• Гідрологія і Гідрометрія
• Господарське право
• Економіка будівництва
• Економіка природокористування
• Економічна теорія
• Земельне право
• Історія України
• Кримінально виконавче право
• Медична радіологія
• Методи аналізу
• Міжнародне приватне право
• Міжнародний маркетинг
• Основи екології
• Предмет Політологія
• Соціальне страхування
• Технічні засоби організації дорожнього руху
• Товарознавство продовольчих товарів

Жазылуы Айтылуы

орын орұн

қорық қорұқ

отыз отұз

болды болдұ

Бірінші буында «ө» дыбысы болса, келесі буындағы «і» дыбысы болып айтылады да, жазуда «і» әрпі жазылады. Жазылуы Айтылуы

көмір көмүр

өмір өмүр

өрім өрүм

бөлім бөлүм

Алдыңғы буында «ұ» дыбысы болса, келесі буындағы «ұ» дыбысы айтылып, жазуда «ы» әрпімен белгіленеді. Жазылуы Айтылуы

ұзын ұзұн

құзғын құзғұн

ұшқын ұшқұн

мұрын мұрұн

Алдыңғы буында «ү» дыбысы болғанда, келесі буындағы «і» дыбысы айтылуда «ү» болып, жазуда «і» әрпі сақталады. Жазылуы Айтылуы

үзік үзүк

үзіліс үзүлүс

бүлік бүлүк

бүтін бүтүн

Қазақ тіліндегі іргелес дыбыстардың бір-біріне әсері өте күшті. Алайда қазақ орфографиясының негізгі морфологиялық принцип болғандықтан, жазуда ол ескерілмей, сөздің орфоэпиясында ғана сақталады. Іргелес дыбыстардың бір-біріне әсер етуіне байланысты ілгерінді, кейінді ықпал заңдылықтары бар.

Ілгерінді ықпалдеп түбір мен қосымшаның немесе сөз аралығындағы көршілес дыбыстардың алдыңғысы соңғысына әсер етіп өзгеруін айтамыз. Қазақ тілінде қолданылатын ілгерінді ықпал бойынша, бірсыпыра дыбыстар сөзде басқа дыбыстармен алмасып айтылады, бірақ түбірі сақталып жазылады.

1. Қатаң дыбыстардың әсерімен өзінен кейінгі ұяң «б, г, ғ, ж» дыбыстар қатаң «к, қ,ш» дыбыстармен алмасып айтылады, алайда түбірі сақталып жазылады. Мысалы,

Айтылуы Жазылуы

Жақыппек Жақыпбек

Көрікпай Көрікбай

көк пауыр көк бауыр

көк күл көк гүл

қаш жау қас жау

2. Түбір «ш» дыбысына аяқталып, қосымша «с» дыбысынан басталса, ол «ш» болып айтылады, «с» - мен жазылады. Мысалы,

Айтылуы Жазылуы

ашша ашса

ішше ішсе

шашша шашса

өшшің өшсің

3. Сөз дауыстыға, ұяңға, үндіге аяқталып, оған жалғанатын қосымша қатаң «қ,к» дыбыстарынан басталса, ол ұяң «ғ, г» дыбыстарына айналып естіледі, жазуда сөздің түбірі сақталады. Мысалы,

Айтылуы Жазылуы

малғора мал қора

алағол ала қол

қара гөк қара көк

ала гөз ала көз

Кейінді ықпал деп түбір мен қосымшаның немесе сөз аралығындағы іргелес дыбыстардың соңғысы алдыңғысына әсер етіп өзгертуін айтамыз. Қазақ тілінде қолданылатын кейінді ықпал бойынша да бірсыпыра дыбыстар өзгеріп естіледі.

1. Түбір «н» дыбысына аяқталып, қосымша «б, п» дыбыстарынан басталса, онда «н» дыбысы «м» дыбысымен алмасып айтылады да, «н» әріпімен жазылады. Мысалы,

Айтылуы Жазылуы

Жамбай Жанбай

Жампейіс Жанпейіс

Егімбай Егінбай

Тоғамбек Тоғанбек

2. Алғашқы морфема «з» дыбысына аяқталып, екінші морфема «с»дыбысынан басталса, «з» дыбысы «с» -мен алмасады. Мысалы,

Айтылуы Жазылуы

көссіз көзсіз

қасса қазса

бессе безсе

жассын жазсын

3 . Алғашқы морфема «з» дыбысына аяқталып, соңғы морфема «ж» дыбысымен алмасып айтылады да, «з» -мен жазылады. Мысалы,

Читайте також:

1. Айтылуы Жазылуы

Переглядів: 5649