• Гідрологія і Гідрометрія
• Господарське право
• Економіка будівництва
• Економіка природокористування
• Економічна теорія
• Земельне право
• Історія України
• Кримінально виконавче право
• Медична радіологія
• Методи аналізу
• Міжнародне приватне право
• Міжнародний маркетинг
• Основи екології
• Предмет Політологія
• Соціальне страхування
• Технічні засоби організації дорожнього руху
• Товарознавство продовольчих товарів

Глоссарий

ActiveX технологиясы- Компоненттік объектілердің үлгілерін интернет тарапынан жобалауға арналған (Component Objec Model, Com)–бұл Microsoft технологиясының компоненттері, WEB басқару элементтерін және компоненттерін құруға арналған.

Мультимедиялық технологиялар -әртүрлі типті мәліметтерді дайындау, өңдеу, біріктіру, ұсыну әрекеттерін ақпараттық және бағдарламалық жабдықтарды пайдалану арқылы жүзеге асыратын құралдар, әдістер мен тәсілдер жиынтығы.

Java бағдарламасы - Sun Microsystems компаниясының технологиясы Internet базасына негізделген платформалық өңдеу бағдарламаларына қолданады.

JavaScript- Java бағдарламасына еш қандай қатысы жоқ. Бұл бағдардама клиенттік тарапынан берілген негізгі тілдердің бірі.

Қашықтан білім беру - жаңа ақпараттық технологияларды пайдалана отырып, істеп жүрген жұмысынан немесе оқудан қол үзбей білімді жетілдіру ісін жүзеге асыру деген мағананы білдіреді.

Гипермәтін– қосымша элементтерді басқару мақсатында ішіне арнаулы код, яғни екпінді элемент (anchor) орналасқан мәтін;

Internet –миллиондаған компьютерлерді бір алып желіге біріктіретін, ақпаратқа шексіз қол жеткізу және түрлі амалдармен қатынас жасау мүмкіндігін ұсынатын дүниежүзіндегі ең үлкен және ең танымал желі.Атрибуттар немесе сипаттамалар – тәг атауынан және бір-бірінен бос орын арқылы бөлініп жазылатын қосымша түйінді сөздерден тұрады.

Айнымалы конфигурациялар -Frontpage компоненттерінің тағы бір түрі қойылатын деп аталатын компоненттер (Substitution Component) бетке айнымалы конфигурацияның құрамын қосуға арналған.

Анықтауыш (definition) – туралаудың арнайы түрі, терминдер мен олардың түсіндірмелерінен тұратын тізімді беру үшін қолданылады.

Web-сервер – бұл Web–сайттар, мәліметтер қоры, сценарийлер және т.б. қажетті мәліметтер орналасатын компьютер

Серверлерді администрациялау -Сервер администраторы Frontpage (Frontpage Server Administrator) – Frontpage-пен бірге қолданылатын серверлік кеңейткіштерді орнату және алу операцияларын орындайтын бағдарлама болып табылады.

Мәлiметтер қоры– бiр- бiрiмен байланысқан мәлiметтердi, объектiлердi және МҚБЖ баптау (белгiлi бiр қалыпқа келтiру) параметрлерiн сақтайтын файлдар. Әдетте МҚБЖ кез-келген бiр мәселенi шешу жолында құрылады.

Мәлiметтер қорын басқару жүйелерi (МҚБЖ)– мәлiметтер қорымен жұмыс iстеуге арналған, оны басқару мен тҥрлендiрудi жҥзеге асыратын программалар тобы. Ағылшынша оларды DBMS(database manaqement system) деп атайды.

Кесте– мәлiметтер қорымен жұмыс iстеуге арналған негiзгi объект, мәлiметтер қоймасы.

Жазба– кестенiң бiр қатары, яғни жолы. Ол МҚБЖ мәлiметтерiн сақтайтын негiзгi блок болып болып табылады.

Өрiс– кестедегi бағана немесе тiк жол. ACCESS – те өрiс мәлiметтерiн сипаттайтын оның бiрсыпыра қасиеттерi болады.

Сұраныc– жұмыс iстеушi адамның керектi мәлiметтердi бiр немесе бiрнеше кестеден белгiлеген шарттарға байланысты таңдап алу тәсiлi. Таңдап алуға сұраныс беру арқылы есептелетiн өрiстерден немесе басқа кестеден алынған өрiстерден тұратын виртуалды сұранымдар құруға болады.

Форма– мәлiметтердi экранға бейнелеу жолы немесе оларды басқару мҥмкiндiктерi.

Басылым– мәлiметтердi баспаға шығарып, қағазда бейнелеу тәсiлi.

Түйiндi өрiс– кестедегi жазбаларды таңдап алу мақсатында мәндерi қолданылатын негiзгi iс.

Кiлт немесе түйiн– кесте жазбаларын анықтайтын немесе кестелер арасындағы байланысты ұйымдастыратын бiр немесе бiрнеше тҥйiндi өрiстер.

Санауыш– кестедегi жазбалардың реттiк нөмiрлерi орналасатын өрiс.

Индекс– индекстелетiн өрiс мәнi арқылы кесте жазбаларын автоматты тҥрде сұрыптау тәсілі.

Жазбаны белгілеу аймағы– кесте жолын белгілеуге мҥмкіндік беретін, оның сол жақ шетіндегі тіктөрбұрышты аймақ.

Өрісті белгілеу аймағы- өріс тақырыбы аймағы. Оны шерту сол өрісті белгілеу мҥмкіндігін береді.

Конструктор– мәліметтер қоры объектілерінің (кесте, форма, басылым, макрос, сұраныс) қасиеттерін анықтау режимі.

SQL– құрылымды сұранымдар тілі. Көптеген программалық жабдықтардың стандарты болып табылады.

Шебер– белгілі бір мақсатта шектеулі әрекеттер жиынын біртіндеп оррындайды. Шеберлер оны оррындайтын адаммен сұхбаттасу ісін атқара отырып, қойылған мәселені шешетін керекті мәліметтерді программаға енгізуді қамтамасыз етеді. Жұмыс жасауды жеғілдету ҥшін шебер жұмысы бірнеше қадамдардан тұрады. Жұмыс барысында өткен кезеңге қайта оралуға немесе онша қажетсіз кезеңдерді аттап өтуге болады. Программаға шебер мҥмкіндігін енгізу программаларды жетілдірудің бір жолы болып табылады.

Гиперсілтеме– белгілі бір файлға сілтеме көрсеткіш. Гиперсілтемелер ACCESS мәліметтер қорын INTERNET файлдарымен, не басқа файлдармен байланыстыру ҥшін қолданылады. Сондай файлдарды қарап шығу ҥшін арнайы программа жұмыс істеуі тиіс.

ДӘРІС ТОПТАМАСЫ

Лекция № 1.Информатика пәніне кіріспе.

Дәрістің мақсаты: Информатика ғылымымен, оның даму тарихымен, теориялық информатикамен, информатика пәні мақсаты мен міндеттерімен таныстыру.

