• Гідрологія і Гідрометрія
• Господарське право
• Економіка будівництва
• Економіка природокористування
• Економічна теорія
• Земельне право
• Історія України
• Кримінально виконавче право
• Медична радіологія
• Методи аналізу
• Міжнародне приватне право
• Міжнародний маркетинг
• Основи екології
• Предмет Політологія
• Соціальне страхування
• Технічні засоби організації дорожнього руху
• Товарознавство продовольчих товарів

Мектепке даярлык, тобы

Халықтық сәндік-қолданбалы өнер туралы әңгімелесу.

Программалық мазмұн. Әрбір кәсіпке тән заттармен танысу: хохломалық әшекейленген ыдыс, дымковтық балшык ойыншықтар, городец-кілік сәндік тақтайлар. Түрлі бұйымдардағы оюлардың сипатын, түрлі-түсті бояулар гаммасын, өрнектін, құрылуын көру.

Сабақты өткізу методигкасы. Тәрбиеші балаларға халық шеберлері жасаған әдемі бұйымдардвд көрмесі қазір ашылатынын айтады және алдын ала дайындалған әр түрлі кәсіпшілік бұйымдарын көрсетеді. Со-сын ол балаларға кімге неніқ көбірек үнайтынын айтуды және оның. неліктен үнайтынын түсіндіруді ұсынады. Әңгіме үстінде тәрбиеші хохлрмалық әшекей суреттердің (қара түстің үстіне алтын шырмауықтар, жапырақтар, қызыл ше-тен гүлін салу), дымковтық ойыншықтардық (ақ түстің үстіне түрлі-түсті дөқгелектерден, нүктелерден, жолақтардан өрнектер жүргізу) городецкілік ағаш тақтайларының (сарғыш түстің фонындағы әдемі ірі гүлдер) өзіне тән ерекшеліктерін атап көрсетеді. Балалар өз беттерімен түрлі кәсіпшілік б\'йым-дарын ажыратады.

Сабақтық соцында тәрбиеші балалардьщ қолдарына заттарды беруіне болады, сосьш топтық бөлмені бірнеше заттармен безендіруді ұсынады.

СҮРАҚТАР

1.Балабақшада бейнелеу өнерінің қандай түрлері пайдаланылады?

2. Мектеп жасына дейінгі балалар үшін көркем туындыларды қалай таң-

Дау керек?

3. Бейнелеу өнерінің туындыларымен танысу кезінде балаларға эстетика-
лық тәрбие берудің қандаи міндеттері шешіледі?

4. Мектеп жасына дейінгі балаларды бейнелеу өнерімен қалай таныстыру
керек?

5. Балаларға эстетикалық тәрбие беруде тәрбиеші балабакша мүліктерін
Қалай пайдалана алады?

6. Балабақшаны көркем безендіруге қойылар талаптар немен аныкта-

дады?

' ■ ■ 23.

7. Қазіргі интерьердің стиліне қандаи ерекшелік тән?

8. Үйді безендіруде бояу тустерін қалай үйлестірген жөн? Б

9. Балабақша мебеліне қандай эстетикалық талаптар қойылады?

ТАПСЫРМАЛАР

1. Әр түрлі жастағы топтарда иллюстрацияларды, картиналар мен скульп-
тураларды көрсету жөніндегі сабақтардың конспектісін жасау. Балаларға бе-
ретін қажетті сұрақтарды белгілеу. Картиналарды, скульптураларды жаксы
қабылдауға жәрдемдесетіндей тәрбиелік жұмыстардьщ тәсілдерін ойлап,
табу.

2. Топтардын, бірінде бейнелеу өнері шығармаларымен таныстыру женінде-
сабақ еткізу. Неліктен осы шығармалар осы топ үшін және осы * мезгілде
алынғанын негіздеп түсіндіру.

3. Балалардың картиналар туралы т&рбиешінің олармен әңгімелесу кезін-
де айтқан пікірлерін жазып алу (ересек топтарда). Сабаққа талдау жасау,.
картиналардьщ мазмұны мен керкем әсерлілік құралдарын балалардың түсі-
ну дәрежесі туралы қорытынды жасау.

, 4. Балабақшадағы сәндік-қолданбалы өнер туындыларын сипаттау. Олардын, тәрбиелік құнын негіздеп, оларды балаларға көрсету методикасын ашып беру.

5. Балабақшаның керкем безендірілуіне талдау жасау, оны эстетикалык. тәрбие үшін пайдалану мүмкіндіктерін анықтау. Егер қажет болса, оны жақ-сарту жөнінде ұсыныс енгізу.

БЙНЕЛЕУ ІС-ӘРЕКЕТШЕ ҮЙРЕТУДЩ ПЕДАГО-ГИКАЛЫҢ НЕГІЗДЕРІ

Тарау

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНП БАЛАНЫ ЖАН-ЖАҚТЫ

ТӘРБИЕЛЕУ МЕН ДАМЫТУ ҮШІН СУРЕТ САЛУДЫҢ,

МҮСІН ЖАСАУДЫҢ, АППЛИКАЦИЯЛАУ МЕН

КОНСТРУҚЦИЯЛАУДЫҢ МАҢЫЗЫ

§ 1. Жан-жаңты дамыту міндеттері

Сурет салу, мүсіндеу және аппликациялау — негізгі атқара-
тьш міндеті болмысты образды түрде бейнелеу болып табыла-⁴
тьш бейнелеу іс-әрекетінің түрлері. Бейнелеу іс-әрекеті — мектеп
жасына дейінгі балалар үшін ен, қызықты нәрселердің бірі: ол
баланы терен, толғанысқа түсіреді, жағымды сезім тудырады.
Н. К. Крупская былай деп жазған болатын: «Бала өзінін. алған
әсерін сан түрлі жолдармен: қимыл-әрекетпен, сөзбен, бет кү-
былысымен білдіруге ұмтылудан бастайды. Оған өзінде қалып-
таскан образдардьі айта білу саласын кеңейтуге мүмкіндік бе-
ру керек. Оған материал; мүсін жасау үшін саз балшық, қарын-,
даштар мен қаға.з, қүрылыс үшін толып жатқан материал және
т. б. беру, бүл материалды қалай пайдалануды үйрету керек.
Қалыптасқан образдардың материалдык көрінісі оларды тек-
серудің және байытудың тамаша қүралы қызметін атқарады.
Қавдай формада көрінсе де балалар творчествосын барынша
көгермелеп отыру қажет»¹. *

Әдетте, балалар өздерін толғандыратынды, өздеріне үнай-тыкды, өздерін кызықтыратынды беру мүмкіндігін ала отырып, сурет салуды, мүсіндеуді, қиып алуды Және желімдеуді, кон-струкциялауды үнатады. Бірінші кіші балдырғандык топтан бас-тап сурет салуға және мүсіндеуге аптасына екі рет сабақ бөлінеді. Бірте-бірте олардың.саны өсе береді және ерееек тои-тарда сурет салудан, мүсіндеуден, аппликациялаудан аптасына терт рет сабақ өткізіледі.

