• Гідрологія і Гідрометрія
• Господарське право
• Економіка будівництва
• Економіка природокористування
• Економічна теорія
• Земельне право
• Історія України
• Кримінально виконавче право
• Медична радіологія
• Методи аналізу
• Міжнародне приватне право
• Міжнародний маркетинг
• Основи екології
• Предмет Політологія
• Соціальне страхування
• Технічні засоби організації дорожнього руху
• Товарознавство продовольчих товарів

Беларусь на міжнароднай арэне (1945-1985гг.).

1) У пасляв. гады захоувалася паліт. сіст., якая склалася у 20 – 30-я гг. і была замацавана у Канстыт. СССР 1936 і Канстыт. БССР 1937. Першым крокам да мірнага жыцця сталі выбары у Вярх. Савет (1947) і мясц. Саветы рэсп. (1948). Але у пас­ляваенныя гады на Бел. прыйшла новая хваля рэпрэсій. Востпай была сітуацыя у Зах. абласцях Бел.. Тут прадаужалі уз­броеную барацьбу супраць ав. улады групы асоб, я-я супрацоуніч. у час акуп. з фашыстамі. Іх падтрымлів. людзі, я-я не­заслужана пакутавалі ад рэпрэс.. Гэтыя абставіны выклікалі недаверулады да многіх мясц. ураджэнцау. У 1953 г. памёр I.Стал.. Нарэшце, быў спынены махавік рэпр.. Пачатая лібералізац. і аздараўл. маральна-паліт. абставін у краіне выклік. вял. надзеі ў грам. на хуткія перам.. У БССР шыр. памеры набыла рэабіліт. ахвяр культу ас. Стал.. Ажыццяў. рэф., накірав. на ўдасканал. паліт. сіст. і дэмакратыз.. У 1957 г. была прынята пастан. па паляпш. дзейн. Саветаў. Актывізавалася заканадаучая дзейнасць Вярх. Савета БССР. Аднак рэальная улада знаходзілася у руках партыйных камітэтау.

Але прагрэс. з'явы ў грам.-паліт. жыцці не былі працягл. і скончыл. тым, што ў II пал. 60-х гг. узмацніліся кансерват. тэн­дэнц.. На змену "адлізе" прыйшла эпоха "застою". Убачыўшы безвыніков. хуткага "скачка ў камунізм", кіраўніц. дзярж. вылучыла канцэпцыю развітога сацыялізму. Велічны размах набылі шматл. ідэалагічн. кампаніі. Але пры адсутн. дэма­кратычн. свабод і ўзмацненні партыйнага бюракратызму ўсё гэта выклікала апатыю і песімізм у народа.

КПБ, як адзін. частка КПСС, не была самаст.. Партыйн. органы не выконвалі паліт. ф-цый, а былі вышэйш. дзярж. органамі.

Т.ч., хаця ў паліт. сіст. БССР існавалі Саветы, прафсаюзы, камсамол і інш. грам. арганізацыі, фактыч. ўсё замыкалася на Кампартыі.

Вельмі супярэчліва праводзіл. нацыян. палітыка. 3 сяр. 60-х і да канн.80-х гадоў нац. прабл. разв. Бел. разглядаліся ў агульн. кантэксце інтернацыян. палітыкі КПСС. Нац. пыт. вырашалася без ліку спецыфікі бел. нар..

У галіне адук. і культуры палітыка ўлад у БССР у 60—І палове 80-х гг. спрыяла хуткаму росту сярод моладзі і ўсяго насельніцтва, але мала садзейнічала захаванню і развіццю нацыянальнай мовы і культуры.

Што датычыцца рэлігіі, то ў палітыцы ўрада больш прык-метнымі сталі тэндэнцыі верацярпімасці. Але ж насілле дзяр­жавы ў адносінах да рэлігіі і царквы не спынялася. Новая антырэлігійная хваля прыходзіцца на канец 50-х—60-я гады.

Такім чынам, грамадска-палітычнае жыццё ў 50-я—80-я гады было насычана шматлікімі з'явамі і падзеямі.2)

50. Прамысловасць і сельская гаспадарка Беларусі ў 1966-1985 гг.

Распачатая гітлераўскай Германіяй вайна нанесла Бе­ларусі велізарныя людскія і матэрыяльныя страты. Загі-нуў амаль кожны чацвёрты жыхар Беларусі. БССР страці-ла больш паловы нацыянальнага багацця. Па агульным ўзроўні развіцця эканомікі рэспубліка была адкінута да 1928 г., поўнасцю ці часткова былі разбураны гарады і больш за 9000 сельскіх населеных пунктаў. Пасля вызва-лення Беларусі ўрад БССР патрабаваў ад Германіі выпла­ты рэпарацый на суму 1 млрд 500 млн амерыканскіх дол., што складала каля 10 % ад панесеных Беларуссю страт (была выплачана толькі нязначная ча­стка).

У межах планавай сістэмы, панаваўшай у СССР, аднаўленне народнай гаспадаркі БССР меркавалася завяршыць на праця­гу чацвёртага пяцігадовага плана (1946 — 1950). Акцэнт быў зроблены на паскораным аднаўленні торфаздабычы, энергетыкі і развіцці машынабудавання, стварэнні такіх галін прамысловасці, якіх раней на Бела­руси не існавала: аўтамабіле- і трактарабудаванне і інш. Паварот у бок вытворчасці сродкаў вытворчасці вызна-чаўся імкненнем кіраўнікоў БССР направіць развіццё бе-ларускіх гарадоў па традыцыйным для Расіі шляху інду-стрыяльных цэнтраў, жаданнем пры­цягнуць праз будаўніцтва новых прадпрыемстваў асігнаванні на жыллёвае будаўніцтва і сацыяльнае забеспячэнне, змя­нен-нем геапалітычнага становішча Беларусі (савецкія войскі знаходзіліся ўжо ў цэнтры Еўропы). Гэта, аднак, натык-ну­лася на істотныя цяжкасці з забяспячэннем кваліфіка-ванымі рабочымі кадрамі і будаўнічымі матэрыяламі.

Такія галіны прамысловасці БССР, як машынабуда-ванне і металаапрацоўка, аднаўляліся і развіваліся ў пер-шае паслява­еннае дзесяцігоддзе вельмі хутка. Дзякуючы іх росту ў 1950 г. прамысловасць рэспублікі перавысіла даваенны ўзровень амаль у 2,5 раза ў параўнанні з 1940 г. на 20 %. Але перакос у бок вытворчасці сродкаў вытвор­часці прывёў да таго, што ў заняпадзе засталіся традыцый-ныя для Беларусі лёгкая, харчовая галіны, прамысловасць будаўнічых матэрыялаў. Абста­ляванне прадпрыемстваў адзначаных галін фізічна і маральна састарэла, не адпавя-дала патрабаванням навукова-тэхнічнага прагрэсу, што адбілася на забеспячэнні насельніцтва самым неабходным.