Жоспар:

1. Информатика терминінің пайда болу тарихы.

2. Информатиканың құрылымы.

3. Информатика ғылым және практикалық әрекет ретінде.

4. Информатиканың әлеуметтік, құқықтық және этикалық аспектілері.

Кілттік сөздер:информатика, кибернетика, теориялық ақпараттану, есептеу техникасы, жасанды интеллект,бағдарламалау.

Иллюстрациялық материал:слайд, схема.

Информатиканың теориялық негіздері – әлі толық қалыптаспаған ғылымның бөлігі. Басқа ғылымдардың теориялық бөлімдері сияқты, теориялық информатика да информатиканы оқытудың қажеттілігінен қалыптасады.

Курстың міндеті мен мақсаты:

§ Информатиканың теориялық тараулары туралы түсінік қалыптастыру;

§ Ақпараттар теориясы, цифрлы афтоматтар, алгоритмдер және т.с.с. тараулардың фундаментальді ұғымдарымен танысу;

§ Алгоритмдердің күрделілігі және тиімділігін бағалау әдістерін үйрену;

§ Ақпараттық модельдеу методологиясын меңгеру;

Информатика – бұл адамның қызмет атқаратын әр түрлі салаларында ақпараттарды қолдану, түрлендіру, сақтау, жинау және алу жөніндегі мәселелерді үйрететін- жас ғылыми пән.

Генетикалық информатика есептеу техникасымен, компьютерлік жүйелермен және желілермен байланысты, өйткені тек компьютерлер ғана ақпараттық процесстерге бірмезгілде қажетті ақпараттарды автоматты түрде өңдеуге және сақтауға мүмкіндік туғызатын ығылыми тәсіл ретінде қолданылады.

Орыс тілінде бұрыннан қолданып келе жатқан «информатикаң -термині ғылыми әдебиеттер арқылы берілетін ғылыми ақпараттың жалпы қасиеттері мен құрылымдарын үйрететін кіші-гірім нақты аймақпен байланысты.

Бұл ақпараттық-аналитикалық қызмет, дәл бүгінгі күні кез-келген салаға әсіресе кітапханалық істерді, кітап басып шығару және тағыда басқа көптеген салалардағы жұмыстарды жүзеге асыруда өте қажет. Академик А.П. Ершов айтқандай қазіргі жағдайдағы информатика термині “орыс тіліне жаңа және кең мағынада фундаментальды жаратылыстану ғылымдарының атауы тәрізді ақпараттарды өңдеу және беру процесстерін үйрететін” термин ретінде енгізілді.

1978 жылғы информатика бойынша халықаралық конгрессте “Информатика түсінігі административтік және әлеуметтік ықпал ету, коммерциялық, өндірістік кешендерде және сол сияқты ұйымдастырушылық аспектілер, математикалық қамтамасыз ету, машиналар, құрал жабдықтар және ақпараттарды өңдеу жүйесін материалдық-техникалық қамтамасыз ету, қолдану және жасаумен байланысты аймақтарды қамтитындығы”- атап көрсетілен.

2. Қазіргі заманғы ақпараттанудың құрылымы.

Қолданбалы ақпараттық технологияларды бір жағымызға қалдыра отырып, қазіргі заманғы информатиканың құрамдас бөліктерін, яғни “ядросын” сипаттаймыз. Бұл бөліктердің әрқайсысы өзіндік ғылыми пәнмен салыстыра отырып қарастыруға болады: олардың арасындағы өзара қатынас шамамен, классикалық матеметикадағы математикалық анализ, геометрия және алгебраның арақатынасы сияқты – олар әрқайсысы өзіндік жеке пән болғанымен, бірақ, күдіксіз бір ғылымның бөлігі болып табылады.

Теориялық ақпараттану – математика тараулары қатарынан тұратын, информатиканың бір бөлімі. Ол математикалық логикаға сүйенеді және өзіне алгоритмдер теориясы, және автоматтар, ақпараттар теориясы және кодтау теориясы, граматика және формальдық тілдер теориясын, амалдарды зерттеу және де басқа тарауларды қамтиды.

Есептеу техникасы –Сөз техникалық бөлшектер және электрондық схемалар жөнінде емес(бұлар информатиканың сыртында жатыр), ал олар құрылғылардың өзара әсерету принциптерін және функционалдық мүмкіндіктерінің атауларын анықтайтын есептеу (компьютерлік) жүйелердің архитектурасы деп аталатын деңгейдегі принциптік шешімдер жөнінде болып отыр. Бұл аймақтағы қойылатын классикалық шешімдердің принциптік мысалдарына жататындар: – бірінші буындағы компьютерлердің неймандық архитектурасыв кейінгі бундағы ЭЕМ-нің шиндік архитектурасы, ақпараттарды параллельді өңдеу(көппроцессорлы) архитектурасы.

Бағдарламалау (программалау) - қызметі, бағдарламалық қамтамасыз ету жүйелерін жасаумен байланысты.Мұнда біз заманға сай бағдарламалаудың негізгі тарауларын атап өтеміз: бағдарламалық қамтамасыз ету жүйесін жасау және қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуді жасау.

Жаңа бағдарламалау тілдерінің жасалуы және оларға жүйелік талдау жүргізілудің ішінен, ең негізгілерінің бірі - интерфейстік жүйенің жасалуы (мысалы, жалпыға белгілі операциялық қабықша және Wіndows жүйесі ) болып табылады. Ал, қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етудің ішінен ең көп көпшілікке белгілісі – мәтіндерді өңдеу жүйелері, электрондық кестелер (кестелік процессорлар), мәліметтер базасын басқару жүйелері болып табылады.

Ақпараттық жүйелер – әртүрлі күрделі жүйелерде ақпараттар ағынын талдау бойынша және ақпараттарды іздеу мен сақтау принциптерінде олардың тиімділігін, құрылымын зерттеуге қатысты мәселелерді шешумен байланысты информатиканың бір тарауы.

Жасанды ақыл-ой (интеллект) – психологиямен, физиологиямен, лингвистикамен және де басқа ғылымдармен тоғысып байланысатын күрделі мәселелерді шешетін информатиканың бір аймағы. Адам сияқты ойлауды компьютерге қалай үйретуге болады? Адамның қалай ойлайтындығы жөнінде біз көп біле бермейміз, алайда, жасанды ақыл-ой бойынша жүргізілген зерттеу жұмыстарының жүргізілуінің жарты ғасырлық тарихы болғанымен, әлі де болса принциптік мәселелер қатары шешілмей отыр. Сондықтан, мұндай аймаққа қатысты жете зерттеулердің негізгі бағыты – ой-пікірді модельдеу, компьютерлік лингвистика, машиналық аударма, эксперттік жүйелерді құру, бейнелерді тану және тағы басқалар болып табылады.