Бейнелеу іс-*әрекеті мектеп жасына дейінгі балаларды жан-жақты тәрбиелеуде үлкен маңызға ие болады.

..Бейнелеу іс-әрекеті — бүл болмысты өзіне
Ақыл-ой _тэн зір ^ейнеде танц. Барлық танымдық іс-

әрекет сияқты, ол балаларға ақыл-ои тәрбие-^сін беруде үлкен маңызға ие болады.

^ ' Крупская Н. К. О дошкольном воспитании. Сборңик статей и речей М., '97о. с. 71.

Көзбен көріп қабылдауды бакылауды мақсатты түрде дамы-тусыз бейнелей білу мүмкін емес. Қандайда да бір заттың суре-тін салу, мүсінін жасау үшін алдын ала онымен жақсы танысу, оның формасын, көлемін, конструкциясын, түсін, бөліктерінің орналасуын есте сақтау керек.

¹ Балалар сурет салғанда, мүсіндегенде, аппликацияда бүрын қабылдағандарын, өздеріне таныс жайттарды қайта жаңғырта-ды. Балалардың көпшілігі суреттерді және басқа да жүмыстар-ды түсініктері бойынша немесе естерінде қалғаны бойынша жа-сайды. ' Мүндай түсініктердің болуы қиял жұмысына азық болады. Бұл түсініктер бейнелеу объектілерін ойын үстінде, се-руендерде, арнайы ұйымдастырылған бақылауларда және т. б. тікелей танып білу процесінде пайда болады. Балалар қөп нәр-селер туралы әңгімелерден, көркем әдебиеттен біледі. Өз іс-әре-кеті процесінде заттардың қасиеттері мен сапасы туралы бала-лардьщ түсініктері нақтылана түседі. Бүған көру, сезіну, кол қимылбі қатысады.

Балалардың акыл-Мының дамуында қоршаған дүниедегі заттардың әр түрлі формалары және кеңістіктегі жайы, әр түрлі көлемдері бояу ренктерінің сан алуандығы туралы түсініктері-нін негізінде біртіндеп ұлғайып отыратын білімдер қорының үл-кен маңызы бар. ,

Заттар мен оқиғаларды қабылдауды үйымдастыру қезінде формалардың, көлемдердің (бала және ересек адам), түстердің, (піскен, піспеген жеміс, жылдың әр мезгіліндегі өсімдіктер) зат-тар мен бөлшектердің кеңістіктегі алуан түрлі жағдайыньщ өз-гергіштігіне (құс отыр, ұшып жүр, дән шоқып жатыр, балык әр түрлі бағытта жүзіп жүр және т. б.) назар аудару маңызды.

Сурет салумен, мүсіндеумен, аппликациялаумен айналыса отырып, балалар түрлі материалдарды (қағаз, бояу, балшык, бор т. б.) біледі, олардың қасиеттерімен, әсерлеу мүмкіншілігі-мен танысады, олармен жүмыс істеу дағдыларына ие болады. Балалар сондай-ақ адамдардын іс-әрекеттеріндегі кейбір кұрал-дармен (қарңндаш, қылқалам, қайшы) жүмыс істеу тәжірибесін үйренеді. Ал осы әрекеттерді мекгеру балалардьщ ақыл-ойынын; дамуына септігін тигізетіні белгілі.

Қазіргі кезде бейнелеу іс-әрекетін үйрену талдау, синтездеуі салыстыру, жалпылау сияқты ойды қажет ететін операциялардь| қалыптастырмайынша мүмкін емес. Бақылаулар процесінде| бейнелеу алдында заттарды және олардың бөлшектерін зерттеу кезінде балаларды заттардың және оның бөлшектерінің форма-сын, көлемін, заттағы бөлшектерінің орналасуын, түр-түсін бө-ліп ала білуге үйретеді. Формасы жағынан әр түрлі заттарды бейнелеу оларды салыстыруды және айырмашылығын анықтау-ды талап етеді. Сонымен қатар балалар заттарды, оқиғаларды салыстыруды және олардағы ортақ нәрсені бөліп алуды, заттар-ды ұксастығы бойынша біріктіруді үйренеді.

Сонымен қоршаған дүниедегі заттарды формасы жағынан

фрнеше топтарға біріктіруге болады (дөңгелек формалы, тік бұрышты және т. б. заттар). Формасы жағынан заттардьщ ұк-_састығы негізінде суреттегі, мүсіндеудегі бейнелеу әдістерінің _ортақтығы пайда боладыуМысалы, алманы, жемісті, жаңғақты немесе балапанды жасау үшін (дөңгелек формалы немесе бөл-щектері дөңгелек формалы заттар) балшық кесегін айналма қоз-ғалыспен илеу керек.

Тәрбнешінің басшылығымен балалар заттарды талдау қабі-.летіне бірте-бірте ие болады. Талдау қабілеттілігі неғұрлым. жадпылама және қарадүрсін айырудан неғұрлым нәзік айыруға дейін дамиды.

Заттарды және олардың қасиеттерін ықпалды жолмен танып-білу сана-сезімге ұялайды. Қайсыбір форманьщ, көлемнің, түр-түстің сапасы жекелеген белгілі бір заттардың белгілеріне ғана айналып қоймай, сонымен бірге көптеген заттарға тән белгілер ретінде балалардың түсінігінде жинақталып қорытылады. Олар кез келген заттардан оларды таниды және атын атайды.

Сурет салу, мүсіндеу, аппликациялау және конструкциялау сабақтарында балалардың тілі дамиды: формалардың, түр-түс-тердің және олардың реңктеріңің, кеңістік белгілерінің аттарын үйрену сездік қорының баюына септігін тигізеді; заттар мен құ-былыстарды бақылау процесінде, қүрылыстарды зерттеу кезін-де, сондай-ақ иллюстрацияларды, суретшілердің картиналары-наіі репродукцияларды көру кезінде өз пікірін айтуы сез бай-ланысының қалыптасуына жағымды ықпал етеді. Педагог сон-дай-ақ тапсырмаларды, оның орындалу ретін түсіндіруге бала-ларды белсенді араластырады. Сабақтың соңында жұмысты талдау процесінде балалар өздерінің суреттерді мүсіндегендері туралы әңгімелеп, өзге балалардың жүмыстары туралы пікірле-рін айтады. Заттардың эстетикалық сипаттамасы үшін бейнелі салыстыруларды, елең текстерін пайдалану балаларда бейнелі, мәнерлі сөйлеудің дамуына жәрдемдеседі.

