс жасау сабақ-' тарЫ барлық түрлер бойынша аппликацияны да қосқанда, ша-_мамен айына бір рет еткізіледі. Декорациялық сурет салуға айы-_на екі сабак бөлінеді. Натурадан сурет салуға айына бір сабақ бөлу, әлсін-әлсін натурадан мүсін жасау мен аппликация жасау сабактарын еткізген дүрыс.

Кіші топтарда балалар қарындаштармен және бояулармен
сурет салады, алайда сабақтарды қатан, тәртіппен кезектестіріп
отыру дұрыс емес — қайсы бір материалды пайдалану сабактың
мазмүнына және программалық талаптарға тәуелді болуға тиіс:
бір айларда бояулармен сурет салу,-екшші айларда қарындаш-
тармен сурет салу басым болады. .

Ересек және даярлық топтарында сурет салуға арналған ма-териалдар ұлғайтылады: олардың жүйелі пайдаланылуы сурет-тің мазмұнына және материалдың мәнерлілік ерекшеліктеріне байланысты.

Әрбір сабақтыц мазмұнын программаның талаптарына сүйе-не отырып, ойластыру керек. Сондай-ақ балалар осы уақыт ке-зеңінде, мысалы, табиғатты бақылаудан, қоршаған өмірден ала-тын әсерлерін ескеру қажет.

' Балалар суреттері, аппликациялары, мүсіндері практикалық қьізмет атқаруы — ойында қолдану үшін, топ бөлмелерін, залды мерекелік безендіру үшін, сыйлық үшін пайдаланылуы мүмкін. Жұмыстын, мүндай түрі олардың дер кезінде пайдаланылуы үшін тиісті түрде жоспарланадыі Жүмыс жеткілікті мөлшерде дербес болуы, балалардьщ жеке бейімділігін олардың талғам мен қажеттерін көрсетуі үшін, оларды орындауда ба,лалардың олар бүрын алған білімдері мен шеберліктерін қолдануларына түрткі болуы керек. -

Программаның жоғарыда аталған бөлімдерінің бәрі бірден Жүзеге асырылмайды. Бірінші кіші топта сурет салу мен мүсін Жасау техникасы бойынша алғашқы бейімділік пен дағдылар ^еріледі.

Бейнелер жасау әлі үйрету тақырыбы болмайды — бүған ба-^лалар тек жақындатылады. Екінші кіші топта бейнелей білу бө-лімі негізгі орын ала бастайды және сурет салуда, мүсін жасау-Да^желімдеуде техникалық дағдыларға ие болысымен біріктірі-^ЛеДі- Сондай-ақ декорациялық аппликация енгізіледі. Естиярлар ^тобьщда, аталған белімдерден басқа, декорациялық сурет салу ^әне сабақтас мазмүнды сурет салу, яғни программаньщ барлық

бөлімдері енгізіледі. Келесі екі топта да үйрету програмщ_ай
барлық бөлімдері бойынша жүреді. ^ЬіЧ

Тоқсанға жоспар құру кезінде программаң

Программаның барлық бөлімдерін ескеру керек. Тоқсанғ_а ^

бөлімдері ретін әрбір ай бойына балалармен қандай ^К'

жос^ау ^б1Р ^затты бейнелеуді меңгеру негізгі _мін ^Да

болатын сабақтар — декорациялық сурет с_Эт

және аппликация сабақтары, балаларға сабақтас мазмүңд"

білдіру ұсынылатын сабақтар каралады. Бұл бөлімдердің әрқд,»¹¹¹

сысына бөлінген сабақтардың саны барлык уақытта бірдей емес-

бұл уақытта программаның қандай кезекті міндеттер шеші„ч_е

тініне байланысты бір айда заттарды бейнелеу жөніндегі сабақі

тар біршама көбірек болуы, екінші айда декорациялық _Сур_ет

салудан кебірек болуы мүмкін. Кейде жаңа іскерліктерді немесе

білімді бекіту үшін бір бөлім бойынша қатарынан бірнеше са-

бақтар беру кажет, ал сосын осы бөлім бойынша сабақтарды

сирек өткізуге болады. Мысалы, балалар екі бүктелген қаға_А.

дан симметриялық заттарды қиып алу сияқты күрделі шеберлік-

ті меңгергенде (ал аппликация екі жетіде бір рет еткізіледі) екі-

үш сабақты біріктіріп және оларды әр аптада өткізген орынды.

Сонымен бірге барлық бөлімдер бойынша программа дер кезін-

де және жүйелі іске асырылуын қадағалау керек.

Техникалық шеберлікті кальгатастыру ерекше сабақтар бо-лып бөлінбейді — олар әр түрлі декорациялық, заттың және сю-жеттік сипаттағы сабақтарда меңгеріледі;

Дегенмен техникалық тәсілге оны бастапқы меңгеру кезінде ерекше назар аударылуы тиіс. Бұл жағдайда бейнелеу және де-корациялық тапсырма жеңілдейді және балаларға көбінесе тех-ника саласында нұсқау бердледі. Бүл жөнінде педагог сабақтар-дың программалық мазмүнын және олардың методикасын жос-парлай отырып есте ұстауы тиіс.