Дербес жағдайда, интеллектуалдық интерфейстік жүйе мен адам арасындағы өзара қатынасты жасау тәрізді құнды қолданбалы мәселелерді шешу, жасанды ақыл-ой аймағындағы жұмыстардың табысты болуынан тәуелді.

1.3 Ақпараттанудың ғылым жүйесінде алатын орны.

Дәстүрлі түрде қалыптасқан (техникалық, жаратылыстану, гуманитарлық және т.б.) ғылым жүйесіндегі информатиканың алатын орнын қарастыралық. А.П.Ершовтың анықтамасы бойынша: информатика – бұл “Іргелі жаратылыстану ғылымы” (фундаментальная естественная наука). Ал, академик Б.Н.Наумов информатиканы - “ақпараттардың жалпы қасиеттерін, процесстерді, әдістер мен оларды өңдеу құралдарын үйрететін жаратылыстану ғылымы” ретінде анықтады.

Іргелі ғылымдар - дегеніміз не және жаратылыстану ғылымдары - дегеніміз не? – осыны анықтап алайық. Іргелі ғылымдарға - әртүрлі қызметте және көптеген ғылым саласында қолданылатын негізгі түсініктері жалпы ғылыми сипатта болатын ғылымды жатқызуға болады. Мысалы, әр түрлі ғылымдардың ішінде математика және философия тәрізді пәндердің іргелі ғылымға жататынына ешқандай күмән жоқ. “Ақпарат”, “ақпараттарды өңдеу процесстері” – деген түсініктердің де жалпығылыми мәні бар болғандықтан, информатика пәнін де осы іргелі ғылымдарның қатарына жатқызуға болады.

Жаратылыстану ғылымдарына – физика, химия, биология және тағы да басқа ғылымдар кіреді. Олар біздің түсінігімізден тәуелсіз болып табылатын әлемнің объективті мәні бар істермен байланысты. Информатикадан оған – әртүрлі табиғи жасанды, биологиялық, қоғамдық жүйелерде ақпараттарды өңдеу заңдылығының бірлігін қамтитындығы жатады. Информатика ғылымы өзіне тән қасиеті арқылы әлеуметтік аймақты жетілдіру мен дамытуға себепші болатын гуманитарлық (қоғамдық) ғылымдарды да қамтиды.

Сол себепті, информатика ғылымы жоғарыда кескінделгені сияқты ғылыми білімнің кешендік, пәнаралық аймағы болып табылады.

4. Информатиканың педагогикалық-психологиялық, әлеуметтік, құқықтық және эстетикалық аспектілері

Бүгінгі күні білім беру жүйесінде информатиканы оқытуды енгізіп, оның әдістемесін жасау – педагогикалық және психологиялық ғылымдардың алдына көптеген өзекті мәселелер қойып отыр. Бұл мәселелердің негізгілеріне компьютерлік техниканы қолдану қажеттілігін жатқызуға болады.

Компьютер - қаншалықты оқу процесінде негізгі рөл атқарғанымен, ол оқытушыны айырбастай алмайды. Информатиканы оқыту әдістемесінде - компьютер оқушыларға қарым-қатынас жасауда басқарушы әрекетін орындайды, оқыту мәселелерін таңдап алады, оларды шешу жолдарын бақылайды және оқушыларға көмек беру мөлшері мен сипатын анықтайды.

Психологиялық теорияларды жете зерттеуге, білім саласында информатика пәнін оқыту әдістемесінде, оқытуды жобалау және жаңа ақпараттық технологиямен қамтамасыз етуге байланысты мәселерді шешуде, олардың өзектілігін анықтап беруде компьютер ерекше зор рөл атқаруда. Кейбір мәліметтер компьютерді қолданып оқытудың, әсіресе оқушылардың білім алу барысында және бастапқы қарым-қатынасты модельдеу барысында таптырмайтын құрал екендігін көрсетіп отыр. Ақпараттар мен жұмыс жасау қаншама пайдалы болса, соншалықты кері әсері де болуы мүмкін. Бала интернеттегі қызыққа бір берілген соң, одан өзін алып шығу қиынға соқпақ. Сондықтан,бастауыш сыныптарға информатика элементтерін пән аралық байланыс негізінде оқытудың жүргізілуінде техникалық, гигиеналық және эргономикалық талаптардың бар мүмкіншіліктерін пайдаланған жөн.

Лекция № 2.Информатиканың арифметикалық негіздері.

Дәрістің мақсаты: Ақпарат ұғымымен, ақпараттың қасиеттерімен және санау жүйелері түрлерімен таныстыру.

Жоспар:

1. Ақпарат – информатиканың объектісі.

2. Ақпарат оның түрлері және қасиеттері.

3. Ақпараттарды бейнелеудің әртүрлі деңгейлері.

4. Ақпараттың өлшем бірліктері: ықтималдық және аумақтық тәсілдері.

5. Ақпараттарды кодтау.

6. Санау жүйелері

Кілттік сөздер:ақпарат, санау жүйесі, қасиеттер, кодтау, декодтау.

Иллюстрациялық материал:слайд, схема, кесте.

Ақпарат деп, қоғамдық өмірдегі оқиғалар, табиғат құбылыстары, техникалық құрылғылардағы процестер т.с.с. туралы әр түрлі мағлұматтарды атау қабылданған. Ақпарат біздің сөзімізде, кітаптар мен газет, журналдардың текстерінде, өлшеуіш аспаптардың көрсетулерінде кездеседі. Ол шынайы өмірдегі құбылыстар мен объектілерге қатысты әр түрлілікті бейнелейді.

Белгілі материалдық формада көрсетіліп анықталған ақпаратты хабар деп атайды, оны сигналдар арқылы жеткізеді. Сигнал – ақпараттың физикалық тасымалдап жеткізуші құралы. Көптеген физикалық шамалар табиғаты бойынша қандай да болмасын бір диапазон ішінде кез – келген мәнді қабылдай алады. Мысалы: температура, қысым, жылдамдық т.б., яғни үздіксіз болады. мұндай ақпаратты танып білу үшін және оны қадағалап реттеу үшін арнайы құрылғылар – датчиктер (түрлендіріп бергіштер) – арқылы тиісті сигнал түріне, көбінесе электр сигналы түріне түрлендіреді. Датчиктен алынатын сигнал кез – келген уақыт интервалында шексіз санды мәнге ие бола алады, яғни ол да үздіксіз өзгереді. Датчиктен алынған үздіксіз сигнал бастапқы ақпаратқа сәйкес өзгереді, сондықтан ондай сигналды аналогтық (ұқсастық, үйлесімдік) сигнал деп, ал осындай сигналдар әсер ететін қондырғыларды аналогтық қондырғылар деп атайды. Сонымен бірге дискретті (үздікті) хабарлар да бар. олар жеке – жеке анықталған мәндер жиынтығынан тұрады. Ал бұл жиынтық шекті болғандықтан мұндай хабарлардағы ақпараттың көлемі де шекті болады.