Сабақ өткізу үстінде жеке адамның талаптылық, бастама кө-теру, ақыл-ой белсенділігі және дербестік сияқты қасиеттерінің

алыптасуына қолайлы жағдайлар жасалады,, Заттармен және қүбылыстармен, олардың, ^етәрбие^ІК; қасиеттерімен және сапаларымен тікелей, сезім арқылы танысу сенсорлық тәрбие сала-ын^құрайды. Бейнелеу іс-әрекетін ойдағыдай меңгеру сенсорлық әрбиені жүзеге асыруды талап етеді және өзі осы тәрбиеге жәр-емдеседі.

Заттар мен қүбылыстар жөнінде түсініктерді қалыптастыру заттардың қасиеттері мен саиалары, олардың формасы, түр-түсі, кеңістіктегі жайы туралы білімді кажетті түрде талап етеді. Ба-лалар осы қасиеттерді, анықтайды және атайды, заттарды салыс-"гьірып, ұқсастығы мен айырмашылығын табады, яғни ақыл-ой-йен әрекет жасайды. Сонымен бейнелеу іс-әрекеті сенсорлық тәрбиеге, көрнекі-образды ойлаудың дамуына ықпал етеді.

■ . 27

Бейнелеу іс-әрекеті балаларды барлык жақ-

Адамгершілік _Сыға, әділдікке деген сүйіспеншілікке тәрбие-
тәрбиө _леу ү_Ш{_н> оларда пайда болатын игі сезімдер-

ді тереңдете түсу үшін пайдаланылуы тиіс.

Бірінші рет сурет салу — үш жастағы сәби үшін үлкен куа-ныш. Әдемі хороводты сәтті қиып алғанда мектепке дейінгі ере-сек балалардың жүздерінде қуаныш күлкісі пайда болады.

Мусіндеуді, сурет салуды, апшшкацияны орындау процесінде бала білдіргісі келген күбылыстар мен оқиғаларды естеріне алады, олар арқылы пайда болған сезімдерді тағы да бастан кешіреді. Көбіне бала мүсіндеген немесе салған затына аиық-тама, сипаттама береді, өз бағасын, кезқарасын білдіреді.

Балалар бейнелеу творчествосы қоғамдық бағытқа ие. Бала өзі үшін ғана емес, айналадағылар үшін де сурет садып, мусін жасайды. Ол ез суретінің әлденені әңгімелегенін, оның бейне-легендерін жүрттың танығанын қалайды. Балаларды олардың суреттеріне, жасаған мүсіндеріне үлкендердің, күрдастарының қатынасы ете толғандырады. Олар жолдастарының ескертпеле-ріне, педагбгтың. бағасына қатты көңіл қояды. Мактау балалар-ды қуантады (өз жүмыеын педагогтың атап өткенін бала жүрттың бәріне айтады), ал ұнамсыз баға ренжітеді. Сондык.тан мақтау мен үялтуды сақтықпен қолдану қажет: егер балан.ы барлык уақытта мақтай берсе, онда өзіне-өзі сенущілік, дан-дайсушылық Қалыптасуы мүмкін, керісінше, балаға үнемі оның салған суретінің, жасаған мүсінінің немесе жапсырғанының жа-ман екенін айта берсе, бейнелеу іс-әрекетіне деген теріс көзка-рас тұракты пайда болуы мүмкін.

Балалар бейнелеу творчествосының қоғамдык бағыты мына-дан білінеді, суреттерде, мүсінде, аппликацияда және күрасты-руда балалар қоғамдық емірдің қүбылыстарын береді. Балалар-ды космосқа ұшу да, совет адамдарының еңбегі де, біздің спорт-шыларымыздың олимпиадаларға қатысуы да, толып жаткан басқа да мәселелёр толғандырады. Оларға осы әсерлерін және . осыларға өз көзқарасын білдірулеріне мүмкіндік беру керек,

Бейнелеу іс-әрекеті және құрастыр.у балалардың бүкіл тор-
бие жұмысының нәтижесінде алатын білімдерімен және тусінік-
терімен тығыз байланысты болып, осы білімдеріяе және түсінік-
теріне сүйенуге, олардиң бекуіне жәрдемдесуге тиіс. Әрине, ба-
лаларға сурет салуға, мүсін, аппликация жасауға үсьшылатын
тақырыптарда қоғамдық құбылыстарды таңдай отырып, ' бала-
лардың жас мумкіншіліктерін есте сақтау қажет. Егер. өте күр-
делі міндеттер қойылса, балаларда қажетті дағдылар мен епті-
ліктердің жоқтығынан бейнелеудегі қиындықтар оларға қоғам-
дык өмір қүбылыстарына деғен өз кәзқарасын беруге ғана емес,
сонымен бірге ол құбылысты біршама айқын бейнелеуге келер-
. гі жасайды. . -

| Бейнелеу іс-әрекеті сабақтарының адамгершілік тәрбие ма-ңызы мынада: осы сабақтардың процесінде балалар .адамгер-

28 •

гіік, ерік-жігер қасиеттеріне: бастаған істі аяғына дейін жет-фе білуге, көңіл аудара және мақсаттылықпен айналысуға, лсолдасына көмектесуге, қиыншылықтарды жеңе білуге және _т> б. тәрбиеленеді. .Коллективтік жүмыстарды қүру процесінде ^алалар жалпы жүмыстың орындалуы. туралы біріге, келісе білуге, бір-біріне көмек беруге үмтылуға тәрбиеленеді.

Бейнелеу іс-әрекетінің жалпы топтық сабағы көпшілдік жәнё достық өзара қатынастарды тәрбиелеуге септігін тигізеді (әдет-_те, екі сәби бір бояулар жиынтығын, бір банкідегі суды пайда-ланады т. б.).

Жүмыстарды коллективті түрде қарап шығу балаларды жол-

дастарының суреттеріне, жасаған мүсіндеріне көңіл аудара бі-

луге, оларды әділ және тілектес кеңілмен бағалауға, тек өзінің

ғана емес, сонымен бірге жалпы жетістікке де қуана білуге уй-

іретеді. .