На працягу разглядаемага перыяду цяжкім заставалася становішча ў сельскай гаспадарцы. I прычына гэтага заклю-чалася не толькі ў велізарных стратах падчас вайны. Пасля-ваенная індустрыялізацыя БССР вялася ў многім за кошт сельскай гаспадаркі. Адбылося вяртанне да калгаснай сістэ-мы, хоць для гэтага не існавала ні матэрыяльна-тэхнічных умоў (боль­шасць МТС засталіся без тэхнікі), ні жадання беларускіх вяскоўцаў (многія з іх спадзяваліся, што пасля вызвалення кал­гасы будуць распушчаны). Тым калгасам, якія добра працавалі і мелі станоўчыя вынікі, павялічвалі нормы абавязковых нарьгхтовак сельгаспрадукцыі. Зверху загадвалі, што, дзе, калі і як сеяць, колькі мець жывёлы (хоць вызначаныя памеры не заўсёды адпавядалі запасам кармоў). Сельгасарцелі мелі велізарныя выдаткі на вытвор-чыя патрэбы, прадавалі сваю прадукцыю намнога ніжэй за сабекошт і ў выніку захоўвалі мізэрны фонд заработнай і натуральнай платы. Таму энтузіязм асобных працаўнікоў вёскі слаба падмацоўваўся матэрыяльнымі стымуламі. Вы-творчасць жа асабістых гаспа­дарак (якія ў першыя паслява-енныя гады давалі да 80 % жывёлагадоўчай прадукцыі) стрымлівалася наяўнасцю жорсткай падатковай сістэмы (абкладваліся кожны кусцік, кожнае дрэўца, кожная галава жывёлы), якая не толькі забірала ўсе прыбыткі, але часам прымушала красці, каб не памерці з голаду.

Сітуацыю ў сельскай гаспадарцы рэспублікі істотна пагоршыла масавая калектывізацыя ў заходніх абласцях Беларусі. Стварэнне першых калгасаў пачалося тут яшчэ напачатку другой сусветнай вайны. Пасля яе заканчэння ў першыя гады савецкая ўлада ў Заходняй Беларусі была яшчэ недастаткова моцнай. Складанай заставалася сітуа-цыя ў суседняй Польшчы. Але ў лютым 1949 г. прымаецца канчатковае рашэнне (на XIX з'ездзе КПБ) аб правя-дзенні калектывізацыі і за два гады была загнана (часткова заахвочана) у калгасы большасць сялянскіх гаспадарак гэтага рэгіёну Беларусі. Аднача­сова адбывалася ссяленне хутароў, што разам са зменай традыцыйных формаў гас-падарання нанесла адчувальны удар па сельскагаспадар­чаи выгворчасці. Прымусовы характар гэтага мерапрыем-ства, наяўнасць асобных узброеных банд і труп прывялі да значных ахвяр і рэпрэсій у Заходняй Беларусі.

Па сутнасці сельскагаспадарчая палітыка, якая пра-водзілася на Беларусі ў першыя пасляваенныя гады, за-вяршылася банкруцтвам. Нягледзячы на павелічэнне пага-лоўя жывёлы ў калгасах да 1950 г. у параўнанні з даваен-ным узроўнем на 1/3, мяса было атрымана амаль на столькі ж менш, чым у 1940 г. Вытворчасць малака не дасягнула і 60 % даваеннага ўзроўню. Нават такі экс-тэнсіўны паказчык, як аб'ём пасяуных плошчаў, не бьгў выкананы. I калі б адзначанае можна было аднесці да вынікаў вайны, то з гэтага пункту гледжання цяжка рас-тлумачыць зніжэнне сельскагаспадарчаи выгворчасці ў 1950 — 1952 гг., 6о ўсе паказчыкі ў гэтыя гады былі ніжэй-шымі, чым у першы пасляваенны 1946 г. Пасля змены кіраўніцтва СССР у 1953 г. рабіліся адпаведныя захады, каб палепшыць сітуацыю ў сельскай гаспадарцы: былі павялічаны закупачныя цэны і вытворчасць сельскагаспа­дарчаи тэхнікі, спісана запазычанасць з калгасаў, а самае галоўнае — зменена сістэма падаткаабкладання асабістага надзелу вяскоўца (больш пачалі плаціць з памеру зямель-най плошчы, а не з таго, што на ей вырошчвалася). Гэта, безумоўна, мела станоўчыя вынікі.

3 сярэдзіны 50-х гг. у свеце разгарнулася навукова-тэхнічная рэвалюцыя, якая адкрывала магчымасці ком-плекснай аўтаматызацыі вытворчасці, выкарыстання ЭВМ, новых крыніц энергіі, матэрыялаў і г.д. Гэта не магло не закрануць і эканоміку СССР, а разам з тым і БССР. Пераважнае развіццё атрымалі галіны прамысло-васці, якія вызначалі тэхнічны прагрэс: прыборабудаван-не, радыётэхнічная, хімічная, нафтахімічная, паліўна-энергетычная. Першы ў гісторыі СССР сямігадовы план (дадаткова да пяцігодкі былі далучаны два гады папярэд-няй) 1959 — 1965 гг. у пэўнай ступені ўлічваў тэндэнцыі сусветнага развіцця, але рабілася гэта недастаткова пасля-доўна і энергічна, шляхам колькаснага нарошчвання вы­творчасці ў вядомых галінах, што ў рэшце рэшт адбілася на ўзроўні навукова-тэхнічнага развіцця. Разам з тым па тэмпах развіцця прамысловасць БССР пераўзыходзіла агульнасаюзныя паказчыкі.

У першай палове 50-х гг. было завершана будаўніцтва і ўступілі ў строй дзеючых у Мінску — падшыпнікавы, гадзіннікавы, радыятарны заводы, адзін з буйнейшых у Еўропе камвольны камбінат, шэраг прадпрыемстваў лёгкай прамысловасці. К канцу 50-х гг. магчымасці экс-тэнсіўнага развіцця былі вычарпаны. Пошук новых шляхоў стымуляван­ня вытворчасці (у межах адміністра-цыйна-загаднай сістэмы) знайшоў свае ўвасабленне ў за­коне "Аб далейшым удасканаленні арганізацыі кіравання прамысловасцю і транспартам" (май 1957 г.).

Кіраўніцтва прамысловасцю праз саўнаргасы па тэры-тарыяльнай адзнацы першапачаткова адыграла пэўную станоўчую ролю. Гэта выявілася ў павышэнні ролі мясцо­вых органаў, у разбурэнні ведамасных перашкод у межах беларускага эканамічнага раёна. Саўнаргасы садзейнічалі лепшаму выкарыстанню мясцовых рэсурсау, узмацненню дробных прадпрыемстваў, арганізацыі вытворчых аб'яд-нанняў (у 1963 г. фірма "Прамень" у Мінску).