Іс жүзінде үздіксіз хабарларды үздікті түрінде бейнелеуге болады. мәні үздіксіз хабарларды ақпарат көзі мен оны қабылдағыштарға тән қате жіберуге және де ақпаратты тарататын каналда болатын кедергілерге байланысты іске асыру қиынға түседі. Сондықтан үздіксіз сигналдарды олардың деңгейі мен ұзақтығы бойынша кванттайды (кіші бөліктерге бөледі). Ақпаратты деңгейі бойынша кванттаған кезде оның алынған интервалдың ішіндегі үздіксіз өзгеретін мәндерін үздікті (дискретті) мәндер жиынтығымен алмастырады. Уақыт бойынша кванттау кезінде үздіксіз сигналды импульстер тізбегімен алмастырылады. Бұл импульстер тактілік (біркелкі ырғақтылық) деп аталатын белгілі уақыт аралығында қайталанып отырады. 1 – суретте үздіксіз ақпаратты ( кернеуінің өзгеруін) импульстік тәсілде бейнелеу көрсетілген. Егер тактілік интервалдар Т тиісті түрде таңдап алынса, ақпарат жоғалуы болмайды: тактілік интервал неғұрлым аз болған сайын дискреттік ақпаат соғұрлым аналогтық ақпаратқа жақын болады.

Ақпаратты уақыт бойынша және деңгей бойынша кванттау бір мезгілде жасалынса, онда әрбір іріктеп алынған импульстің амплитудасы сол уақыт ішіндегі аналогтық ақпараттың амплитудасына жақындай түседі. Осылайша жасалынған импульстер тізбегінің жиынтығы дискреттік немесе цифрлық сигналды құрайды. Дискреттік сигналдың әрбір мәнін санмен бейнелеуге болады. Цифрлық техникада мұндай процесті (ақпаратты бір түрден екінші түріне түрлендіруді) кодтау, ал алынған сандар жиынтығын сигналдың коды деп атайды. Нақты сигналдарды түрлендіру немесе таратып жеткізудің орнына цифрлік техникада бұл операциялар олардың кодтарымен жүргізіледі. Сонымен бірге аналогтық сигналдармен де операция жасауға болады, ол үшін аналогтық сигналдар аналогты – цифрлық түрлендіргіштер (АЦП) арқылы түрлендіріледі. Сонымен, дискреттік хабар сандар жиынтығы мен символдардан мысалы, “+” және “-” таңбаларынан тұрады. Әрбір сан цифрлерден құралады. Сандарды цифрлік таңбалармен жазу тәсілін санау жүйесі деп аталады.

“Информация” – сөзі латынның түсіндіру, баяндау, түсінік деген ұғымдарды беретін “іnformatіo” сөзінен алынған. Қазіргі кезде ақпараттар ұғымы адам өміріне, ғылымның әртүрлі салаларына кеңінен енгізілді. Әсіресе философия, экономика, физика, математика және тағы да басқа ғылым салаларында кеңінен қолданылуда. Бірақ, бұл ақпарат ұғымы әртүрлі салада, әр түрлі мағынада қолданылуда. Ақпарат ұғымын жазбаша, ауызша немесе тіпті іс-қимыл түрінде бере аламыз. Ал, оларды күнделікті оқитын газеттерден, теледидардан, радиодан, интернеттен және т.б. ақпараттар көздерінен ала аламыз.

“Ақпарат алу дегеніміз” – бізді қоршаған дүниенің құбылыстары мен объектілерінің қасиеттері, құрылымы немесе олардың бір-біріне қатысуы жөнінде нақты мәліметтер мен деректер алу.

Ақпарат материя және энергиялармен қатар бізді қоршаған ортаның фундаментальды негізі болып табылады.

Адам ақпараттармен не атқара алады?

Адам ақпараттарды

- сақтай алады,

- шығарып бере алады;

- өңдей алады.

Ақпараттар жинақталады, беріледі, сақталады және өңделеді. Ақпараттар арқылы орындалатын әрекеттер ақпараттық процестер деп аталады.

Адам ақпараттарды үздіксіз қабылдап отыруы қажет екендігі түсінікті. Адамға су, ауа жылу қандай керек болса, ақпаратт та солай қажет. Адам қабылдайтын ақпараттар таңба (белгі) және образды түрде болуы мүмкін.

Образды ақпарат деп – дәм, иіс, сезім сияқты табиғат көздерінен алынатын ақпараттарды айтамыз.

Таңба түріндегі ақпараттарға : сөз, жазу, және тағы басқа ақпараттар жатады.

Адам өзінің сезім мүшелері арқылы ақпараттарды өз бейнесінде (образды) және белгі түрінде қабылдайды.

Ақпараттық процестің әр түрлі сатыларында ақпараттар бірнеше рет қайта кодталады, яғни ол өзінің жазылу түрін өзгертеді.

Қандай да бір алфавитті пайдаланып ақпарат жазуды кодтау деп атаймыз. Бір ғана ақпаратты әр түрлі жолда жазуға болады. Бір белгі тобынан екінші белгі тобына көшіру жолын код деп атаймыз.

Мысалы, мектепте оқитын оқушылар саны – 967 дегенді әр түрлі жүйеде кодтап, былай жазуға болады: 967₁₀, 1707_8, 3С7_16, 1111000111₂. Мұндай жазу түрлерінде оқушылар саны жөніндегі мәліметтер өзгермейді, бірақ оның жазылу түрі өзгереді. Ақпараттардың сақталу, қабылдану, берілу және өңделу жолдары ақпараттардың жазылу(кодталу) түріне көп тәуелді болады.

Ақпараттардың кодталуы оның кері кодталуына(декодталуына) қолайлы болатындай етіліп жасалуы қажет. Кодталғанда қанша аз алфавит пайдаланылса, кері кодтау соншама жеңіл болады.

Практика жүзінде ақпараттарды кодтау үшін қазір көбінесе екілік алфавит пайдаланылады. Мұнда 0 және 1 белгілері пайдаланылады. Оларды ондық алфавиттен айыру үшін екілік код деп атаймыз.

Ағылшын тілінде оны Bіnary dіgіt деген сөзінен қысқартылып Бит деп атаған. Ақпараттарды мұндай екі санмен белгілеу оларды сақтауға, беруге өңдеуге арналған құрылғылардың құрылымын жеңілдетеді.

Екілік сандар алфавитінің қарапайымдылығы оның есептеу техникасында кең тарауына себеп болады. 0 және 1 мәндері ЭЕМ-дерде магниттелген-1, магниттелмеген – 0, заряды бар - 1, заряды жоқ-0, іске қосылған-1, өшірілген –0 сияқты және басқа физикалық күйлермен көрсетіледі.

Екілік сан физикалық құрылғыны қарапайым етіп қоймай, ол орнықтылық және экономдық қасиетке ие.