• Бейнелеу іс-әрекетінде ақыл-ой мен бүлшық

хәрбиесі ^ет белсенділігі үйлестіріледі. Сурет салу-

. ды, мүсіндеуді, аппликацияны құру үшін ең-бек қимылын жүзеге асыру, заттың қандай да бір пішіні мен құрылысының сурехің салу, қағаздан қиып алу, мүсін жасау іскерліктерін меңгеру, сондай-ақ қайшымен, қарындашпен және қылқаламмен, саз балшықпен жәнепластилинмен жұмыс істей білу дағдыларын меңгеру. қажет. Осы материалдарды және қү-ралдарды дұрыс пайдалана білу белгілі бір бүлшық ет күштерін жұмсауды, еңбек дағдыларын талап етеді. Іскерліктер мен дағ-дылардві меңгеру жеке бастың көңіл қою, табандылық, тезімді-лік сйяқты ерік-жігер қасиеттерін дамытумен байланысты. Ба-лалар еңбек ете білуге, қалаған нәтижесіне қол жеткізе білуге тәрбиеленеді./

Еңбек сүйгіштіктің, еңбек дағдыларының қалыптасуына ба-лалардың сабаққа дайындыққа және соңынан жиыстыруға ка-тысуы да жәрдемдеседі.

Жүмыс практикасында көбіне сабаққа дейінгі жүргізілетін оарлық дайындық кезекшілерге жүктеледі. Бүл дүрыс емес. Мектепте әрбір бала езінің жүмыс орнын өзі дайыйдауы тиіс әрі оның бүған дағдылануы өте маңызды. Балалар бақшасьшда-ақ әр баланың еңбек дағдыларын дамвіту қажет, жүмысты кашан °әрш дайындаған соң ғана бастауға үйрету керек.

Әстетикал Бейнелеу іс-әрекетінің негізгі маңызы мы-

тәрбие^ІЫВ' нада: ол эстетикалық тәрбиенің қүралві болып табылады.

Бейнелеу іс-әрекеті процесінде эстетикальщ қабылдау мен ^эмоциялардың дамуына қолайлы жағдай жасалады, олар бол-мысқа эстетикалық көзқарастарды қалыптастыруға жәрдемде-^сетін эстетикалыц сезімдерге біртіндеп ауысады. Заттардың қа-сиетін (формалары, қүрылысы, көлемі, түрлері, кеңістіктегі ор-наласуві) ажырату балаларда эстетикалық сезім компонентте-рін~фор_Маны, түрді, ырғақты сезуді дамытуға жәрдемдеседі.

'. 29

Эстетикалық қабылдау бірінші кезекте тұтасымен затқа, оның эстетикалық бейнесіне — формасынын сымбаттылығына, түрінің әдемілігіне, бөлшектерінің пропорциялылығына және т. б. бағытталады. Балалардың дамуының түрлі дәрежесінде эстети-калық қабылдау әр түрлі мазмүнға ие болады. Бірақ әсемдікті эстетикалық сезінуге қаныққан біртұтас эстетикалық қабылдау кескін жасауға әлі жеткіліксіз. Соңынан бейнеленетін затпен танысу ерекше сипатқа ие болуға тиіс. Тұтас қабылдаудан ке-шн балаларды бейнелеу іс-әрекетінде кескінделетін жекелей қа-сиеттерді бөліп қарауға алып келген жөн. Дегенмен қабылдауды заттьщ барлық маңызды қасиеттерін жиынтық түрде түтас қам-тумен аяқтап, оның бейнесіне, әсерлі сапаларына баға беру өте маңызды. Мысалы, қайыңды, діңінің жуандығын, бұтақтарының бағытын, олардың түр-түсін зер салып қарап отырып, оның сым-баттылығын, бұтақтарынық жіңішкелігін, олардың бірқалыпты иілісін тағы да атап көрсеткен дүрыс. Мұндай кезде қайтадан эстетикалық сезім пайда болады.

Эстетикалық қабылдауды дамыту үшін затпен, кұбылыспен, танысу кезінде оның әсемдігін баса көрсету, обрлзды салыстыру-ды пайдалану өте маңызды.

Эстетикалық сезімдерді дамыту.Қоршаған өмірдегі заттар мен қүбылыстарды бақылау кезінде мектепке дейінгі балаларда толқу тез пайда болады, оның ішінде әлі жете сезінбеген, жаңа басталған эстетикалық сезім де болады. Кдшкентай балаларды ашық түсті, заттардьщ жарқыраған жылтыр бетін қабылдау толқытады;, ересек балаларды элементтердің қайталануы, бе-лектерінің орналасу симметриясы, заттьщ конструкциялық сым-баттылығы, силуэтінің айқындылығы тартады. Балалардың түсі-нігі мен қабылдауы дамып байи түскен сайыи, эстетикалық сезім неғүрлым терең және саналы бола түседі. Балалар құбылыстың аса күрделі қасиеттерін: формасының әр түрлілігін, түрлерінің байлығын, бояу түстерінің үйлесімін.қабылдай отырып, оларды бастан кешіреді.

Әдемі заттарды қабылдауда пайда болатын тікелей эстети-■ калык құрамдас түрлі элементтерді қамтиды. Мәселен, қаран,-ғы түнде аспандағы жарқыраған жұлдыздар, жасыл шөптер ішіндегі бақбақтардың сары алтын түстес гүлдері; қара пальто мен ашық түсті бас киім сияқты әдемі түрлі-түстердің үйлесімін қабылдаудан эстетикалық сезім пайда болған кездегі т ү с т і сезінуді бөліп көрсетуге болады.

Ең алдымен заттың ырғақтық бітімі, оның бөліктерінің ыр-ғақтық орналасуы (мысалы ағаштардың, бөлме өсімдіктерінін бұтақтары) қабылданған жағдайда ырғақты сезіну пай-да болады. Эстетикалық сезім заттың, мысалы, сазбалшық және ' керамика бүйымдарының формасьшын тұтастығымен, үйлесім-ділігімен тууы мүмкін. Пропорцияны, конструкция-л ы к. т ү т а с т ы қ т ы с ез і ң у әр түрлі құбылыстарды қа-былдауда пайда болады. 30

Эстетикалық сезімде оның жақтарының бірі — түсті немесе Аорманы сезіну — неғұрлым айқын көрінуі мүмкін. Бұл сезім-_ердін дамуы түйсіну (түсті, кеңістікті, қозғалысты) нәзіктігімен ^ікелей байланысты. Балалар түсті және түс реңктерін неғүр-_лЬім нәзік ажырата білсе, олар әдемі бояу түстерінің үйлесімді-лігін кабылдаудан солғұрлым тереңірек қуаныш сезінеді. Са-бактарда түсті, форманы сезінуді дамыту тек балалар түстер-

формаларды жақсы білгенде ғана мүмкін. Бала айналадағыны неғұрлым терең үғынып қабылдай бас- эстетикалық сезімдері соғүрлым тұрақты және мазмұнды ^б түседі. Балалар бірте-бірте элементарлық эстетикалық |?пайымдау (өмір құбылыстары туралы, адамдардың жасаған зат-^Ітары туралы, өнер шығармалары туралы айту) қабілетіне ие бо-ІЬіады.