У 1961 — 1964 гг. хуткімі тэмпамі развівалася цяжкая прамысловасць, асабліва машынабудаванне і металаапра-цоўка. Мінскі аўтамабільны завод пачаў выпускаць галоўным чынам 6 — 7-тонныя бартавыя машыны, самазва-лы і цягачы. Вы­творчасць аўтамабіляў грузападымальнас-цю 25 т і больш была сканцэнтравана на Беларускім аўта-мабільным заводзе ў Жодзіна, дзе ў 1959 г. пачаўся іх се-рыйны выпуск. На Мінскім трактарным заводзе з 1963 г. пачалася вытворчасць новага трактара МТЗ-50. Па эксплуатацыйных якасцях ён перасягаў папярэднія маркі машын і не ўступаў лепшым замежным узорам трактараў свайго класа.

У Беларусі з'явіўся новы від транспарту — трубапра-водны. Узніклі і новыя галіны прамысловасці: радыёэлек-тронная, электратэхнічная, кабельная, нафтаперапра-цоўчая, дакладнае прыборабудаванне, вытворчасць сінтэ-тычных смол. На аснове Старобінскага радовішча калій-ных соляў, прывазных кольскіх апатытаў і прыроднага газу з Украіны ў рэспубліцы пачала стварацца буйная база па вытворчасці мінеральных угнаенняў.

Разам з тым недастатковая ўвага да развіцця лёгкай прамысловасці з боку партийных і гаспадарчых кіраўнікоў прадвы­значала яе адставанке. 3 1962 г. адбываецца зніжэнне ўсіх паказчыкаў прамысловай вытворчасці, асноўнай прычынай якога стала вычарпанне экстэнсіўных шляхоў развіцця,

3 1953 па 1958 г. вытворчасць сельскагаспадарчай прадукцыі павялічвалася. Тут мелі найбольшае значэнне два фактары:

і) стымуляванне калгасна-саўгаснай вытворчасці;

2) зніжэнне падатковага прэсу з аднаасобных гаспадарак.

Але напачатку 60-х гг. назіраецца зніжэнне ўраджайнасці сельскагаспадарчай прадукцыі, павелічэнне яе сабекошту. Каб выканаць даведзеныя ў тонах паказчыкі, у многіх калгасах і саўгасах пашыраюць пасевы менш каштоўных збожжавьгх і зернебабовых культур (жыта, гарох, кукуруза) за кошт фэчкі. Былі вычарпаны і магчымасці нарошчвання жывёлагадоўчай прадукцыі шляхам росту пагалоўя. На ста-новішчы спраў у сельскай гаспадарцы Беларусі ў першай па­лове 60-х гг. ў значнай ступені адбілася паспешлівасць у рэарганізацыі машынна-трактарных станцый (МТС). Боль-шасць калгасаў, не маючы магчымасці выкупіць адразу ўсю тэхніку, вымушана была залезці ў даўгі дзяржаве. Істотную небяс­пеку для сельскай гаспадаркі ўяўляла кампанія па ліквідацыі асабістых гаспадарак, што разгарнулася пад ло­зунгам непас­рэднага пераходу да камунізму.

Пагаршэнне становішча спраў у вытворчасці тавараў масавага попыту і сельскай гаспадарцы абвастрала сацы-яльныя канфлікты ў рэспубліцы. Адзначалася ўзросшая колькасць выпадкаў адмаўлення ад работы. У вышэйшых эталонах улады пачала ўсё больш усведамляцца неабход-насць паступовага пераходу да эканамічна абгрунтаваных метадаў кіравання.

Мэтай эканамічнай рэформы з'яўлялася стварэнне такой сістэмы матэрыяльнага стымулявання, якая б за-цікавіла прадпрыемствы адшукваць унутраныя рэзервы вытворчасці. Фактычна ў прамысловасці яна была зведзе-на да наступных мерапрыемстваў:

1) вяртанне да галіновага прыицыпу кіравання. У Беларусі да кастрьгчніка 1965 г. замест аднаго саўнаргаса было ство­рана 6 саюзна-рэспубліканскіх міністэрстваў і 3 рэспубліканскія (мясцовай прамысловасці, тарфяной, сельскай гаспадаркі). Цэитралізацыя істотна ўзмацнілася. Разам з тым былі адкінуты і напрацаваныя сувязі і ўсё тое, што ўтрымліваў тэрытарыяльны гтрышдып кіравання;

2) замест больш 100 паказчыкаў было вызначана 9; галоўны паказчык па валу (колькасці) заменены паказчы-кам па аб'ёме рэалізаванай прадукцыі. Меркавалася, што тэта выкліча прамую зацікаі'ленасць у выпуску тавараў, якія б карысталіся попытам у спажыўца. Разам з тым з'явілася магчымасць нарошчваць аб'ём рэалізаванай пра­дукцыі і павялічваць не колькасць тавараў, а іх кошт;

3) з прыбытку прадпрыемства акрамя фонду развіцця вытворчасці ствараліся фонды матэрыяльнага заахвочван-ня і са­цыяльна-культурных мерапрыемстваў, з якіх штогод маглі накіроўвацца сродкі на пабудову кватэр для рабочых і служа­чых, дзіцячых устаноў, набыццё санаторных пуцёвак, арганізацыю культмасавай работы і г.д.

Такім чынам, прадугледжвалася адначасовае ўмацаван-не цэнтралізаванага кіравання народнай гаспадаркай і пашырэнне гаспадарчай самастойнасці, ініцыятывы прад-прыемстваў. Зразумела, такое спалучэнне эканамічных і дырэктыўных метадаў было несумяшчальным, але гэта выявілася не адразу.

Першапачаткова эканамічная рэформа ўкаранялася толькі на добра развітых у тэхнічных адносінах і высока-рэнтабель­ных прадпрыемствах. Першым у рэспубліцы пачаў працаваць па-новаму калектыў Гомельскага шклоза-вода імя М.В.Ламаносава. 3 1967 г. на новыя ўмовы гаспадарання пераводзяцца цэлыя галіны прамысловасці. Калі распаўсюджванне рэформы ўшыр адбывалася хутка, то яе пранікненне ўглыб адбывалася намнога складаней. Паколькі стратныя прадпрыемствы не закрываліся, то іх утрыманне вымушана была ўзяць на сябе дзяржава, пры-чым за кошт до­бра працуючьгх.

У сярэдзіне 60-х гг. доля прамысловасці у нацыяналь-нык даходзе складала 43,8 % (у СССР 50,7 %). Пераважная боль­шасць насельніцтва па-ранейшаму жыла на вёсцы. Кіраўніцтвам Беларусі былі зроблены захады па паляпшэнні справы ў гэтай галіне эканомікі. Была спісана запазычанасць з калгасаў, вызначаны цвёрдыя планы на-рыхтовак і ўстаноўлены стабільныя закупачныя цэны, прадугледжана прэміраванне за перавыкананне планавых заданняў. Былі крыху пашыраны правы калгасаў, што знайшло адлюстраванне ў новым Статуце сельгасарцелі.