Балабақшада білімдер мен іскерліктердін Сабақтар ңгерілу дәрежесіне сәйкес сабақтардын әр түр-'^осшт™™ ^лі типтері еткізіледі. Балалар өздері үшін жа-ңа білімдер мен іскерліктер алатын сабактар-ды беліп көрсетуге болады.

Әрбір жаңа бөлімді немесе іскерлікті балалар бірқатар са^ бақтар бойында, ал кейде бүкіл жыл ішінде меңгереді. Прр" граммалық талаптар неғүрлым күрделі болса, оны игеру Ү^ш'^н соғұрлым көп уақыт талап етіледі. Естиярлар тобында сабактйй мұндай түрі едәуір уақытты алады, барлық сабақтардьвд ен кемі үштен екісі. Қалған сабақтар балалардың еркін көрінулері^не бөлінеді. Алайда бұл сабақтардын жасқа байланысты өз сипа-тын өзгертетінін ескеру қажет. 2—4 жастағы балалар, өздері ие болған іскерлікті пайдалана отырып, өз бетімен ішінара _ғана әрекет ете алады. Екінші жағынан олар қимылдарға ез бетінШ^е жаттыққан сияқты, бір қимылды көп рет қайталауға қабілетть Балалар неғұрлым ересек болған сайын соғұрлым оларДЬ¹¹¹ 80

• өп дәрежеде қол жеткізген іскерліктері мен білімде-_әреке^тТ!^р'анысты Оларда дербестік іскерліктердің жиналу, тәр-ріне ^^йпген қимыл әдістерін медгеру дәрежесіне қарай дамиды. ^_иеШІ ^ее"' _жас топтарында әр түрлі мелшерде, бірақ міндетті

^БаР/лалардын өз ойы бойынша сабақтар өткізілуі тиіс. Мұн-
^Т^^Д6 бактар бейнелеу іс-әрекетінің барлық түрлері бойынша
Д^ай_п^С_а^а„лануытшс. ! _ц

* ^ялпы топтык сабақтарды үиымдастыру жағдаилары бар-балалардың бейнелеу іс-әрекетінің қайсыбір түрімен айна-^ЛЫК ш талап етеді. Балалардың инициативасы мен дербестігі ^ЛЫСУлдымен жұмыстын, мазмүнын, оньщ орындалу әдістерін, ^еН"?нірек бейнелеу материалдарын таңдауға бағытталады.

Балаларға олар үшін жаңа білімдер хабарланатын немесе

•ана іскерліктер беретін сабақтар, сондай-ақ бүрын , меңгеріл-

*_дер_Ді қайталауға бірден бірнеше міндеттер қойылады, бірақ

олардьвд біреулері көбірек, біреулері азырақ кеңіл белуді талап

етеді- . .

Балалардың өздершщ оилары мен қалаулары боиынша әре-

кет ететін сабақтарды бөле отырып, балалардын, басқа сабақ-тарда инициатива мен дербестік көрсету мүмкіндіктерінен айы-руға болмайды.

Тәрбиеші алға қойған оқу тапсырмасы әр түрлі жолдармен іііешілуі мүмкін. Балалар суреттің көлемін оның түр-түсін кеңіс-тікте орналасуын таңдауда сюжеттік сәттердің бірін жоғары бағалауда және тағы басқа инициатива көрсете алатындай жол-дарды алдын ала қарастыру қажет.

Сабақты жоспарлау үстінде бейнелеу іс-әре-

Бейнелеу іс-әрекеті кетінің барлық түрлерінін, өзара байланысы

түрлері бойынша қажеттігін еске үстаған жөн. Онын, езінде іс-

жоспарлау әрекеттін, әрбір түрінің өзіндік ерекшелігі бо-

латыңын ескеру маңызды: мүсіндеу заттар

мен қоршаған болмыс қүбылыстарын ■—• көлемде; сурет — жа-

зықтықта, түсте, кеңістікте; аппликация — түрде силуэтті бе-

руге мүмкіндік береді. Іс-әрекеттің әрбір түріне бейнелеудің өз

техникасы да сай келеді. '■.

Бейнелеу іс-әрекетінің әрбір түрінің ез міндеттері болатыны

түсінікті. Сонымен бірге программада іс-әрекеттін, бірнеше тү-

Ршде шешілуі мүмкін жалпы міндеттер де көрсетіледі. Мәсе-

^лен, заттардың түсі суретте және аппликацияда беріледі, бірақ

аппликацияда балалар қағаздың дайын кесінділерін алады жә-

^е оларды заттьщ бояуына сәйкес іріктеп алады. Суретті сала

тьірьщ^ олар қарындаштың немесе бояулардың түсін өздері

аңдайды _және суреттіц тиісті бөлігін сол түспен орындауы тиіс.