Балаларда эстетикалық сезімдерді дамыту оларды затқа және оның әр түрлі анықтамамен белғілеуге болатын: орасан зор, нақышты, жеңіл, щуанышты, мерекелік, жанды және басқа жеке қасиеттеріне эстетикалық баға беруге алып келуге мүм-кіндік береді.

Балаларға эстетикалық тәрбие беру үшін бейнелеу енері шы-ғармаларымен танысудың үлкен маңызы бар. Картиналардағы скульптурадағы, архитектурадағы және қолданбалы өнер шы-ғармаларындағы образдардың ашықтығы, мәнерлілігі эстетика-лық толғаныстарды туғызып,. балаларға өмір кұбылысын тереңі-рек және толығырақ қабылдауға, ез әсерлерінін образдағы бей-нелерін суреттерден, мүсіндерден, аппликациядан таба білуге көмектеседі.

Бірте-бірте балаларда көркемдік талғам дамиды.
</ ■ Суреттер, мүсіндер, аппликациялар арқы-

Көркем_лы балалар айналасындағылар туралы өздері-

^В дамыту^НЫн*^ң әсерлерін береді және оларға өздерінің ^ кезқарасын білдіреді. Балаларды көркемөнер-ге баулу заттар мен құбылыстарды жай ғана көшіруге емес, ба-лаларды көркем іс-әрекетке, заттар мен қүбылыстарды әсерлі бейнелеуге үйретуге бағытталуы тиіс.

Балаларда эстетикалық щабылдау дамығанда және олар бей-нелеуге қажетті дағдылар мен шеберліктерді меңгерген кезде ғана бейнелеу "іс-әрекеті творчестволық сипатқа ие болады.

Эстетикалық қабылдау тиісті түсініктердің пайда болуына әсер етеді. Оларда заттар мен құбылыстардьщ эстетикалық са-палары бейнеленген. Іс-әрекеттің творчестволық сипаты ой ту-Дыруды және оны дамытуды көздейді. Сурет салғанда, мүсін мен эппликация жасағанда бала есінде сақтағанын тек көшіріп қа-на қоймайды, онда осы затқа деген қандай да бір толғаныс, оған белгілі бір қатынас пайда болады. Бір үғымға әр түрлі уақыт-^Та> әр түрлі жағдайда қабылданғандар енеді. Баланың бүкіл ^Осы қиялынан образ жасалады, оны бала бейнелеу құралдары-^ңың көмегімен береді; тәрбиеші балалафға сурет салу, мү-

•сіңдеу, аппликация жасау үшін еске түсіруді, ойлап табу-ды, елестетуді қажет ететіндей мазмүнды ұсынады. Оның бала үшін қызықты болуы, оны толқытуы, бүл мазмүнды қалайда жақсы бейнелеуді қалауы өте маңызды: мысалы, балаларда өзі-ле ғана тән белгілерімен «өз» үйін қиялдап, ойластыру тілегін тудыру үшін үйдің суретін салуды үсыну керек. Бүл балалар бақшасына арналған дача немесе жаңа мектептің үйі, қоянға немесе Ақшақарға арналған үйшік және т. б. болуы мүмкін. Үй өзінін, сипаттамасын, жеке-дара бейнесін алады.

Сабақтың балаларға эстетикалық әсері бейнелеу үшін қан-дай заттар және қүбылыстар тандап алынғанына байланысты (бұл балаларға таныс заттар, ойыншықтар, табиғаттык және ■қоғамдық өмірдің құбылыстары ғана емес, сонымен бірге бала-нын. қуанышын, тақдануын, масаттануын тудыратын әсем нәрсе-лер). Сондай-ақ тәрбиешінің тапсырманы түсіндіре білуі, бала--лармен затты қарап шығуы, онын, бейнелеуге ынта-ықыласын тудыра білуі маңызды. Бұл үшін ең алдымен заттьщ немесе қү-былыстың әсемдігіне көңіл аудару, бұл үшін бейнелі, әсерлі сөз табу қажет. Ән, өлең, текстерін қолдану әрдайым зстетикалық әсерді күшейтеді.

Көркем бейнелеу творчествосынын ерекше белгісі әсерлі бейнелер жасаудан'тұрады. Алайда бала суретте, мүсінде, ап-лликацияда заттың өзіне тән қасиеттерін: формасын, қүрылы-сын, түрін беру қабілетін ең болмағанда қандай да бір дәреже-де меңгермейінше, образ жасай алмайды.

Суреттің әсемдігі мен әсерлілігі балалардын, формаға келтіру қозғалысын қалай игеруімен және суретте, мүсінде, аппликация-да заттардың формасын қалай бере білуімен байланысты. Ай-кын бейнеленген форма балаларда қанағаттану сезімін, жағым-ды көңіл-күйін тудырады.

Жүмыстардын, сәтті композициясы да эстетикалық эмоция-лар тудырады. Егер. суретті агшликацияны тым үлкен (бейненің кей бөліктері парақтың шетіне шығып кетпеуі үшін) және тым ұсақ етпей (жөнсіз бос жерлер болмауы, сурет бір шетке ауып кетпеуі үшін) бейнеленген заттын. формасы мен пропорциялары ескеріле' отырып парақ бетіне жақсы орналасса, бұл да баланы қуантады.

Заттар мен болмыс құбылыстарын балалардың бейнелеуі сонымең бірге олардың осы заттарға ңатынастарының көрінісі де болып табылады: балалар олар несімен әдемі, оларда не қызықты, несімен жақсы, пайдалы еКенін, езіне несімен тарта-тынын/ қуаныш немесе кірбің туғызатынын және т. б. атап көр-сетеді. Осы жақтардын, бәрі езара тығыз байланыста болуы мүмкін, бірақ олардың ішінде қайсыбірі (таза танымдық, эсте-тикалық, адамгершілік) басымырақ түсіп жатуы мүмкін.