У 1966 — 1970 гг. акцэнт быў зроблены на ўмацаванні матэрыяльна-тэхнічнага забеспячэння аграрнага сектара, пашы­рэнне меліярацыйных работ, хімізацыю. I вынікі сапраўды ўражваюць. Валавая прадукцыя калгасаў і саўгасаў за другую палову 60-х гг. узрасла ў параўнанні з папярэдняй пяцігодкай на 45 %, вытворчасць збожжа — на 53, мяса — на 73, мала­ка — на 66 %. Адзначаныя паказчыкі былі дасягнуты ў пераважнай ступені за кошт экстэнсіўных фактараў. Напрыклад, ужо ў 1967 г. па рэалізацыі малака рэспубліка перавысіла ўзровень 1970 г. Але паколькі гэты рост адбываўся ў пераваж­най ступені за кошт павелічэння дойнага статку (а гэта — і новыя кармы, фермы, рабочыя рукі), сабекошт малака рэзка ўзрос. Як вынік у 1967 г. вытворчасць малака для кожнай другой гаспадаркі была стратнай.

Адзначаную праблему паспрабавалі вырашыць шляхам узмацнення спецыялізацыі і канцэнтрацыі сельскагаспа-дарчай вытворчасці. Сапраўды, будаўніцтва буйных ком-плексаў па адкорме буйной рагатай жывёлы і птушкі павысіла рэнта­бельнасць. Асабліва гэта было заўважна ў птушкагадоўлі, дзе за 5 гадоў вытворчасць яек павялічы-лася ў 2,5 раза, а сабе­кошт іх знізіўся напалову. Але ўзніклі новыя цяжкасці экалагічнага характару.

Пошукі рэфармавання народнай гаспадаркі напачатку 70-х гг. спыніліся. Аднак сітуацыя не была вострай і крытычнай, паколькі значная частка экстэнсіўных факта­раў яшчэ працягвала дзейнічаць і з улікам гэтага захоўва-лася магчымасць падтрымліваць пэўны эканамічны рост да сярэдзіны 70-х гг. У 1976 г. у БССР быў дасягнуты сярэднесаюзны ўзровень па выпуску прамысловай прадук-цыі на душу насельніцтва (сельскагаспадарчай прадукцыі — у 1,5 раза вышэй). Але ўжо з другой паловы 70-х гг. усе асноўныя паказчыкі вытворчасці зніжаюцца. Так, ся-рэднегадавыя тэмпы росту прадукцыйнасці працы знізіліся з 8,6 % у 1970-1975 гг. да 4,5 % у 1976-1980 гг.

Вялікі размах капітальнага будаўніцтва пры адсутнасці істотных рэзерваў будаўнічых матэрыялаў, рабочых рук, істотнае апярэджанне ў развіцці вытворчасці сродкаў вы-творчасці (і няўвага да вытворчасці прадметаў спажыван-ня) — вось ха­рактэрныя заганы эканомікі Беларусі другой паловы 70-х гг., віной якіх па-ранейшаму быў галоўны манапаліст — дзяр­жава. Ужо ў гэтыя гады зніжаюцца ўсе асноўныя паказчыкі.

Яшчэ большым адставаннем тэхнічнага ўзроўню Бела­русі ад дасягненняў індустрыяльна развітых краін харак-тарызуецца пачатак 80-х гг. У 1982 г. сярэднегадавы прырост нацыянальнага даходу паменшыўся да рэкордна нізкага ўзроўню — 3,4 %.

Гаворачы аб дэфіцыце працоўных рэсурсаў у 80-я гг., неабходна звярнуць увагу на тое, што адзначаная з'ява узнікла яшчэ у першаи гталове 7в-к гг., ггрьгнаисі', у зусім спрыяльнай з пункту гледжання натуральнага прыросту працаздольнага насельніцгва дэмаграфічнай сітуацыі. Аб-салютны сярэднегадавы прырост насельніцтва працаздоль­нага ўзросту ў 1971 — 1978 гг. быў вышэйшы, чым у 1961 — 1970 гг., у 1978 г. упершыню за пасляваенны час выраўнялася колькасць мужчын і жанчын працаздольнага ўзросту, прыкметна павысіўся ўзровень адукацыі і пра-фесійнай падрыхтоўкі працоўных. Ужо ў сярэдзіне 70-х гг. была дасягнута высокая ступень уключэння ў грамад-скую вытворчасць працаздольнага насельніцтва (звыш 90 %), у выніку чаго рэзка скараціліся дадатковыя крыніцы рабочай сілы (хатняя, падсобная, гаспадарка). Калі ўлічыць, што больш палавіны ўсіх рабочых прамысловасці была занята ручной працай, то можна адзначыць, што дэфіцыт рабочай сілы ў значнай ступені быў выкліканы штучна. Змяніліся не столькі дэмаграфічныя, колькі эка-намічныя ўмовы забеспячэння занятасці, а вось характар эканамічнага росту не змяніўся: ён па-ранейшаму абапі-раўся на высокія тэмпы накаплення асноўных фондаў, на ўвод новых прадпрыемстваў. Гэтая няўзгодненасць працэ-су ўзнаўлення асноўных фондаў з дынамікай працоўных рэсурсаў у значнай ступені і абумовіла дэфіцытнасць ра­бочай сілы.

3 другой паловы 70-х гг. пачынаецца хранічнае неда-выкананне вызначаных планавых паказчыкаў аграрным сектарам. Прычынай гэтага сталі, па-першае, адыход ад раней абвешчаных прынцыпаў планавай самастойнасці калгасаў (з пачатку 70-х гг. пашыраецца практыка прыму-совага планавання), па-другое, неўспрымальнасць калгасна-саугаснаи сістэмай ра­дикальных змен. Калі у перыял з другой паловы 50-х да канца 60-х гг. шэраг колькасных і якасных паказчыкаў працоўнай, грамадскай і палітычнай актыунасці вяскоўцаў сведчыў аб тым, што ў многіх з іх пачуцце гаспадара не было канчаткова згублена, то ў 70 -80-я гг. ілюзп былі развеяны. Безгаспадарчасць 'адсут-насць шіцыятывы станавіліся характэрнымі рысамі дзей-насш большасці сельскагаспадарчых калектываў У 1985 г. у сярэднім кожны калгас выдатковаў на аплату працы оольш, чым атрымоўваў даходу.

Адчужэнне працаўніка ад зямлі і вынікаў сваей працы паскорыла працэс міграцыі насельніцтва з вёскі ў горад 3 1У/0 па 1984 г. сельскае насельніцтва ў БССР паменшы-лася амаль у 1,о раза.