-әрекеттін, бүл екі түрі бір программалық талапты игеруге

мектеседі. Көлемдік қатынастардың бёрілуі суретте де, мүсін-

^де Де, аппликацияда да шешілуі мүмкін.

Демек, жоспарлау кезінде бейнелеу іс-әрекетінің бүл ерекше-Ш ескере және оның барлық түрлерінің арақатынасын белгі-

лей отырып, бір программалық міндеттерді шешу, мысалы, _л гелек формалы заттарды бейнелеу балаларға аппликацң ^ң" оңай ёкенін, өйткені балалар дайын дөңгелекшелерді алатьінь ал суретте бала бұл форманы контур сызықтарымен беруд; ^Ін> де үйренуі тиіс екенін, мұның өзі белгілі бір графикалық _д ^л' дылар мен іскерліктерді меңгерумен байланысты екенін _ес^ғ" сақтауы - керек. Заттардың формасы туралы білімді меңгеру!^е балалар конструкциялық детальдардың формасын игеретін коі струкциялау сабақтары мен бейнелеу іс-әрекеті сабақтарын_Ь]' өзара байланысы маңызды. Көлемдік қатынастарды беруі мүсі, жасауда балаларға оңай тиеді, өйткені кесек саз балшық_Та„ құрамдас беліктерге белуге болады, ал дұрыс шешілмеген жағ. ' дайда, заттан бөлікті қайта ажыратуға, бөліктерді бір-біріщ_ен салыстыруға, егер олар тең болуға тиіс болса, теңестіруге, сей-тіп келемі жағынан дұрыс қатынастарға кол жеткен соң бірі_к. тіруге болады. Бёйнелеу іс-әрекетінің алуан түрлерінің өзара қатынастары туралы айта отырып ,ненің неден бұрын болып өтуге тиісті екенін ажырату қиың. Мұндай жүйелілік, сурет сайу, мүсін жасау, аппликация немесе аппликация, мүсін жасау, сурет салу әрдайым бола бермеуі мүмкін.

Сурет салу, мусін жасау және аппликация жәніндегі сабақ-

тардың өзара байлаңысы тек іс-әрекеттің алуан түрлерінде бір

затты бейнелеуден ғана көрінбейді. Арақатынас әр түрлі болуы

мүмкін. Мәселен, екінші кіші топта, мысалы, балалар тік бұрыш-

ты формалы заттарды беруге үйренеді. Сурет салу үшін оларға

жалаудың суретін, ал "аппликация үшін — кірпіш толтырылған

тік бұрышты формалы арбаны үсынуға болады. Аппликацияның

мазмүны неғұрлым күрделі, себебі арбаның тікбұрышты форма-

лы шанағын балалар тек қағазға жабыстырады, ал суретте

олар оның контурын берулері тиіс. Кейде зат аппликацияда және

суретте қайталануы мүмкін. Бірақ, әдетте, оны дәл сондай етіп

бермей, бейнелеу міндетін өзгертуге тырысу керек. Мысалы, ба-

лалар әдемі көйлек киген кызды қиып алады, сонан соң «Біздін

топтың қызы мен баласы» тақырыбына сурет салады, ал содан

кейін «Мерекеде балалар қалай билейді» атты сурет салады.

Немесе балалар қонжықтың мүсінін жасайды, ал одан кейін

«Қонжықтар қалайша дене шынықтырады» деген сурет салады.

Бұл үшін балалар фигуранын бөліктерінің орналасуын өзгерте

білуі тиіс. Әлдеқашан таныс суретке әлдеқандай өзгеріс, толык-

тыру енгізу қан^еттігі балалардың творчестволық мүмкіндікте-

рін, қандай да бір тапсырмаларды шешудегі олардың дербестік-

терін дамытуға жәрдемдеседі.

Сабақтарды жоспарлау кезінде циклді сипатты үстанған орынды: қандай да бір уақыт бойына программалық мінде^гтер-мен және тақырыптармен (мысалы, суретте, мүсінде, апплика-цияда адамның, жануарлардың бейнесін жасау) байланыст^ы сабақтарды немесе үқсас программалық міндеттер шешілетій мысалы, екі бүктелген қағаздан симметриялық заттарды ойып

-петү немесе сопақ формалы заттарды бейнелеуді үйре-
аЛУА^ы_й^Үктарды біріктіру. Мүндай циклділік балаларда бейне-
ту) ^с • еттерін шешуге неғұрлым тиімді үйретуге мүмкіндік
_леУ ^м!^нД .