2. Ақпараттардың өлшем бірліктері

Практика жүзінде қолданылатын ақпараттардың өлшем бірлігі төмендегіше анықталады:

1 байт = 8 битке тең:

1 Кбайт (килобайт) = 1024 байт 1000 байт;

1 Мбайт (мегобайт) = 1024 Кбайт 1миллион байт;

1 Гбайт (Гигабайт) = 1024 Мбайт 1 миллиард байт.

Ақпараттар өлшемі белгілі болған соң, 1 секундта қанша ақпарат беріледі немесе өңделеді деген сұраққа жауап беруге болады. Бұдан келіп есептеуіш техниканың жылдамдығы деген ұғым шығады. Ақпараттардың берілу жылдамдығы бит/сек, байт/сек, Кбайт/сек, Гбайт/сек өлшемдерінің бірімен өлшенеді. Мысалы, телефон кабелі арқылы берілетін ақпарат жылдамдығы секундына 4-Кбайт, ал адамның мәтін оқу жылдамдығы орташа секундына 38 байт, сөйлеу жылдамдығы секундына байтқа 16 байтқа жуық.

Хабардың ақпараттық көлемі ол хабардағы символдар санына тең.Символдарды сегіз разрядты екілік сан түрінде жазу келісілген, оны байт деп атайды.

Көлемі 100 Гигабайт жадқа төмендегілерді орналастыруға болады:

- 50000 беттік мәтін;

- 150 түсті слайдтар;

- 1.5 сағаттық сөздік аудио жазуы;

- 10 минуттық стерео музыкалық көрініс;

- 15 секундтық фильм;

- Wіndows-95. Word 97 программалары.

Дүние жүзі бойынша ақпарат көлемі әр он жылда өсіп отырады.

3. Ақпараттардың жөніндегі түсініктердің әртүрлі деңгейлігі және оның қасиеттері
Жоғарыда ақпараттар жөнінде жалпы мәліметтер берілді. Енді ақпараттардың түрлеріне келер болсақ, ақпараттардың төмендегіше түрлері бар:

- мәтіндік; суреттік; фотобейнелік; дыбыстық; сигналдар;

- электр сигналдары; магниттік жазбалар және тағы да ақпараттардың түрлері жөніндегі мәліметтерге тоқталамыз.

Сонымен қатар, ақпараттардың тепе-теңдік, анықтық, толықтық, көптігі, ақиқаттығы, түсініктілігі және жөніндегі қасиеттер беріледі.

ПОЗИЦИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ПОЗИЦИЯЛЫҚ ЕМЕС САНАУ ЖҮЙЕЛЕРІ

Санау жүйелеріне қарастырмастан бұрын, алдымен оның тарихына шамалы тоқталып өтелік.

Біз алдыңғы тараулардан электрондық есептеуіш машиналарда программа және сандық ақпараттар екілік санау жүйелері түрінде көрсетілетіндігін көрдік. Ыңғайлы болу үшін екілік санау жүйесінде жазбаларды оқу үшін оналтылық санау жүйелері қолданылады. Біз бұл лекцияда мағынасы бойынша қазіргі электрондық есептеуіш машиналардың арифметикалық негізін құрайтын есептеу жүйелері үшін арифметикалық амалдардың алгоритмдері мен қасиеттерін қарастырамыз.

Жалпы сан жөніндегі түсінік сандарға қарапайым қосу, алу, көбейту және бөлу амалдарын қолданумен бір мезгілде дамыды. Адамдар таяқшалар мен саусақтар көмегімен сандарды модельдеу мүмкіндіктерін бірден бағалады. Бұл айтарлықтай арифметикалық амалдарды орындауды жеңілдете түсті. Тарихтағы санаудың бұл кезеңі қазіргі уақытқа дейін сақталды: айталық, барлық бірінші сынып оқушылары дәл осы жолдан өтетіндігінен байқауға болады. Адамдардың пратикалық қызметі нәтижесіндегі талаптардан туындағандай “сан” және “сандарға қолданылатын амалдар” жөніндегі түсініктер адамдардың нақты тәжірибелерімен сәйкес келе бермейтін өзінің ішкі логикалық заңдылықтары бойынша дами бастады. Сол кездің өзінде ең үлкен санды көрсетудің мүмкін еместігін ғалымдарға белгілі болды (Архимед “Псаммит немесе исчисление песчинок”). Сонымен қатар, санның нақты моделі шектелгендігі(ақырының болатыны) де белгілі болды. Осы салыстырудан санның моделі мен сан жөніндегі түсініктер арасындағы қарама-қарсылықтың бар екендігі бірден белгілі. Бұдан санның өзінің моделіне негізгі талаптың қойылуы шығады:яғни модельадамдардың практикалық талаптарын қамтамасыз етуі үшін, ол жеткілікті дәрежеде үлкен сандар элементтерінен тұруы қажет.

Ертедегі гректік математиктерді салыстыруға келмейтін кесінділердің ашылуы таң қалдырды. Мұндай жағдайда, үлкен кесіндінің ұзындығын қандай да бір бірлікпен және кіші кесінді өлшемімен өрнектеуге болатын сандар табылмауы мүмкін болды. Бұл практикалық тәжірибеде өлшеуді барлық уақытта кез-келген алдын ала берілген дәлдікпен өлшеуге болатындығын дәлелдеді.

Дәл осы факт сан жөніндегі түсініктің логикалық құрылымын жасауда өте қиынға соқты. Оның қанағаттанарлық дәрежедегі түсіндірмесі тек ХІХ - ғасырдың соңында берілді. Ол нақты сандар теориясының (Дедекинд, Кантор) шығуымен байланысты болды.

Бұл теорияның маңызды қолданбалы аспектісі: кез-келген алдын ала берілген дәлдікті рационалдық сандардың көмегімен нақты сандардың жуықталған көрінісі жөнінде ежелгі оқымысты ғалымдардың интуициялық болжамын логикалық негіздеу мен толық сақтау болып табылады. Бұдан, қандай да бір диапазон аралығында көрсетілген дәлдікпен барлық нақты сандардың жиынтығын модельдеудің принциптік мүмкіндігі шығады.

Сандардың дәл моделін беру дегеніміз оның жазбасы болып табылады. Сандарды жазу баяғы заманда пайда болды және ол сандарды сақтаудағы практикалық талаптың маңыздылығымен байланысты. Шындығында, сандар жазыла бастағаннан бастап олардың шығуы үшін пайдаланылған таяқшалар немесе тастар жиыны жұмыс жасау үшін қолданылмайтын болды. Сандардың жазылу түрлерінің қалыптасуы бірнеше мыңдаған жылдарға созылды және олар қаншалықты өзгерістерге ұшырады. Басында көптеген халықтардың өз алдына сандарды жазудың бөлек санау жүйелері болды, олардың әрқайсысы бір ғана фактіні бейнелеп көрсететін - қарапайым объектілер санын білдірді. Жүйелердің бұл сипаттмалық ерекшелігін біздің заманымызға дейін сақталып келгені Римдік санау жүйелері болып табылады.