Пэўныя спробы паляпшэння спраў у сельскай гаспа-дарцы мелі месца ў 1982 г. Была ліквідавана запазыча-насць калгасау дзяржаве, павышаны закупачныя цэны Лднак дыктат распарадчых органаў у адносінах да не-пасрэдных вытворцаў сель­скагаспадарчай прадукцыі за-хавауся. Не адбылося істотных змен і ў сферы матэры-яльнага заахвочвання калгаснікаў, гэта значыць на-бліжэння сельскага працаўніка да сродкаў вытворчасці іаму небяспечныя тэндэнцыі, што выявіліся ў канцы /0-х - пачатку 80-х гг., працягвалі дзейнічаць. Узрастау сабекошт прадукцыі жывёлагадоўлі (з 1971 па 1984 г амаль у 2 разы). К 1985 г. каля 90 % патрэб у кармах з ліку збожжавых забяспечвалася ў БССР на аснове імпа-рту гароху і сорга з Аргенціны, жыта і ячменя — з Канады і Францыі, кукурузы - з ЗША і нават аўса -са Швецыі. Як вынік, у ліпені 1988 г. 1 кг камбікорму каштавау больш 1 кг хлеба.

3 1985 г. эканоміка рэспублікі развівалася ва ўмовах вызначанага партыйным кіраўніцтвам курсу на паскарэнне якое мер­кавалася ажыццяўляць на аснове фарсіраванага развіцця машынабудавання. У да,тейшым вызначаліся такія прыярытэт­ныя кірункі, як пашырэнне правоў прадпрыемст-вау, _1х самастоинасці, укараненне гаспадарчага разліку іакім чынам, пачаў назірацца пераход ад адміністрацыйньгх да пераважна эканамічных метадаў кіравання.

Грандыёзныя мерапрыемствы закончыліся распадам Савецкага Саюза. Шэраг распрацаваньгх праграм, якія былі вы­значаны і ў рэспубліцы ("Інтэнсіфікацыя" Жылле і т.д.), засталіся на паперы. Асобныя эксперыменты па пашырэнні гаспадарчага разліку (на чыгуначным транспарце і г.д.) таксама не прынеслі жаданых вынікаў. Беларусь, пераўтвораная ў зборачны цэх былога СССР, засталася па сутнасці без рынку збыту для значнай часткі сваіх прадпрыемстваў. Цяжкія- выпрабаванні выпалі на долю беларускага народа і ў сувязі з вынікамі аварыі на Чарнобыльскай АЭС. Акрами велізарных эканамічных страт (10 гадавых рэспубліканскіх бюджэтаў) яе вынікі для здароўя жыхароў рэспублікі з'яўляюцца непрад­бача-нымі. Радыёактыўнае забруджванне ахапіла пятую частку тэрыторыі Беларусі, дзе жыло больш за 2 млн чалавек. 3 гаспадарчага абароту былі выведзены сотні тысяч гектараў ворыўных зямель, ілто абумовіла значны недабор сельска-гас­падарчай прадукцыі.

Разам з тьш у адзначаны перыяд адбываліся пошукі новых формаў інтэграцыі прадпрыемстваў, арганізацыі працы і яе стымулявання.

51. Беларусь ва ўмовах сацыяльна-эканамічнага крызісу другой паловы 80-х пачатку 90-х гадоў.

Наспяванне крызісных з'яў у эканоміцы рэспублікі

пачалося пазней, чым у іншых савецкіх рэспубліках. У БССР існавала адносна лепшае эканамічнае становішча, якое было дасягнута дзякуючы самаадданай працы беларускага народа, наладжанаму кіраванню эканомікай. Калі ў СССР у цэлым зніжэнне вытворчасці пачалося ўжо ў 1989 г., дык на Беларусі яно ўпершыню адбылося ў 1992 г. Меншымі былі напачат­ку і яго памеры. Крызісныя з'явы ў эканоміцы праявіліся, перш за ўсё, у падзенні тэмпаў росту вытворчасці і пагаршэнні яе ас-ноўных эканамічных паказчыкаў. Тэта азначала, што строга цэнтралізаваная дзяржаўная эканоміка вычарпала сябе. Ста-навілася відавочнай неабходнасць карэнных пераўтварэнняў ў эканоміцы. Цяжкасці, аднак, заключался ў тым, што рапраца-ваных шляхоў выхаду з эканамічнага крызісу дагэтуль не было распрацавана. Таму іх прыйшлося шукаць у спалучэнні адмі-ністрацыйных метадаў кіравання эканомікай «зверху» з сама-кіраваннем «знізу» на месцах.

Першапачаткова ўсе надзеі звязваліся з удасканаленнем пла-навага кіравання і павышэннем самастойнасці і актыўнасці прад-прыемстваў і іх калектываў. У такім напрамку ішло абмеркаванне 12-пяцігадовага плана развіцця БССР на 1986—1990 гг. на XXX з'едзе Камуністычнай партыі Беларусі (КПБ). У плане прадугледжвалася забяспечыць увесь прырост вытворчасці за кошт выкарыстання ў першую чаргу інтэнсіўных шляхоў раз­віцця эканомікі, а не эксгпэнсіўных, Інтэнсіўны шлях развіцця быў звязаны з выкарыстаннем якасных фактараў і дасягненнем росту вытворчасці на аснове ўкаранення дасягненняў навукі і тэхнікі, павелічэння прадукцыйнасці працы. У Беларусі была прынята рэспубліканская праграма «Інтэнсіфікацыя».

Першачарговай задачай у 1987 г. была прызнана неабход-насць забяспечыць пераход ад цэнтралізаванай, каманднай сістэмы кіравання да дэмакратычнай, заснаванай пераважна на эканамічых метадах. Аб пераходзе да рынку пакуль нічога не гаварылася. Выйсце са складанага эканамічнага становішча бачылася ў пераводзе галін народнай гарспадаркі, прад­пры-емстваў і аб'яднанняў на поўныгаспадарчыразлік і самафі-нансаванне. Пры гасразліку даходы, якія атрымлівае прад-прыемства ад рэалізацыі (продажу) пакрываюць (кампенсу-юць) яго выдаткі на вытворчасць гэтай прадукцыі. Пры самафінансаванні даходы прадпрыемства перавышаюць вы­даткі і, такім чынам, яно само зарабляе грошы і не мае патрэ-бы ў дзяржаўным фінансаванні. Ужо ў 1988 г. на Беларусі ва ўмовах гаспадарчага разліку і самафінансавання працавалі ўся прамысловасць, аграпрамысловы комплекс, транспарт, ган-даль, большасць будаўнічых арганізацый. Асноўнай прабле-май эканамічных пераўтварэнняў з'яўлялася забеспячэнне вы­пуску прадукцыі высокай якасці і надзейнасці, кан­курэнта-здольнай на сусветным рынку, своечасовае яе абнаўленне ў адпаведнасці з запатрабаваннямі спажыўцоў. Аднак ва ўмо­вах працягваўшай існаваць каманднай эканомікі вынікі дася-галіся ў асноўным за кошт адміністрацыйных метадаў

Такім чынам, перавод прамысловых прадпрыемстваў на поўны гасразлік і самафінансаванне з'явіўся першым этапам эканамічнай рэформы, але чакаемых вынікаў ён не даў Га-лоўным дасягненнем эканамічнага развіцця БССР у другой па­лове 80-х гг. стаў пачатак пераарыентацыі з вытворчасці сродкаў вытворчасці, г.зн. машын, станкоў, абсталявання (цяж­кай прамысловасці), на выпуск тавараў народнага спа-жывання. Упершыню менавіта гэтыя тавары па аб'ёму еваёй вытворчасці сталі выпускацца апераджальнымі тэмпамі.