береД¹- _у і_с._әрекетінік әр алуан түрлері бойынша сабақтарды лай отырып, балалардың ие болған шеберліктерін келе-*°^СПЛактарда пайдалану мүмкін болуы үшін, олардың қайсысы ^сі өтілуі тиіс екенін ескеру керек. Мысалы, «Аққу-қаздар» ^бҮ ісіне иллюстрациялар салу кезінде балаларға ұшып бара ^е?^Т6Ган каздарды бейнелеу керек. Ұшып бара жатқан қаздың ^Ж ылысын жақсы меңгеру үшін балаларға оны жабыстыруды ^К^^есе қағаздан қиып алуды үеынуға. болады. «Теремок» ертегі-"інен эпизодтардың суретін салудан бұрын балалар аюдың, қо-^Сцнын, қасқырдың мүсіндерін жасай алады, сөйтіп, осы аңдар-дын өзіне тән дене қүрылысын меңгереді. ,

Балалар білімді, іскерліктер мен дағдыларды

_ „_яттнк қандай да бір заттық, сюжеттік немесе деко-

жөиа сюжеттік рациялық мазмұнды білдіре отырып меңгере-

мазм?нын іріктеу ді. Бүл мазмұнды таңдау кездейсоқ болуы

мүмкін емес: балалар бар ықыласымен,.сүйсі-

не сурет салулары, мүсін жасаулары, қиып алулары үшін үсы-

нылған мазмұн оларға түсінікті, жақын және кызықты болуы

тиіс. Сонымен қатар дидактикалық талаптарды негізғе ала оты-

рып, мазмұнды таңдау принципін анықтау, яғни қандай мазмүн-

да балаларды жақсырақ үйретуге, оларға қандай да бір іскер-

лік пен білім беруге болатыңын шешу қажет.

Жоспарлау кезінде сабақтың программалық міндеттерін, про-граммалық мазмұнын (яғни, балаларды . неге үйрету, қандай дағдылар мен іскерліктерді қалыптастыру, балаларда қандай қасиеттерді дамыту және тәрбиелеу қажет екенін) анық белгі-леу, және оларға тақырыптық (пәндік) мазмүнды (яғни, бала-лардың нені салатынын, мүсіндейтінін, қиып алатынын және желімдейтінін, қандай зат, сюжет немесе өрнек болатынын) ірік-теу қажет.

Әрбір тоқсанда тәрбиелеу мен білім берудің осындай про-граммалық міндеттері белінеді, оларды діешу үшін тақырыптық мазмүн табуға болады.

Балалар көп нәрсені кітаптардан, радиодан, айналадағылар-

мен танысу процесінде біледі, қала мен ауылдын. тыныс-тіршілігі,

^с°вет адамдарының еңбегі туралы, қүрылыс, ауыл шаруашылы-

^ғы, траңспорт, мектеп туралы, табиғат қүбылыстары туралы

^т- т. Осынын, бәрі балалар суреттерінің, мүсіндерінщ, апплика-

Циясьтнын, және конструкциялап шығарғандарының мазмұны

. °ола алады. Екінші жағынан әрбір тоқсанға, әрбір айға бұрын

^ерілген техникалық дағдыларды бекіту және жаңа дағдыларды

^ГеРУ женінде программалық талаптар үсынылады. Іріктелген

^териалдарды карай отырып, қандай заттарды бейнелеу бала-

Р^ра қайсыбір форманы мүсіндеу, ойып алу, суретін салу, зат-

тың неғүрлым жеңіл немесе неғұрлым күрделі кұрылысьің
сіндеу, сипатты белгілері мен детальдарды беру әдістерің ^,¹^
геруге мүмкіндік беретінін шешу қажет. ^еН-

Сабақтас мазмұнды—табиғат картиналарын, қорщ_ағ өмірдің оқиғаларын, әдеби шығармалардың мазмұнын — _Кө ^ач ту кеңістік қатынастарын, көлем жөніндегі қатынастарды «[_ә^е" т. б. беруді талап ететінін ескеру қажет. Әр түрлі жас топтар_ь, да бір оқиға оқытудың программалық талаптарына сәйкес б^ лалар меңгерген әр түрлі қүралдармен берілуі мүмкін. Қайед" бір тақырыптардың әр түрлі жас топтарында қайталануың_а қорықпау керек. Балалар өздерінің суреттерінде, мүсіндері_Нде өздеріне.ұнағандарды, өздерін толқытқан нәрселерді ерекщ_е рахаттана бейнелейді, мысалы, өзінің сүйікті ойыншығьщ сала алады, мүсіндейді, немесе қиып алады және желімдейді, мереке картинасын береді және т. б.

Егер балалар белгілі бір жүйеде заттардың түрін, формасьщ -құрылысын беруді үйренсе, олар бұл білгендерін әр түрлі зат-тарды бейнелеу кезінде пайдаланып, оларды әр түрлі жағдай-ларда түрлі мазмүнды бейнелеп көрсету үшін қолданады.

Программаны әр түрлі заттарды бейнелеуде өтуге болады, тек бұл жағдайда балалардың алдына қойылған міндетті шешу талап етіледі. Мысалы, балаларды екі түрлі беліктен тұратьщ қарапайым формалы заттың құрылысын беруге үйрету үшін, осы талапқа жауап беретін заттарды іздеп табу керек (сылдырмақ, кішкентай неваляшка, жалауша және басқалар).