Санаудың аталу және өрнектелу тәсілдерінің жиынтығын санау жүйелері деп аталады. Қолданып жүрген санау жүйелері позициялық және позициялық емес болып екіге бөлінеді. Біз алдымен позициялы емес санақ жүйелерін қарастырайық.

Ертеде натурал сандар қажеттілігіне қарай сандар сызықшалар немесе таяқшалар көмегімен өрнектелген. Кейін сандарды өрнектеу үшін әріптер немесе арнайы символдар пайдаланылды.

Позициялы емес санау жүйесіне мысал ретінде сандарды латын алфавитінің әріптерімен өрнектеген ежелгі Римдіктердің жүйесін алуға болады. Ал, ежелгі Новгородта славияндардың алфавитінің әріптері қолданылған, славияндық жүйе қолданылды. Мұнда сандарды өрнектеуге олардың үстіне ~ - (титло)белгісі қойылған. Римдік санау жүйесінің ерекшелігі: онда белгілі бір әріптер әр уақытта тек бір санды ғана өрнектейді. Мысалы: І-бір, Ү-бес, Х-он, L-елу, C-жүз, D- бесжүз, М-мыңды өрнектейді. Мысалы, -1767 – саны Римше келесі түрде жазылады: MDCCLXҮІІ, 66-саны келесі түрде жазылады: - LXYІ, ал 2858- MMDCCCLҮІІІ.

Кейбір сандарды римдік жүйеде өрнектегенде қосымша ережені пайдалануға болады:

- Егер өрнектейтін санымыз негізгі таңбадан бірнеше бірлік, ондық, жүздік артық болса, онда таңбалар негізгі таңбаның оң жағына жазылады, яғни қосылады. Мысалы, ҮІ, ҮІІ, ҮІІІ, ХІ, ХІІ, ХІІІ, LX= 50+10 = 60, CX=100+10=110, DC =500+100 =0, т.с.с.

- Егер өрнектейтін санымыз негізгі таңбадан бірнеше бірлік, ондық, жүздік кем болса, онда таңбалар негізгі таңбаның сол жағына жазылады, яғни қосылады. Мысалы, ІҮ, ІХ, XL= 50-10 = 40 санын береді, XC = 100-10 =90, CD т.с.с. Римдік жүйеде сандарды бейнелеп көрсету үшін қолданылатын таңбалар саны жалпы жағдайда шектелмеген.

Славяндық жүйеде сандарды өрнектегенде алфавиттің барлық әріптері қолданылады. /Кейбір жерінде алфавит реті бұзылған/ әр түрлі әріптер бірлік, ондық, жүздіктердің әр түрлі санын білдіреді. Мысалы, 231 саны славяндық жүйеде С А /С – екіжүз, - отыз, А- бірді білдіреді, ал титло таңбасы тек бір әріптің үстіне ғана қойылады/ түрінде жазылады. Мыңдықтар да сол әріптермен өрнектеледі, бірақ алдына “ ” – таңбасы қойылады.

Позициялық емес жүйені позициялық жүйе ығыстыратындай негізгі екі кемшілігі бар болды. Олар:

- өте үлкен сандарды өрнектеу;

- үлкен сандарға амалдар қолданудың қиындығы. Сол себепті, қазіргі кезде Римдік жүйе сирек қолданылады.

ПОЗИЦИЯЛЫҚ САНАУ ЖҮЙЕЛЕРІН (екілік, сегіздік, ондық және оналтылық) ТҮРЛЕНДІРУ ЖОЛДАРЫ

Еркін негізді позициялы жүйелер

Еркін негізді позициялы жүйелердің негізі болып кез-келген натурал сан қызмет ете алады. Мысалы, Ежелгі Вапвилонда алпыстық санақ жүйесі қолданылып осы уақытқа дейін сақталып келген сағатты немесе градусты, минутты, секундты және т.б. алуға болады. Ертеректе кеңінен қолданылған жүйе онекілік жүйе ол осы күнге дейін біздің ауыз әдебиетімізде әдет-ғұрпымызда сақталған. Бізге белгілі он екілік жүйеден екінші разрядтың бірлігін дюжина деп аталған ал, үшінші разрядтық бірлігін гроссдеп атады. Бұл сөз осы ғасырдың басында, тіпті елуінші жылдардың өзінде пайдаланылды. Қазір, сирек кездеседі. Африка мен Ежелгі Қытайда бестік санау жүйесі қолданылған. Орталық Африкада және Батыс Европаны мекендеген ежелгі келттерден жиырмалық жүйе кең тараған.

Позициялы жүйенің негізі ондағы цифрлар санымен сәйкес келеді. Жүйенің негізін к-деп белгілеп, жүйедегі кез-келген санды 0 мен к-1 аралығында цифрлардың көмегімен жазамыз.

N₈ =2*8¹+0*8⁰ +4*8^-1+2*8^-2 ; N₈ = 20,4²

N₁₀ = 1*10²+4*10¹+5*10⁰+2*10^-1+7*10^-2

Практика жүзінде көп қолданатын екілік және ондық санау жүйелеріне тоқталып өтелік.

Екілік санау жүйесі

Екілік санау жүйесін жасаушылар қытайлықтар. Атақты математик Г.В.Лейбниц ХVІІ ғасырда күрделі математикалық есептеуді жеңілдету үшін екілік санау жүйесін тапқандығы туралы ғалым Мездит Бувен жазғанда (сол кезде ол Қытайда еді), Бувен Лейбницке “Екіліік санау жүйесін б.э.д. 3400 жылы Қытай императоры Фо Ги тапқан болатын” – деп жазды. Екілік санау жүйесінің негізі – екі. Бұл жүйеде кез-келген сан 0 мен 1 цифрларының тізбегімен өрнектеледі.

Ондық позициялықсанау жүйесі

Ондық позициялық санау жүйесі көпшілік қабылдаған және неғұрлым кең тараған санау жүйесі болып табылады. Бұл жүйе бірінші рет Арабтардың көмегімен Үндістанда ойлап табылған, одан Таяу Шығыс, Орта Азия мен Солтүстік Африка елдері арқылы Еуропаға жеткен. Мұнда да кез-келген позициялы санау жүйелеріндегі сияқты әрбір цифр өзінің орнына байланысты анықталады. Мысалы, І- цифры – бірді, білдіреді, 341-санында да және 001-санында да бірлікті білдіреді. Ал, 4-саны 14 – санында ондықты, 124-санында жүздікті білдіреді.

Ондық санау жүйесінде сандарды өрнектеу үшін 0-ден 9-ға дейінгі 10 цифр қолданылады. Санау жүйесінде қолданылатын цифрлар санын сол жүйенің негізі деп атайды. Ондық санау жүйесінің негізі – 10. Мұнда әрбір кіші разряд өзінен үлкен разрядтан 10 есе кіші болады, яғни көрші разрядтардың бірліктері өз ара белгілі бір тұрақты қатынаста болады. Ондық жүйеде сан коэффициенті бар. Ондықтың дәрежелерінің қосындысы түрінде беріледі. Мысалы, 348502санын ондық жүйеде мына түрде жазуға болады:

348502=3*10⁵+4*10⁴+8*10³+5*10²+0*10¹ +2*10⁰.