Марудна ажыццяўляліся пераўтварэнні у сельскай гаспадар-цы, якія былі накіраваны на змякчэнне каманднага кіраўніцтва калгасамі з боку дзяржавы. Стан сельскай гаспадаркі пагоршыўся і для забеспячэння насельніцтва харчовымі прадуктамі была ўве-дзена сістэма талонаў. У гэтых умовах больш настойліва сталі ўзнімацца пытанні аб неабходнасці пераходу да разнастайных форм і спосабаў гаспадарання на зямлі. У 1990 г. быў прыняты Закон аб уласнасці, які прадуг­леджвае прыватную, калектыў-ную і дзяржаўную ўласнасць. У 1991 г. быў прыняты Закон «Аб сялянскай (фермерскай) гаспадарцы». Аднак фермерскіх гаспа-дарак у Беларусі было створана вельмі мала.

Эканамічнае становішча Беларусі ў канцы 80-х гг. рэзка па-горшылася ў сувязі з аварыяй на Чарнобычьскай атамнай элек-трастанцыі, што адбылася 26 красавка 1986 г. Эканамічны урон, нанесены Беларусі аварыяй, ацэненьваецца, па падліках вучо-ных, у 32 гадавыя рэспубліканскія бюджэты, а вынікі для зда-роўя людзей наогул непрадказальныя. Радыеактыўнымі нуклідамі забруджана пятая частка тэрыторыі рэспублікі, на якой пражы-вае больш за 2 млн. чалавек, гэта значыць кожны пяты жыхар рэспублікі. 3 гаспадарчага абароту выведзена 20% зямель.

Урадам рэспублікі была распрацавана і ў 1989 г. прынята доўгатэрміновая Дзяржаўная праграма ліквідацыі вынікаў ава-рыі на Чарнобыльскай АЭС. 3 забруджаных тэрыторый на новае месцажыхарства за 1986—1992 гг. пераехала звыш 130 тыс.чалавек. Для перасяленцаў было пабудавана шмат жылля. Аднак пасля распаду СССР у 1991 г. гэтую работу Рэспубліка Беларусь вымушана была ажыццяўляць у асноў-ным толькі за кошт сваіх уласных сродкаў.

52. Адукацыя, навука і культура Беларусі ў сярэдзіне 50-х – 90-х гг.

Умовы развіцця культуры ў БССРбылі звязаны з абставінамі грамадска-палітычнага жыцця у гады «адлігі» (1954—1964 гг.) і «застою» (1965—1982 гг.). Пасля смерці I. Сталіна, ва ўмовах ажыццяўлення «курса XX з 'езда» на дэ-макратызацыю разгарнуліся шырокія дыскусіі аб ролі і месцы інтэлігенцыі ў грамадстве, аб пераадоленні адмоўнага уплы­ву культу асобы. Падвяргаўся крытыцыметад сацыялістыч-нага рэалізму, які патрабавау адлюстравання ў літаратуры і мастацтве толькі рэальнасцеи жыцця, звязаных з савецкім сацыялістычным ладам.

Грамадска-палітычнае жыццё ў БССР у 1965—1982 гг. абу-мовіла ўзмацненне кіраўніцтва культурай з боку Камуністыч-най партыі Беларусі (КПБ). Пачаліся абвінавачванні інтэліген­цыі ў размыванні ідэйных каштоўнасцей сацыялізму, парушэнні прынцыпу партыйнасці ў літаратуры і мастацтве. Так, напрык-лад, быў абвінавачаны ў паклёпе на Савецкую Армію В.Бы-каў Асвятленне ім падзей Вялікай Айчыннай вайны было скіра-вана, перш за ўсё, на раскрыццё псіхалогіі і паводзін простата салдата на вайне, яго высакародства і духоўных памкненняў Гэта не зусім адпавядала ўсталяваўшайся традыцыі схематыч-нага адлюстравання гераізму і патрыятызму салдат, якія прад-вызначаліся самой прыродай савецкага чалавека. Узмацнілася ідэалагізацыя культурнага жыцця, якая павін-

а была забяспечыць выхаванне новага чалавека з камуністычным светапоглядам. Таму ў развіцці адукацыі і навукі вялікая ўвага надавалася вывучэнню гісторыі КПСС (КПБ) і навуковага камунізму.

У 1971 г. быў зроблены вывад аб тым, што ў СССР узнікла новая гістарычная супольнасць — савецкі народ. Гэта

сказалася на недастатковасці ўвагі да навуковага вывучэння адлюстравання ў літаратуры і мастацтве нацыянальна-куль-

турных асаблівасцей беларускага народа.

2. Развіццё народнай адукацыіў другой палове 50-х—першай палове 80-х гг.было звязана з увядзеннем у 1959 г.абавязковай 8-гадовай школьнай адукацыі і иераходам у 1977 г. і ўсеагульнай 10-гадовай сярэдняй адукацыі. Гэта пры­вяло да хуткага росту адукацыйнагаўзроўню асноўнай масы насельніцтва і ў першую чаргу моладзі. Ствараліся сярэдняа­гульнаадукаыйныя працоўныя політэхнічныя школы з вытворчым навуаннем, дзе вучні, побач з атрыманнем адукацыі, рыхтаваліся для ўдзелу ў прадукцыинаи працы ў розных галінах гаспадаркі. Усе школы перайшлі на кабінетную сістэму, пашыралася выкарыстанне тэхнічных сродкаў навучання. Але скарачэнне фінансавых сродкаў абумовіла адставанне ў развіцці вучэбна-матэрыяльнай базы, асабліва ў справе яе камп'ютэрызацыі.