Мысалы, шаршының жан-жағында және ортасында орналас-қан өрнекті құруды үйрету үшін, балаларға тікбұрышты форма-лы кез келген затты суреттеуге беруге болады. Өрнекті қалай орналастыру керек екенін.меңгерген сое, балалар оның әр түрлі элементін өздері ойлап табады. Іскерліктерді балалар бірден емес, бірнеще рет қолданғаннан кейін, кейде айтарлықтай ұзак мерзім ішінде игереді, әр түрлі мазмүндағы сабақтарды қолдану немесе оларды қызықты түрлендіру керек, сонда әрбір іжаңа тапсырма бүрынғының қарапайым қайталануы болып табыл-майды. Балалар суреттерінің, мүсіндері мен аппликациясынын мазмұны неғүрлым сан алуан болуы тиіс. Балалар жинақталған іскерліктерге неғүрлым кеп мөлшерде ие болса, түрлі мазмүнды -бейнелеу үшін оларды соғұрлым кеңірек пайдалана алады.

§ 2. Бейнелеу іс-әрекеті жөніндегі программаны балалардың игеруі

Тәрбиешіге бейнелеу іс-әрекеті жөніндегі Щ'

Программанымыстың қаншалықты тиімді жүріп жатканьШ.

ягеру деңгеиш „ _л , ^ІГ &_ппг\-

Тарау

ТӘРБИЕШІНІҢ БЕЙНЕЛЕУ ІС-ӘРЕҚЕТІН БАСҚАРУҒА

ДАЯРЛЫҒЫ

Балалар бақшасының педагогы балаларға жан-жақты, оның ішінде эстетикалық та тәрбие беру ісін жүзеге асыруға тиісті. Эстетикалық тәрбие балабақшаның барлық жүмысында жүзеге асырыладьі, Оның құрамдарының бірі бейнелеу іс-әрекеті болып табылады. Сурет салу, мүсін жасау, аппликация сабақтарын то-лық дәрежеде өткізу үшін, бейнелеу іс-әрекетінің теориялық және практикалық негіздерін оқыа үйрену, балаларды оқыту методикасын білу қажет. Тәрбиеші сурет салу, мүсін жасау, қиып алу ісін меңгере білуі өте маңызды, ол үшін бейнелеу іс-әрекетінің алуан түрлеріне тән ерекшеліктерін және специфика-сын білу керек. Олардың әрбірінің қайнар көзі — бейнелеу іс-әрекетінің тиісті түрінде.

§ 1. Тәрбиешінің өнерді оңып үйренуі және практикалық

дайындығы

Көркемдік тәрбиені өнер саласында дағдыланған педагог жузеге асыра алады: өнер шығармаларын қабылдау кезінде шынайы ләззат алу және эмоциялық толқыныс тек оны білудің нәтижесінде ғана пайда болады. Қ. Маркстің: «Егер сен өнер-ден ләззат алғың келсе, онда сен керкем білімді адам болуға тиіссің»¹ дегені мәлім. Өнерді оқып үйрену болмысты, эстети-Қалық қабылдауды, эстетикалық баға беруге қабілеттілікті арттырады.

Осының бәрі қоршаған ортаның алуан түрлілігінен неғүрлым әсерлі құбылыстарды балалармен бақылау үшін және оларды кейін бейнелеу үшін іріктеп алуға мүмкіндік береді. Жай фак-тілерді жинау жолымен емес, өнермен шынайы танысу жолымен

¹ Маркс К. и Энгельс Ф. Из разных произведений. М., 1956, 620-бет.

жүру маңызды. Бұл көркемдік бағыттарды, әрбір бағыттьт
ғұрлым айшықты өкілдерінің творчествосын талдауды көздрй¹^"
Бұл үшін училищеде өнер жөніндегі лекциялармен қатар _Өң ^ді-
тану әдебиетін оқи, музейлерге, көрмелерге бара отырьщ, _Өз ІР*
лімдерін үдайы тереңдету қажет. Училищеде XIX ғасырд_а
орыс өнерімен және совет өнерімен танысуға баса назар ауд_ап^ҒЬі
лады. Өнерді неғүрлым терең түсіну үшін бейнелеу өнерінің пз""
да болуымен, қазіргі күнге дейінгі бүкіл дүние жүзілік даму _т
рихымен танысуға кеңес береміз. ^а"

Өнерді толық дәрежеде білу станокты және кітап граф_ИКа сын, олардың бейнелеу қүралдарының спецификасын оқьщ уй" ренуді қамтиды.

Оқушыларға біздің еліміздің әрбір республикасы мен облы-сындағы бай халықтық көркем кәсіпшіліктермен танысу қажет Халықтық өнердің үлгілерін зерттей отырып, ағаш оюлардьщ элементтерін, ыдыстағы және матадағы, шілтердегі өрнектерд; түс арқылы салу және орындау пайдалы.

Кескіндеме, графика, скульптура және сәндік енер- спсцифн-касымен және әсерлі қүралдармен танысу өнердің өзін дүрыс түсінуге жәнё балалардың бейнелеу іс-әрекетін дүрыс басқаруға көмектеседі.