Адамдар жасаған заттардың эстетикалық қасиеттерінін, си-паттамасы олардың идеялық-адамгершілік бағасына жақыі-ь Заттарды?і сыртында адамдардың еңбегі, олардьщ өзара қарым-

-32

^атьгаастары түр. Адамдардын. игілігі үшін, олардын. бақыты жасалынып жатқандардың бәрі әсемдік ретінде қабылда-:. Сыртқы сүлулық заттың атқаратын игілікті қызметімен _сЭйкес келген жағдайларда эстетикалық және адамгершілік жа-ғьШ бүлай үйлестіру балаларға түсініктірек болады.

Балаларды табиғат қүбылыстарымен, советтік өмірдің оқи-ғаларымен таныстыра отырып, тәрбиеші осы оқиғалар мен кұ-бьілыстардың әсемдігі мен маңыздылығына балалардың түсіні-_гіне сай көңіл аударады. Әдемілікті сезінуді бастан кешу арқы-_льі балаларды айналасындағыға ез түсінігіне сай баға беруге жеткізуді тәрбиеші өзінің міндеті етіп қояды, олардың бойында жоғары гуманистік сезімді, Отанды сүю, еңбекті қүрметтеу сезі-мін дамытады.

Тек суреттің, мүсіндеудің, аппликацияның мазмүнына қызы-ғушылық қана балаларға оларды жақсы орындауға, образдың әсерлілігіне қол жеткізуге үмтылуына түрткі болып қоймайды — оларда жүмысты басқалар үшін түсінікті және қызықты істеу-ге тырысуға тәрбиелеудің үлкен маңызы бар. Төрт жастан бас-таи балалар өздерінің суреттеріне және басқа да жұмыстарына баға алуға тырысады, олардьщ мүсіндері, суреттері үнаса, бала-лар өз қүптауларын білдірсе, олардың жүмыстары атап өтілсе, олар қанағат сезімін бастан кешіреді. Жұмысқа жақсы -баға ең-бегіне қарай, яғни шын мәнінде қол жеткен жақсы сапа, әсерлі-лік, керкемдік үшін берілуі тиіс. Әрине, бүл жоғары сапа сол жастағы балалардьщ мүмкіншіліктерімен сәйкес болады.

. Жұмысты жақсы орындауға, оған басқалар шаттанатындай етіп, оны әсем жасауға үмтылуға тәрбиелеу — көркемдік және адамгершілік тәрбие, балаларда іс-әрекетті қоғамдық бағытта дамыту міндеті.

Педагог- әсерлі образды жасаумен: заттың өзін эстетикалық қабылдаумен, заттың қасиеттері және жалпы бейнесі туралы түсініктерді қалыптастырумен, бар түсініктердің негізінде қиял-дау қабілетін тәрбйелеумен, бояулардың, сызықтардьщ, форма-лардың әсерлілік қасиеттерін игерумен, суретте, мүсінде, аппли-кацияда балалардың ойлағандарын нақтылы түрде көрсетумен және т. б. байланысты бүкіл процестерді басқаруға тиіс.

; § 2. Мектепке даярлық

Сурет салу, мүсіндеу, аппликация және конструкциялаудың Жемісті іс-әрекет ретінде балаларды мектепке даярлауда баға Жетпес маңызы бар. Іс-әрекеттің бұл түрлерінде балаларда жан-*ақты дамыған жеке адамның мектепте бүдан кейін оқыту Үшін қажетті сапалары қалыптасады. Бірақ мектепке даярлық Үшін бейнелеу іс-әрекеті мен конструкциялаудын, маңызы мүны-^ен шектелмейді. Балабақшадағы сабақтарда балаларды мек-^тепке арнайы даярлау да жүзеге асырылады. Сурет салу, мүсін-^Лр" аппликациялау және конструкциялау' саласындағы білім-

дерді, дағдылар мен іскерлікті меңгере отырып, балалар мектептегі бейнелеу енері және еңбек сабақтарында материал-дарды ойдағыдай игеру мүмкіншілігіне қол жеткізеді.

Мектептегі оқытуға дайындық үшін оқу қызметінін, элемент-терін: педагогтын, нүсқауларын тыңдай және орындай ,білуді, берілген тапсырманы түсініп орындауды қалыптастырудьщ ма-ңызды мәні бар. Қүрылысты салу, бейне жасау үшін бала осы бейнелеу міндеттерін шешуге қажетті белгілі бір іс-қи-мылды қолдануы қажет. Демек сәби өзі игерген барлық қимыл-дардын, ішінен бейне жасауына мүмкіндік беретіндерін таңдап алуы қажет. Мысалы, әлде бір ойыншықты салу үшін балалар қабылдау әрекетін, содан сон. талдау, заттың формаларын, қүры-лысын, онын, бөлшектерінін, көлемін жіктеу әрекетін жүргізуі, осыдан кейін ойыншықтың суретін салуға мүмкіндік беретін бейнелеу қимылдарын қолдануы тиіс. Тапсырманы талдай білу және оны шешу үшін қажетті қимыл әдістерін таңдау — оку қыз-метіндегі маңызды компонент.

Бейне жасау үшін өз әрекетін үйымдастыра отырып, бала оларға бақылау жасауға, оларды түзету қажет болған жағдайда қандай әрекетті пайдалану керектігін бар түсініктермен салыс-тырып отыруға тиіс. Іс-әрекеттін. дүрыс әдістерін сақтауды ба-қылау—оқу қызметінің маңызды элементі. Әуелде бақылау әрекетін қалай жүзеге асыруға болатынын балаларға көрсетів, ал содан кейін бейнелеу процесін бақылау қажеттігіне олардың көңілін аудара отырып, оны бірте-бірте қалыптастыруға болады.

Оқу қызметінің тағы бір компоненті (мүны калыптастыру үшін бейнелеу іс-әрекетінде барлық жағдайлар бар) нәтижеге баға беру болып табылады. Балалар суретте, мүсін жасауда, ап-пликацияда, конструкциялауда алға қойылған бейнелеу міндеті түрғысынан бағалануы мүмкін кескін алады.

Оқу кызметінің жоғарыда аталған компоненттерін сурет са-луға, мүсіндеуге, конструкциялауға үйрету кезінде қалыптасты-рудың балаларды мектепке даярлау үшін үлкен маңызы бар.

Сондай-ақ баланың мектепке психологиялық даярлығын: оқуға талаптануын, жаңаны білуге, іскердікті меңгеруге, іспен мақсатты да үйымшылдықпен айналысуға, педагогтьщ нүсқауын мүқият тыңдауға және орындауға ұмтылуын қалыптастыру ма-ңызды.