Жүйенің негізі 10-ды кез-келген а-әріпімен белгілесек, бұл санды былай жазуға болады:

348502=3*а⁵+4*а⁴+8*а³+5*а²+0*а¹ +2*а⁰

Бұл көпмүшелікті тек коэффициенттері арқылы қысқаша жазуға болады. Бұл ондық жүйедегі сандарға амалдар қолдану мектептен белгілі.

Лекция №3.Информатиканың логикалық негізі.

Дәрістің мақсаты: Компьютердің жұмыс істеуінің логикалық негіздерімен таныстыру.

Жоспар:
1. Буль алгебрасы.

2. Логикалық операциялар.

3. Логикалық схемалар және логикалық машиналар.

Кілттік сөздер:логика алгебрасы, пікірлер, логикалық машиналар, логикалық операциялар, триггер, сумматор.

Иллюстрациялық материал:кесте, схема.

Логикалық өрнектерді жазуда математикалық логикада қабылданылған арнайы тіл пайдаланылады. Математикалық логиканың негізін қалаған әйгілі неміс математигі Вильгельм Лейбинің болып табылады. Ол адамдар арасындағы таласты есептеу құралдары арқылы шешетін әмбебап тіл құруға талпыныс жасады. Лейбництің құраған пікірінің негізінде Ирландық математик Джордж Буль жаңа ғылым математикалық логиканы құрды. Оның қарапайым алгебрадан айырмашылығы сандарға амалдың емес тұжырымдарға, пікірлерге амалдарды қолдануға болады. Бульдің құрметіне Паскаль программалау тілінде логикалық айырмашылықтарды Бульдік деп атады. Пікір ақиқат немесе жалғандығына қатысты айтылатын кез-келген тұжырымдама.

Кез-келген электрондық құрлығы сияқты компьютерді электрондық схемелардан жинайды. әрбір схема анықталған типтік электрондық элементтер жиынтығынан тұрады. Электрондық элемент деп әралуан бөлшектердің біріншіден, регисторлар, конденсаторлар, диод, транзистердің схемалары түрінде, ал екіншіден, электрлік схемалар түріндегі қарапайым функциялар орындайтын бірігуін айтады. Электрондық элементтегі схемалардың қазіргі кездегі техникалық іске асуы интегральды схемалар түрінде жүзеге асады.

Егер электрондық элемент кіріс және шығыс сигналдарының анықталған өзара байланысын орнататын болса, онда оны логикалық элемент деп айтады. Логикалық электрондық бір, сонымен қатар бірнеше кірістер мен шығыстар тұруы мүмкін. Кірістер немесе шығыстарда сигналдың бар болуы1, ал сигналдың жоқ болуы 0-мен белгіленеді кез-келген схеманы типтік логикалық элементтер : инвертор, және логикалық элементі немесе логикалық элементі триггер негізінде құруға болады.

Инвертор кіріс сигналына қарама-қарсы шығыс сигналын алу үшін қызмет етеді. Ол ЕМЕС деген терістеу функциясын іске асырады. Терістеу операциясы инверторда түрленетін айнымалыға гор. Сызық түрінде жазылады. М: В=А, А-теріс сигнал В шығыс сигнал.

Инвертордың шартты белгіленуі

Оның жұмыс жасау логикасы. Инвертор 1 кіріс және 1 шығыстан тұрады

Және логикалық элементі барлық кіріс шығыстары 1 болған кезде шығыс сигнал 1-ге тең болатын функцияны іске асыруға арналады. Мұндай кірістер бірнеше болуы мүмкін, шығыс біреу болады. Егер де ең болмағанда бір кірісте сигнал болмаса, яғни 0 болса, онда шығыстада сигнал жоқ болады. Инвертор екі кірісті схемасының шартты белгіленуі

Оның жұмыс жасау логикасы және операциясын белгілеу үшін кез-келген белгісі немесе пайдаланады пай-ды С=А-В немесе С= А кез-келген В

немесе логикалық элементі егер кіріс сигналдарының ең болмағанда біреуі 1ге тең болғанда шығыс сигнал 1-ге тең болатын функцияны жүзеге асыруға арналады. Кірістер бірнеше болуы мүмкін, ал шығыс біреу. Немесе екікірісті схемасының шартты белгіленуі

Жұмыс жасау логикасы

Немесе амалын белгілеу үшін немесе кез-келген белгісі пайдаланады. Мысалы: С=А+В немесе С=АV В

Триггер есте сақтау элементі ретінде қызмет атқарады. Оның әрекеті сөндірілетін (выключатель) 2 жағдайына ұқсас: «қосылды» және «өшіріліді». Триггер сөндіргіш сияқты әркезде «орнату» және «тастау» деп аталатын күйдің біреуінде болады. Оны 1 күйден басқа күйге ауыстыру үшін арнайы күш- электрондық импульс қажет Триггер 2 импульстік S, R кріс және 2 потенциялды Q, Q шығыстан тұрады.

Импульс деп қысқа мерзімдік уақыттың электрлік сигналын айтады.

Ал потенциялды деп ұзақ уақыт ішіндегі электрлік сигналдың тұрақты деңгейі. Триггер оның кірісіне соңғы беріледі. Импульсті сақтауды қамтамасыз етеді. Триггердің жұмыс жасау ережесі төмендегідей: S «орнату» кірісіне өтетін импульс оның Q шығысында кернеудің жоғарғы деңгейін туғызады және ол 1-ге сәйкес келеді.

R «тастау» кірісіне әркезде қарама-қарсы сигналдар түсіп тұруы керек. Қарастырылған типтік логикалық элементтер негізінде кез-келген функциялардың түйіндері құрылады.

Функциялық түйін деп логикалық сөздерге информацияның сақтау мен өзгертудің қарапайым функцияларын орындайтын логикалық элементтер жиынтығын айтады. Демифтор шығыс шиноларының біреуінде кіріс сигналдарының кодын шығыс сигналдарына өзгертуді жүзеге асырады. Кіріс сигналдарының әрбір комбинациясына тек жалғыз бір шығатын функия сәйкес келеді. М, 3 кірістегі А,В,С демифторды қарастырайық. Әрбір кірісте не жоғарғы (1), не төмен кернеудің деңгейі пайда болуы мүмкін. Әрбір 1 мен 0-дің үйлесулерінің саны 8-ге тең.

Шығыс сигналдар (кірістегі оның екілік эквиваленттігіне сәйкес келетін шығыстың) тек сол шығыстарда кірістегі оның екілік эквиваленттілігіне сәйкес келетін нөмірде пайда болуды. Басқа шығыстарда 0-дер болады.