Сәндік-қолданбалы өнердің оны станокты кескіндеме және графикадан ерекшелеп түратын өз спецификасы бар. Оған фор-малардың жалпылығы, түстің оқшаулығы, көбіне жазық, көлемі берілмеген бейнелеу тән.

Сәндік өнердің әсерін оқып үйрену балалардың суреттері мен аппликацияларының түстік қатынастарының ерекшеліктерін тү-сінуге кемектеседі.

Өнердің жоғарыда аталған түрлерін білмейінше, сурет салу-ға, мүсін жасауға, қиып алуға үйренуге және бүған балаларды үйретуге болмайды. Балалар бақшасында қажетті іскерліктерді меңгермей, бейнелеу іс-әрекеті женіндегі сабақтарды өткізу мүмкін емес. Сурет салу, мүсін жасаумен айналысу байкағыш-тықты, көру мәдениетін, есте сактауды дамытуға жәрдемдеседі, айналадағыларды бақылай білу, сурет салу немесе мүсін жасау үшін объектіні таңдай білу, олардың түсін, формасын және кон-струкциясын көріп, бейнелей білу сабақты дүрыс қүруға көмек-теседі. Практикалық дайындық композиция, форма, түс мәселе-лері жөніндегі теориялық білімдерді алумен тығыз б.айланысты, мұның өзі жұмысты неғүрлым үғымды етеді, бүдан кейінгі іс-әрекет үшін іргетас қалайды. Бүған көркем шығармалардын әсерлілік құралдарын талдау да көмектеседі.

Педагогтық училищеде сурет салуға үйрету программасЫ барлық болашақ тәрбиешілерді қажетті білімдермен, іскерлік-термен және дағдылармен қаруландырады, ал олар суретшілер-ді даярлауға есептелінбеген. Мектеп жасына дейінгі балаларД^¹ бейнелеу іс-әрекетіне үйретудің спецификасын ескере отырыл> білімдерді жинақтау, йрактикалық іскерліктёрді меңгеру. каже^т-88

япдың практикалық іскерліктерді меңгеру жөніндегі _окуціылар._з. _{натурадан сурет} салуда және мүсін жасауда болып

_таби^ла^_адан жұмыс істеуге кірісе отырып, ең алдымен лайық-ы тандап алыңыздар. Соның өзінде заттардьщ эстетика-^{тЫ 3аТ}үндылығын басшылыққа ала отырып, олардың қүрылысы ^лЫК попорциясын зерттеу оңай болуы үшін әсерлі, бірақ форма-цен ^ПР _коНСТру_Кц_ИЯсы жағынан қарапайым заттарды тандап алу

^^нТтураның түсіне де зейін қойып қарау керек. Күрделі түс-

дін ауысуын беру қиын, сондықтан жекелеген түске боялған ^Тбттарды таңдау керек: ортасыньщ қара. жолағы бар қызыл ³.7.,-няп ак түймедағы, ақшыл-көк қоңыраубас. Форма мен түс-тін карапайым болып көрінуі әсемдіктщ жоқтығын білдірмеиді. Зат үнауға, эстетикалық сезімді, оньщ суретін салуға деген ті-лекті туД^ЬІРУ^{ға ти}'^с- Сурет ^салу үшін гүл шоғы күрделі раушан мен георгиннен гөрі дала түймедағын алған жақсы. Сурет-тің мәнерлілігі заттың тиімділігімен анықталмайды: жақсы орындалған түймедағының суреті нашар салынған раушанға карағанда жақсырақ көрінеді. Гүлдеген бұтақшаны таңдай оты-рып, түстердің молшылығын, олардың құрылысындағы көп план-дылықты берудін, күрделі екенін есте сақтаңыздар.-

Натураны қоюды жақсылап ойластыру керек. Ол сурет салу-шыдан белгілі бір қашықтықта орналасуы, жақсы жарық түсі-рілген болуы тиіс.}

Затты қою кеЗінде беруі қиын күрделі ракурстардан қашы-ңыздар, бүны балалармен жүмыс істегенде де үмытуға болмай-ды. Заттарды олардын, негізгі бөліктері жақсы көрінетін жағдай-да бейнелеуге үйреніңіздер.

Сурет салу, мүсін жасау үшін затты таңдап ала отырып, жұ-мыс үшін ненің керек екенін, осы затты — қандай материалда бейнелеу әсерлі болатынын ойластырыңыздар. Қарындаштар немесе бояулар, акварель немесе гуашь, сазбалшық немесе пла-стилин — әрбір материалдың өз қасиеті бар және оларды білу қа-*^ет- Гуашьтар мен акварельдердің техникасы мүлде әр түрлі. Акварельді кескіндеме — бүл мөлдір бояулармен жазылатын ескщдеме; оның негізгі қасиеті — мөлдірлік, жеңілдік, түсінің ^тазалығы.