На пачатку 60-х гг. былі створаны ўстановы, якія рыхтавалі рабочых,— прафесіянальна-тэхнічныя вучылішчы. Яны пе-апшлі на падрыхтоўку кваліфікаваных рабочых з сярэдняй аду-ацыяй. У 1985 г. у параўнанні з 1965 г. больш як у 3 разы авялічылася ў іх колькасць навучэнцаў. Развівалася і сістэма зішэйшай адукацыі. К1985 г. налічвалася 23 вышэйшыя наву-пьныя ўстановы. Буйнейшай сярод іх з'яўляўся Белдзяржуніверсітэт (БДУ). Выпуск спецыялістаў з вышэйшай аду­кацыяи авялічыўся ў рэспубліцы з 1960 па 1985 г. больш як у 3 разы.

Разам з тым з другой паловы 50-х гг. у сістэме народнай глкацыі ўзмацніліся адмоўныя моманты. Перш заўсё стала

ашырацца абыякавасць беларусаў да роднай мовы. Калі ' ацькі атрымалі права вырашаць пытанне аб мове навучання .^яцей у школах, пачалася шырокая кампанія па пераводу беларускамоўных школ у рускамоўныя. Блізкароднасць бе-ла­рускай і рускай моў спрыяла фарміраванню ў свядомасці людзей непатрэбнасці вывучэння іх абедзвюх. Перавага за рус­кай аказалася таму, што яна ў СССР і БССР з'яўлялася дзяржаў-най і сродкам міжнацыянальных зносін.

Развіццё навукі ў рэспубліцы было абумоўлена разгорт-ваннем навукова-тэхнічнай рэвалюцыі (НТР). Навука стала важ­ным фактарам сацыяльна-эканамічнага і грамадска-палі-тычнага жыцця БССР. Дзяржава выдзяляла немалыя сродкі на развіццё навукі, што вяло да хуткага росту колькасці на-вуковай інтэлігенцыі. Вядучым цэнтрам навукі з'яўлялася Акадэмія навук Беларусі.

Па некаторых напрамках навуковых распрацовак былі да-сягнуты вынікі, якія атрымалі прызнанне не толькі ў СССР, але і за яго мяжой. Акадэмік М.Мацэпура за распрацоўку і ўкараненне ў сельскагаспадарчую вытворчасць высокаэфек-тыўнай тэхналогіі механізацыі забалочаных зямель ў 1962 г. стаў лаўрэатам Ленінскай прэміі. Такога ж звання ўдастоілі-ся акадэмік АН БССР М.Ельяшэвіч за навуковыя працы ў галіне фізічных навук і акадэмік У.Платонаў за работы ў галіне матэматыкі. У хімічнай навуцы найбольш важнымі з'явіліся дасягненні ў галіне палімераў, якія сталі асновай для атры-мання пластмасы і сінтэтычных валокан. У біялагічнай наву­цы асаблівае значэнне мела адкрыццё, звязанае з генетыкай і геннай інжынерыяй, што знайшло прымяненне ў стварэнні новых сартоў сельскагаспадарчых раслін і парод жывёл. Хуткімі тэмпамі адбывалася развіццё радыёэлектронікі і інтэг-ральнай мікраэлектронікі, вылічальнай тэхнікі.

Дзякуючы навуковым распрацоўкам і ўкараненню іх у выт-ворчасці, на прадпрыемствах Беларусі сталі выпускацца станкі асабліва высокай дакладнасці. Выраблялася прадукцыя, якая служыла выкарыстанню энергіі атама, асваенню космасу. Бе-ларусы Пётр Клімук і Уладзімір Кавалёнак сталі лётчыкамі-касманаўтамі СССР, унеслі непасрэдны ўклад у асваенне космасу. Кожны з іх здейсніў па тры касмічных палёты.

3. Развіццё літаратуры ў БССР было звязана перш за ўсё з праўдзівым адлюстраваннем тэмы Вялікай Айчыннай вайны.

Большасць беларускіх пісьменнікаў, якія першымі пачыналі пісаць пра вайну, былі самі яе ўдзельнікамі. Ім вядомы былі не толькі героіка-патрыятычныя, але і іншыя бакі вайны. Асабліва многа зрабілі, каб данесці да сучаснікаў ва ўсёй канкрэтнасці і паўнаце праўду аб вайне такія вядомыя пісьменнікі, як Я. Брыль, В. Бы-каў, I. Шамякін, I. Мележ, I. Наву­менка, I. Чыгрынаў.

Шырокую вядомасць сваімі ваеннымі апавяданнямі «Жураў-ліны крык», «Альпійская балада», «Трэцяя ракета» набыўВасіль Быкаў. У іх аўтар паказвае высакароднасць учынкаў простых людзей, іх душэўную павагу да таварышаў і адданасць агульнай справе, без чаго немагчыма разлічваць на перамогу ў баі. Падзеі вайны пісьменнікі пачалі разглядаць у кантэксце мінулага і сён-няшняга дня. Найбольш яскрава тэта адлюстравана ў раманах В.Быкава «Кар'ер», «Знак бяды». Пісьменнік пераканаўча да-казаў: каб зразумець паводзіны чалавека на вайне, трэба ведаць пра яго жыццё ў мірны час. Уклад В.Быкава ў беларускую літа-раутуры быў адзначаны званием Героя Сацыялістычнай Пра-цы. Падзеі мінулай вайны асэнсоўваліся таксама ў «Хатынскай аповесці» Алеся Адамовіча, дакументальнай кнізе «Я з вогнен-най вёскі...» А. Адамовіча, Я. Брыля, У. Калесніка.

У 1954 г. завяршыў работу над трылогіяй «На ростанях» Якуб Колас. Яго смерць у 1956 г. стала вялікай стратай для бела­рускай літаратуры.

У 60-я гг. у якасці вядучага жанру ўсталяваўся раман. Былі напісаны раманы «Людзі на балоце» з трылогіі/еана Мележа «Палеская хроніка»; «Птушкі і гнёзды» Янкі Брыля; «Сасна пры дарозе», «Вецер у соснах», «Сорак трэці» Івана Наву-менкі; «Сэрца на далоні», «Вазьму твой боль» Івана Шамякі-на. У 1981 г. I. Шамякін стаў Героем Сацыялістычнай Працы.

Значна пашыралася літаратура, прысвечаная рэвалюцый-най тэматыцы. З'явіліся аповесці І.Шамякіна «Браняпоезд «Тава­рыш Ленін», «Лес майго земляка», апавяданне Петру-ся Броўкі «Разам з камісарам» і інш.

Важнай падзеяй у беларускай літаратуры з'явіўся выхад у 1965 г. рамана Уладзілііра Караткевіча «Каласы пад сярпом тваім». У ім узнаўляюцца старонкі гісторыі беларускага на­рода сярэдзіны XX ст. і, у прыватнасці, падзеі, звязаныя з вы­спяваннем паўстання 1863 г. Гістарычнай тэматыцы былі прысвечаны таксама яго раман «Хрыстос прызямліўся ў Га-родні» і аповесць «Дзікае паляванне караля Стаха».