Келесі кестеде 3 кірісті демифратордың жұмыс жасау логикасы келтірілген.

Демифратор ЕМЕС және логикалық элементтерінде жүзеге асады. Демифратор, негізінен электрлік тізбектер, блоктар, схемаларды жұмысқа қосу үшін пайдаланады.

Функцияналды түйін деп логикалық сөздерге ақпаратты сақтау мен қайта бейнелеудің өзгертудің қарапайым функцияларын орындайтын логикалық элементтердің жиынтығын айтады. Барлық функцияналдық түйіндер өзара байланысқан, бір түйіннің шығысы бір немесе бірнеше басқа түйіндердің кірісі болып табылады.

Қандай да бір анықталған түрде жинақталған функционалдық түйіндердің жиынтығы функционалды блокты құрады. Базалық ретінде біршама ірі түйіндерді өңдеуге пайдаланылатын типтік түйіндер регистор, счетчиктер және демифраторлар болып табылады.

Регистор – мәліметті екілік кодта ақтауға арналған триггерлер жиынтығы. Екілік кодтың әрбір разрядына 1 триггер қажет етіледі. Мыссалы: 10110101 екілік санын сақтау үшін 8 триггерден тұратын регистр қажетті 1001 коды сақталынған 4-разряды регистр келесі түрде болады.

Счетчик оның кірісіне түсетін (кіретін) импульстер санын есептеу үшін пайдаланады. Счетчик кірісіке импульстің келу шамасында онда сақталынған санды 1-ге үлкейтетін триггерлік регистрді бейнелейді. Счетчик триггерлерде және схемасында орындалады. Счетчиктік бастапқы 0-ге күйіне орнату үшін «тазалау» кірісі пайдаланады.

Мынадай қатынастар (байланыстар) тура:

а+а=а; (+ V) (* ^ ) а+в=в, егер а < =в

а*а=а а*в=а, егер а< =в

а+а*в=а а+в=в, егер а>=в

а+в=а, егер а > в

терістеу үшін а+а=1, а*а=1, 0=1 1=0

Мынандай байланыс тура а=а, а+в=а*в, а*в= а+в

Логика алгебрасында функция – бұл алгебра логикасының а,в,с және с.с элементтерінен тұратын,осы алгебрада анықталған бір-бірімен өзара амалдар байланысқан алгебралық өрнектер

М: логикалық функция мысалдары:

f (a, в, с)= а+а*в*с+а+с

f (а, в, с)= а*в+а*с+а*в*с

Лекция №4.ЕТ даму тарихы.

Дәрістің мақсаты: Есептеуіш техникасының даму тарихымен және ЭЕМ-ның буындарымен таныстыру.

Жоспар:

1. Есептеуіш техниканың даму тарихы.

2. Фон Нейман архитектурасы.

3. ЭЕМ буындары.

Кілттік сөздер:компьютер, фон Неймана принципі, компьютерлер буыны.

Иллюстрациялық материал:Схема, «ЭВМ буындары» слайды.

1. Есептеуіш техникасының даму тарихы.

1.1. Қолмен – қоғамның мәдени дамуынан бастап;

1.2. Механикалық –17-ші ғасыр ортасынан бастап;

1.3. Электромеханикалық – 19-шы ғасыр соңынан бастап;

1.4. Электронды – 20-шы ғасыр ортасынан бастап.

2. Дербес компьютерлердің құрылысы.

2.1. Фон Нейман принципі.

1. Есептеуіш техниканың даму тарихы.

Есептеудің, оған пайдаланылатын аспаптар мен құрылғылардың тарихы өте көне заманда жатыр. Есептеу қүрылғылары пайда болмай түрып, адамдар әр түрлі есептеуді жүргізу мүмкіндіктерін іздеді. Бүл үшін олар қол саусақтарын, тастарды, ағаш таяқшаларды пайдаланды. Олар тастарды үйіп немесе қатарлап тізіп есептеулер жүргізді. Заттардың саны жерге сызған сызықшалармен, ағаш таяқшаларда жасалған кертіктермен немесе жіптерге түйілген түйіншектермен есептелді.

Есептеу көлемінің күн санап артуы есептеулерді қалайда бір қүралдың көмегімен жүргізуді талап етті.

Ең ерте заманғы және бәрімізге белгілі есептеу қүралы есеп-шот болып табылады. Есепшоттың пайда болған уақытын осы кезге дейін ешкім айта алмайды. Деректерге қарағанда, есеп-шоттың жасы 2000-5000 жылдар шамасында, ал пайда болған жері ертедегі Қытай немесе ертедегі Египет, тіпті ежелгі Греция болуы да мүмкін. Бүл санау қүралын гректер мен Батыс Еуропалықтар "абак" деп, қытайлықтар "суанпан", жапон-дықтар "серобян" деп атаған. Бүл қүралмен есептеулер оның шүңғыл тақтада орналасқан тастарын жылжыту арқылы жүргізілген. Тастар піл сүйегінен, түрлі түсті әйнектерден, қола металдан жасалды. Есепшоттар бүл түрінде қайта өркендеу дөуіріне дейін пайдаланылып келді. Оның өзгертілген түрі осы күнге дейін қолданылып келеді (1-сурет).

Есепшот Ресейде XVI—XVII ғасырларда пайда болған. XVII ғасырдың басында шотландиялық математик Джон Непер

Есептеу техникасының даму тарихылогарифм түсінігін енгізді және өзінің логарифм кестесін жариялады. Екі ғасыр бойы әр елдің оқымыстылары логарифм функциясының негізінде жасалған есептеу қүралын жетілдірумен шүғылданды. Тек 1761 жылы ғана ағылшын Д.Робертсон жүгіртпесі бар навигациялық есептеулер жүргізуге арналған логарифм сызғышын жасады (2-сурет). Мүндай қүрал жасау идеясын 1660 жылдары Исаак Ньютон ұсынған болатын.

2-суреш. Логарифм сызгышы.

Соңғы кезге дейін логарифм сызғыштары инженерлердің бірден-бір есептеуіш қүралы болып келді, бірақ электронды калькуляторлар соңғы кезде оларды қолданудан ығыстырды. 1642 жылы француз математигі Блез Паскаль он тоғыз жасында дүние жүзінде бірінші рет қосу машинасы деген атпен белгілі, жетектер мен дөңгелектерден түратын механикалық есептеу машинасын қүрастырды (3-сурет).

Паскальдың машинасында көп мәнді сандарды қосу мүмкін болды.

3-сурет. Паскалъ машинасы.

4-сурет. Арифмометр.

Читайте також:

1. Глоссарий 1 страница
2. Глоссарий 1 страница
3. Глоссарий 10 страница
4. Глоссарий 10 страница
5. Глоссарий 11 страница
6. Глоссарий 12 страница
7. Глоссарий 14 страница
8. Глоссарий 15 страница
9. Глоссарий 15 страница
10. Глоссарий 16 страница
11. Глоссарий 16 страница

Переглядів: 1821