Ақ бояу акварельде қолданылмайды: неғүрлым ашық тон _Өз У^л^ры сумен араластыру жолымен алынады. Кейде тонның _Зь РУ¹ түстің өзгеруіне үшыратады. Мысалы: кек қосылған қы-^еРеко°^Я^ ^ҚЬІЗҒ.^{ЫЛТ Т}Ү^С береді, көк — көгілдір, қара — сүр. Бүл Мөлці ^1КТ-^е^^Д* ^па^^даланУ маңызды, өйткені жиынтықтағы аз

ердегі бояулардан көп түстер алуға болады. г_ен У^ашь Қою, мөлдір емес қабат береді. Гуашьпен жүмыс істе-Чемес ^ЗДе ^^ояУ^лаР^{ға ак}- бояу қос.ады. Мьгсалы, көктен көгілдір ^аҚ бпо ^ҚЫЗЬІЛ бояудан қызғылт алу үшін, қызылды немесе көкті ^яумен аоалаг.тьтпү крпр^

Акварельмен сурет салу үшін балаларға ақ қағаз беру керек, ал гуашьпен ақ, қағазға және түрлі-түсті қағазға сурет салуға болады. Түрлі материалдардың әсерлілік қүралдарының да мүм-кіндіктерін біле отырып, сіздер оларды балалармен сабақтар өт-кізу үшін дұрыс дайындайсыздар. Материалдар таңдалып және натура іріктелгеннен кейін, сурет салуға кіріспей түрып, тағьі бір рет заттың пропорциясын, формасын және конструкциясың байыппен зерттеңіздер. Тек натураның барлық ерекшеліктерін анықтап алған соң ғана жүмысты бастаңыздар. Балалармен жұ-мыс істей отырып, сондай-ақ олардың назарын заттың қасиетіне аударыңыздар.

Сурет салу мен мүсін жасаудың негізғі міндеті — заттың өзі-не тән формасын, түсін, құрылысын сақтай отырып, оньщ обра-зын қағаз бетінде немёсе саз балшықта беру.

Заттың қасиеттерін есте сақтай білу натурадан және есте сақтау бойынша сурет салу мен мүсін жасауда қалыптасады. Әсерлі бейнелер жасау үшін сызықтық және түстік композиция-ны ойластыру, белгілі бір форматтағы парақты тандап алу, бә ліктерінің орналасуын, олардың арасында және парақтың жа-бық бетіндегі қарым-қатынастарды, бейнелердің көлемін, фон-ньщ түсін және заттың бөліктерінін, түсін анықтау, олардың өза-ра байланысын табу қажет.

Түстік композициялармен жұмыс істеген кезде тек түстің са-пасын ғана емес, сонымен бірге санының да маңызы бар екенін ескеру керек. Мысалы, үлкен қызыл жазықтық кішіге қарағанда түстік суреттермен белсенді түрде бірлесіп әрекет етеді, сызық, түс, тон — бірыңғай түпкі ойға бағынуы тиіс.

Түсті таңдауда және реңктерді құруға белгілі шеберлікті меңгеру, бояуларды араластыра отырып, бір түстегі әр түрлі реңктерді алуды үйрену қажет. Түспен жүмыс істеу үшін түрлі-түсті спектрді және оның тұру тәртібін білу қажет: қызыл, .қыз-ғылт сары, сары, жасыл, көйілдір, көк, күлгін түс.

Негізгі түстер — қызыл, сары, кек; аралық түстер—қызғылт сары, жасыл және күлгін түс — негізгі түстерді араластыру жо-лымен алынады (қызыл + көк = күлгін; қызыл + сары=кызғьілт сары; көк+сары = жасыл). Спектрдін, барлық түстері бояуларда дайын күйде болады, алайда қажет реңкті алу үшін бояуларды араластыру керек. Түстік спектрдің аралық реңктері: кекшіл-жасыл, сарғыщ-жасыл және т. б. осьілайша алынады. Спектрдін түсі суық.және жылы түс деп бөлінеді (суық түстер: көк, көгіл-дір және күлгін; жылы түстер: сары, қызғылт сары, қызыл). Қалған түстер онда қандай түстің басьш болуына байланысты жылы немесе суық реңк болуы мүмкін. Спектрдің барлық түстері хроматикалық, ал ақ, қара және барлық сүр түстер — ахрома-тикалық деп аталады. Ахроматикалық түстер пайдалануға ка-жетті өңдік қатынастардың байлығын береді.

Жүмыстың түстік композициясын құрай отырып, ең алдымен мазмүнмен айтылмақ ой негізге алынады. Мәселен, егер этюД

л<азылса, онда натура түстік гамма береді. Ал егер сюжеттік композиция құрылса, онда айтылмақ ойды неғұрлым толық бе-ретін түстік композиция іздестіріледі. Жазғы ашық күнді бейне-д_еу жарқын, қуанышты үйлесімділікті талап етеді. Ал ертегіде (композиция осынын, желісімен жасалатын болса) үрейлі неме-_се мүңды оқиғалар туралы айтылса, нақ осы жазғы пейзаж түс деағынан басқаша шешілуі тиіс. Сюжетті-композицияда, егер бүл эсерлілікке жетуге қажет болса, натурадан алшақтауға, жалпы-лауға болады.