Балаларды мектепке психологиялық даярлықты қамтамасыз етудегі елеулі нәрсе ез мінез-кұлқын өз еркімен реттей білуге, өз талап-тілектерін басқаруға, оларды іс мүдделеріне бағындыру-ға, ойына кеягенін істеуден (ойнау, қыдыру) бас тарта білуге және өзін қажетті істі атқаруға (оқумен айналысуды, үй тапсыр-маларын орындау) мәжбүр ете б.ілуге тәрбиелеу болып табы-лады.

Мектептегі оқытуға белсенділік және дербестік қажет. ОсЫ қажеттіктерді қалыптастыру үшін бейнелеу іс-әрекеті сабакта-рында көп мүмкіншіліктер бар.

34 :

Балабақшадағы сурет салу балаларды бейнеле>_ар_Да өткізі-бактарына мектепте арнайы даярлауды да жүзеге асы_гамен оқы-кіндік береді: балабакшада өткізілетін сурет. салудың_{ялаларға} түрлерін мектеп программасы қамтиды. Ал еңбек сабақти^ орын-балалар мүсін жасайды, конструкциялайды, аппликацик _ЖӘНе сайды.

Сонымен, бейнелеу іс-әрекеті процесінде тәрбиенің сенсс
_лык, ақыл-ой, эстетикалық, адамгершілік лсәне еңбек сияқт^
алуан түрлі жақтары жүзеге асырылады. Бүл іс-әрекеттін эсте-
тикалық тәрбие үшін йегізгі мәні бар: ол балаларды мектепке
даярлау үшін де маңызды. <

Мектепке дейінгі баланың жеке басының жан-жақты дамуын, егер педагогтың назары осы міндетті іііешуге бағытталса, бей-нелеу іс-әрекетін оқытудағы программа орындалып, дұрыс және әр алуан методика пайдаланылса ғана қамтамасыз ету-ге болатынын атап көрсеткен жөн.

БЕЙНЕЛЕУ ІС-ӘРЕКЕТІН ҮЙРЕТУ ПРОГРАММАСЫ

Балаларды бейнелеу іс-әрекетіне үйрету 2 жастан басталады .және оған мектепке дейінгі барлық топтарда кеп орын белінеді.

Жан-жақты тәрбиелеу мен дамыту міндеттері балаларды олардың үғымына сай жеяіл мөлшерде бейнелеу дағдылары мен іскерліктерге үйрету, программада қаралған білімді жеткізу, өз-дері бейнелейтін заттар мен оқиғалар туралы оларда соған сәй-кес түсінік пайда болуы жағдайында ғана ойдағыдай жүзеге асырылуы мумкін.

Балабақшада бейнелеу іс-әрекетіне үйрету советтік дидакти-каның негізгі принциптеріне қүрылады.

Программанын. мазмұны ересектер қызметінің тиісті саласы-нан, яғни бейнелеу өнері мазмұнынан алынады. Жас балалар мен ересек адамдардың мүмкіншіліктері арасындағы үлкея айырмашылыққа қарамастан біз тек тарихи, қоғамдық дамуда адамдар қол жеткізген нәрсені ғана үйретеміз. Адамзат жина-ған зор байлықтың ішінен біз балалар меңгере алатындай етіп тек азын-аулағын ғана іріктеп аламыз.

Балаларға жеткізілетін мәліметтердің, оларға қоғамдық са-■на- сезім формасы ре.тіндегі өнер игілігіне айналған іскерліктер-Ді егудің ғ ы л ы м и принципі осында.

Балалар бақшасындағы бейнелеу іс-әрекеті программасы мьщадай міндеттерді шешуді кездейді: көркемдік іс-әрекетке Қьізығушылықты тәрбиелеу, қабылдауды дамыту, образды түсі-нікті қалыптастыру, қиялды, творчестволық қабілеттілікті да-мыту, бейне жасау әдістерімен қаруландыру. Бейнелеу іс-әреке-ті сабақтарында балаларда бірте-бірте эстетикалық сезім (фор-

маны, пропорцияларды сезіну, түр-түсті, ырғақты, композиция-ны сезіну), сондай-ақ керкемдік талғам дамиды.

Программаны өту процесінде балаларға форма, түр-түс, кө-лем, кеңістіктегі қатынастар туралы білім беріледі.

Барлық осы білімдер практикалық бейнелеу іс-әрекетті же-тілдіруге, оған кіретін іскерліктер мен дағдыларды меңгеруге бағытталған.

Бейнелеу іс-әрекеті жөніндегі программа оның өзіндік ерек-шелігіне сәйкес терт бөлімге белінеді. Бірінщі бөлімге суретте, мүсінде, аппликацияда заттардын, бейнесін жасаумен байланыс-ты білім, іскерлік пен дағдылар кіреді. Екінші бөлімге сабақтас мазмүнды, сюжетті беру қатысты. Үшінші бөлімге ою-өрнектер жасауға және суреттерді немесе аппликацияларды безенді-руге қажетті іскерліктер мен дағдылар енгізілген. Төртінші бөлімге техникалық іскерліктер мен дағдылар: қарындаш пев қылқаламды, қайшыны қолдана білу, бояулармен, желіммен, пластилинмен, сазбалшықпен жұмыс істей білу біріктірілген.

Әрбір бәлімдердің мазмүны жоспарлы тәрбиелеу және оқы-ту жағдайында мектеп жасына дейінгі балалардың мүмкіндікте-рін ескере отырып, іріктеліп алынады. Тәрбиелеу және оқыту жүйесінін, жетілдіру дәрежесіне қарай жас мүмкіндіктерінін деңгейі езгереді. Сонымен түсінуге жеңіл болу прин-ц и п і оқу материалыньщ балалардың жас ерекшеліктерімен сәйкестігінен көрінеді.

Саналылық принцигі"і балалардын, білім мен іскер-лікті өзінен-өзі, тек еліктеушіліктін, арқасында ғана емес, сана-лы түрде, қызығушылықпен меңгеруін көздейді. Ғалымдардын зерттеуі және тәрбиешілердін, тәжірибесі, тіпті кіші мектеп жа-сына дейінгілердің өзі олардьщ үғынуына жеңіл іс-қимыл әдіс-терін саналы түрде үйренуге қабілетті екенін дәлелдейді.

Саналы түрде, белсене, қызығушылықпен меңгерілген білім, іскерліктер мен дағдылар берік орнығады, сөйтіп балалар келе-шекте оларды емін-еркін пайдалана алады.