Бояуларды іріктеу және реңктерді жасау өндік қатынастарды _еСте сақтау қажет: барлық уақытта түстер бірдей ашық және к,ою немесе ақшыл және жұмсақ болуға тиіс емес. Ашық және байсалды түстердің үйлесімГ суреттің оң жағынан әр алуанды-ғын береді. Мұны сурет салу үшін пайдаланылатын түрлі түсті кағаздарды таңдау кезінде ескеру қажет, өйткені қағаздьщ түсі суреттің түстік және өңдік композициясының компоненттерінің бір!. Мысалы, қою түс: қызыл, сары, көгілдір, ақ, қара түстер бейтарап сұр фонда жақсы керінеді: ал ашық-кегілдір фонда қызыл, жасыл түсті байқап пайдалану керек.

• Түсті мұқият таңдау тек сурет салуда ғана емес, апплика-цияда да манызды. Аппликация, сурет сияқты, сызықтық және түстік композицияның заңы бойынша қүрылады. Сабаққа да-йындала отырып, алуан түстегі қағаздарды жайып қою, тақы-рыпқа сәйкес келетін неғұрлым әдемі қағаздарды таңдау қажет. Бейнелерді қиып алып, оларды қағаздың бетіне жайып қою олардың қалай көрінетінін, түсі, мөлшері, формасы дүрыс па еке-нін талдау. керек. Бір дегеннен қалаған нәтиже алынбауы да мүмкін. Бейнелердін, формасын, түстерін немесе олардың парақ-та орналасуын өзгертіп керу керек. Кейде қайсыбір детальды ауыстыру әсерлі шешім табуға қөмектеседі.

Жұмыс біткен сое оны талдау, алға қойылған міндетті шешу-ге қол жеткен-жетпегенін аныктау, орындалған суреттің, мүсін-нің, аппликацияның кемшіліктері неде екенін атап өту қажет.

Сурет салу, мүсін жасау, аппликация техникасын меңгерудің үлкен маңызы бар. Қарындашты, қылқаламды, қайшыны дүрыс үстауға, олармен еркін, жеңіл, сенімді жүмыс істей білуге үйре-ну қажет. Дүрыс түрмау, денені тым ширықтьірып ұстау қолдын, Қимылдарын түсайды. Оларды- ауыр, икемсіз етеді, осыдан келіп бейнелер олак, болып шығады. Қарындашпен және қылқаламмен Жұмыс істеудің алуан түрлі тәсілдерін меңгеру: қарындашпен түрлі қысымда -сурет сала білу, қылқаламмен — барлық түгімен Жалпақ сызық және қылқаламды тік үстап, үшымен жіңішке сызықтар жүргізе білу қажет.

Алуан түрлі (тік, көлденең, еңкіш, дөдгелек, толқынды) сы-зықтарды, түрлі формалы (тік бүрышты, дөңгелек) заттарды сала білу, сызықтар мен формаларды салыстыра білу қажет. Қол икемді болуы тиіс. Бұл үшін қол мен кезді дамыта отырып,

көп жаттығу жасау керек; қолды солдан оңға және оңнан солр_а жеңіл бұра отырып, әр түрлі мелшерлердегі шеңберлерді салу бірнеше тік бұрыштардын, суретін салып, соңғысының бояуы өтё қою болу үшін бірте-бірте қысым күшін арттыра отырып, олар. ды бояу пайдалы. Қылқаламның ұшымен жұмыс істеуді үйреңу үшін торды, дөңгелек өрнекті салған жақсы.

Қарындашқа қажет болғанда түрлі қысым түсіруді пайдала-нып, саңылаусыз, бір бағытта сызықтар жүргізе отырып, коң-тур сызықтарының сыртына шықпай, бейнелерді қарындашпен және бояумен мұқият бояуды үйрену маңызды.

Қылқаламмён бояуды бір жерге бірнеше рет жақпай, бір ба-ғытта, ағызбай-тамызбай тегіс етіп жағу керек. Қүрғақ қылқа-ламмен сурет салуға болмайды, ол бояумен және сумен қанық-қан болу керек. Екі қылқаламды пайдаланған: үлкен беттерді ірі қылқаламмен жағу, ұсақ детальдарды жіңішке қылқаламның ұшымен салу орынды. Бейнелеу техникасын меңгеру балаларға с^рет салудың дүрыс тәсілдерін үйретуге мүмкіндік береді.

Сурет салу мен' мүсін жасауда елеулі нәтижелерге тек^хжүйе-лі және дәйекті жұмыс үстінде ғана қол жеткізуге болады. Кей-бір заттарды мүмкіндігінше көп мөлшерде салумен шектелуге болмайды: белгілі бір қасиеттермен байланысты түтас топтар-дың қ&

Читайте також:

1. Жалпы ережелер
2. Жалпы ережелер
3. Жалпы ережелер

Переглядів: 1924