Совет дидактикасының маңызды принципі үйрету процесін бейнелеу іс-әрекеті тәрбие жүмысының барлық жақтарымен байланысты болатындай және жаңа іскерліктер мен дағдыларды игеру бұрын меңгерілгенге сүйенетіндей етіп қүруға міндеттей-тін ж ү й е л і л і к және б і р і з д і л і к принципі болып та-былады.

Бейнелеу іс-әрекетін үйретуде көрнекілік принципі кеңінен пайдаланылады. Ол ерекше маңызды, себебі сурет салу-да, мүсінде, аппликацияда және конструкциялауда айналадағы өмірдён алынған әсерлер бейнеленеді. Балаларға объектілермек немесе олардың бейнелерімен тікелей танысуларына мүмкіндін беріледі, қажет болған жағдайда мүсін, аппликация жасау, су-рет салу кезіндегі іс-қимыл көрнекі түрде көрсетіледі. Кернекі-лік барлық жағдайда балаларға анық, дүрыс үғымды түсінік берумен ұштастырылады.

Бейнелеу іс-әрекетін үйрету коллективтік сабақтарда өткізі-_еДі; балалардың барлық топтары бірьщғай программамен оқы-тьілады. Сонымен қатар сабақтар өткізу процесінде балаларға жеке дара қатынас жасау, түсіну тездігін және тереңдігін, орын-_дау жылдамдығының ерекшелігін, белсенділігін, қиялын және _т б. есепке алу жузеге асырылады.

і£§ 1. Затты бейнелеуге ңажетті білімдер, іскерліктер мен дағдылар

Мектеп жасына дейінгі балалар болмысты реалистік тұрғы-дан бейнелеу әдістерін толық дәрежеде меңгере алмайды. Бей-нелеу міндеттерін шешуде, атап айтқанда, заттың бояуларын беруде, дүрыс пропорцияларды сақтауда және т. б. олардың алдарында туатын қиыншылықтарды есептемеуге болмайды. Әлбетте, мектепке дейінгі балаларды үйрету тек мейлінше қарапайьш бейнелеу міндеттерін шешумен шектелуге тиіс. Бі-рақ бала үздіксіз өсіп, дамып отырады, оның қабілеті тәрбие-леу және баулу ықпалымен қалыптасады, сондықтан педагогтьщ міндеті — балаларды болмысты неғүрлым шынайы бейнелеуге алып келуге қамқорлық жасау.

Суреттің, мүсіннің, аппликацияның баланың І/Формаларды беру бейнелеуге үмтылған нәрсесімен ұқсастығына қол жеткізу үшін онда заттың формасы, оның көлемі, қүрылысы, түр-түсі, кеңістіктегі орналасуы бейне-ленуі тиіс. Бейнеленген заттардың болмыспен үксастйғын анық-тауға мүмкіндік беретін басты қасиет фордоа болыя табылады. Бүл қасиетті беруді балалар бірте-бірте меңгереді.

Форманы айна қатесіз беруге қойылатын талаптар бір жас тобынан екіншісіне өткен сайын күрделілене түседі. Бәрінен бү-рын балалар денгелек-және тікбұрышты формалы заттарды бей-нелеуді үйренеді. Соның езінде олар әлі дөңгелек формалы зат-тарды үзынша деңгелек, сопақша заттардан, ал тік бүрыштыны төрт бұрыштыдан айыра алмайды, яғни олар форманы шамамен береді. Балалар мүсіндеуде шариктермен қатар шүжықтар, ба-ғаналар мүсінін жасауды үйренеді.

Аппликацияда және конструкциялауда балалар дайын эле-менттерді алады. Бұл заттардың формасы туралы түсінікті нақ-тылауға және бекітуге мүмкіндік берёді.

Бейнелеу іс-әрекетінде форма жасаушы қимыл көзбен қабыл-даумен бір уақытта және өзара тығыз байланыста дамиды. Ба-лалар өздерінің қимылын көзбен неғүрлым жақсы бақылауға Үйренсе, солғүрлым олар заттың формасын айқынырақ және дә-лірек береді.

Алғашқы бейнелер қарапайым, жалпылама болады. Бүл ана-литикалық қабылдау әлсіздігімен, сондай-ақ қол қимылдары-ньің шектеулілігімен анықталады. Балаларға формасы геомет-РИялық фигураларға — дөңгелекке, шаршыға, тікбүрышқа; гео-

37 -

7ТГП

метрйялық денелерге— шарға, кубкь, цилиндрге жақын заттар. ды беру оңай. Мысалы, допта шардың формасы бар, алма д_а формасы жағынан соған жақын, күректің формасы тік бұрыщ. ты еске түсіреді. Бұлардың бәрі бір бөліктен және детальдардық аз санынан тұратын заттар (алмада сабақша, жалауда таяқша). Олардың бағасына тек алғашқы критерий — затты таңу ғана қолданылуы мүмкін. Бүл үшін негізгі бөліктер және фор-маның (дөңгелектік бұрышты және басқалар) шамамен дүрыс бейнссі бар болуы тиіс.

Одан әрі формалармен танысу және оларды мүсінде, суретте, аппликацияда бере білу кеңейе түседі. Балалар формалардың көбірек мөлшерін айыра білуге, сондай-ақ пропорциялардың айырмашылығын анықтай білуге: неғұрлым жінішке немесе кең, неғүрлым ұзын немесе кысқа заттарды мүсіндеуге және суретін сала білуге үйренеді. Балалар.ға салуға берілетін заттар форма-сы жағынан қарапайым геометриялық фигуралардан (деңгелек, квадрат, үшбүрыш) едәуір ерекшеленеді және балалар осы ез-гешелікті бередІ.

Реалистік әсерлі бейнелеудің бірден-бір ма-

Заттардың көлемін ң_ЫЗды құралы заттағы бөлшектердің және

бөлһГтерін^бе^г заттардың өз арасындағы көлемдік катынас-

тарын беру болып табылады. Бүдан балалар екінші топтан бастап, алғашқыда тек үлкен мен кішіні ажырата отырып, үйренеді. Олар кішкене және үлкен дедгелектерді (ақ-кала, жатпайтын қуыршақ) желімдейді, бүлдіргендер мен алма-ларды, шелпектер мен печеньелерді, формасы жағынан бірдей бөлшектердің келеміндегі айырмашылықты бере отырып, мүсін-деп жасайды. Қелесі топтарда бүл ептілік барған сайын күрде-лене түседі: балалардан бөлшектердін, келемі жағынан қатынас-тарын, сюжетте, композицияда, суретте, мүсіндеуде, аппликация-да көлемі бойынша әр т

Переглядів: 1888