Развіццё мастацтвабыло цесным чынам звязана з літа-ратурай. Сярод тых твораў, якія маглі ўбачыць тэатральныя гле­дачы, атрымалі вядомасць сатырычная камедыя К. Крапі-вы «Брама неўміручасці», спектаклі У. Караткевіча «Званы Віцебска»,.4. Макаёнка «Таблетку пад язык», «Святая прас-тата», камедыя «Лявоніха на арбіце», якая на працягу многіх гадоў не зыходзіла са сцэны. Найбольш важным дасягненнем у тэатральным рэпертуары было пашырэнне твораў бела-рускіх кампазітараў на сучасную тэматыку. Так, доўгі час ішла п'еса «Калючая ружа» Юрыя Семянякі, прысвечаная жыццю студэнцтва. Была пастаўлена опера Алеся Туранкова «Яснае світанне» аб уз'яднанні Заходняй Беларусі з БССР.

У беларускай музыцы папулярнымі сталі оперы Ю. Семя­някі «Зорка Венера», прысвечаная М.Багдановічу, і «Фран-цыск Скарына», балеты Яўгена Глебава «Альпійская бала-да»паводле аповесці В.Быкава і «Курган» паводле паэмы Я.Купалы.

Шырокай папулярнасцю карысталіся фільмы кінастудыі «Беларусьфільм». У сярэдзіне 50-х — сярэдзіне 60-х гг. на экра­нах з'явіліся такія найбольш вядомыя не толькі ў рэс-публіцы, а і за яе межамі мастацкія кінастужкі, як «Несцер-ка», «Зя­лёныя агні», «Міколка-паравоз». «Гадзіннік спыніў-ся апоўначы», «Дзяўчынка шукае бацьку» і інш. Большасць гэтых кінафільмаў ставілася паводле твораў беларускіх аўта-раў. У 70-я гг. з'явіўся шэраг фільмаў. прысвечаных ваеннай тэма­тыцы: шматсерыйная тэлевізійная стужка «Руіны стра-ляюць...», «Альпійская балада» рэжысёра В.Сцяпанава і інш. Беларускія майстры пяра вялікую зацікаўленасць праявілі да супрацоўніцтва з кінастудыяй. Яны напісалі шэраг цікавых сцэнарыяў кінафільмаў. Сярод іх «Дзікае паляванне караля Стаха» паводле аповесці У.Караткевіча. «Вайна пад стрэхамі» і «Сыны ідуць у бой» паводле твораў А.Адамовіча, «Вазьму твой боль» паводле І.Шамякіна. Шырока выломай стала дзей-насць кінарэжысёраВіюпара Турава, які экранізаваў раманы І.Мележа «Людзі на балоце» і «Подых навальніцы», аповесць Яна Баршчэўскага «Шляхціц Завальня або Беларусь у фанта-стычных апавяданнях» і інш. У кінастужцы «Я родам з дзяцінства», знятай В. Туравым, галоўную роль сыграў вя-домы выканаўца аўтарскай песні, паэт Уладзімір Высоцкі.

У беларускім выяўленчым мастацтве былі створаны кар-ціны, прысвечаныя тэме вайны, напрыклад, «Пакаранне смерцю», «Віцебскія вароты», «Партызанская мадонна» Міхаіла Савіцкага. Трапіўшы ў пачатку Вялікай Айчыннай вайны ў фашысцкі палон, гэты мастак прайшоў жорсткія, нечалавечыя выпрабаванні. Як памяць аб гэтым, на яго руцэ назаўсёды застаўся лагерны нумар. М.Савіцкі стварыў цыкл карцін «Лічбы на сэрцы», прысвечаны вязням фашысцкіх лагераў.

Значнае месца заняла ў творчасці беларускіх мастакоў/аў-рылы Вашчанкі, Леаніда Шчамялёва, Уладзіміра Сшэльмашон-ка гістарычная тэматыка, звязаная з адлюстраваннем важ-нейшых падзей, асоб, архітэктурных помнікаў.

Асаблівае месца ў выяўленчым мастацтве займае твор-часць Аляксандра Ісачова. Як мастак ён сфарміраваўся пад уплы­вам тых стыляў якія не адпавядалі метаду сацыялістыч-нага реалізму і прынцыпу партыйнасці. Таму яго карціны сталі вядомы спачатку ў замежжы, а прызнанне мастака на радзіме прыйшло толькі пасля смерці. Такое ж прызнанне атрымаў у апошнія гады XX стагоддзя ў сябе на Радзіме ўра-джэнец, сусветна вядомы мастак БеларусіМарк Шагал, жыц-цё якога абарвалася ў Францыі ў 1985г.

Значную ролю ў адраджэнні мастацтва габелена адыграў мастак Аляксандр Кішчанка. Ён распрацаваў манументаль-на-дэкаратыўны тып габелена для ўпрыгожвання тэатра оперы і балета, акадэмічнага тэатра імя Я.Коласа ў Віцебску.

Сярод помнікаў манументальнага мастацтва асабліва вы-лучаюцца мемарыяльныя комплексы «Хатынь» і «Курган Славы», «Брэсцкая крэпасць — герой» (скульптары А.Гле-баў, С. Селіханаў і інш.), помнікі Я.Купалу (скульптарыА.Ані-кейчык, Л.Гумілеўскі) і Я.Коласу у Мінску (скульптар 3. Аз-гур), помнік маці-патрыётцы Н. Купрыянавай у г. Жодзіне (скульптар Л. Заспіцкі) і інш.

53. Міжнароднае становішча Беларусі ў другой палове 60-90-х гг.

Па-ранейшаму дэлегацыя Беларусі адстойвала у ААН лінію на ўмацаванне міру і бяспекі, ліквідацыю каланіяліз-му, развіццё раўнапраўнага эканамічнага супрацоўніцтва Пры яе актыўным удзеле ў 1960 г. была прынята Дэкла-рацыя ААН аб наданні незалежнасці каланіяльным наро­дам і краінам, што садзейнічала развіццю нацыянальна-вы-зваленчага руху. Яна выступала супраць лакальных войнаў, удзельнічала ў абмеркаванні праблем аб усеагуль-ным і поўньш раззбраенні. У 1963 г. у ліку першых БССРпадпісала ў Маскве дагавор аб забароне выпрабаванняў ядзернаи зброі ў атмасферы, космасе і пад вадой. У 1970г. быў ратыфікаваны дагавор аб нераспаўсюджванні ядзер­наи зброі. Беларуская ССР у 1974-1975 гг. абіралася непастаянным членам Савета Бяспекі, пяць разоўяе прадс-таўнікі прысутнічалі ў Эканамічным і Сацыяльным Саве-це. Прадстаўніцтвы БССР дзейнічалі ў спецыялізаваных органах ААН, такіх як ЮНЕСКА (Арганізацыя Аб'ядна-ных Нацый па пытаннях адукацыі, навукі і культуры), МАГАТЭ (Міжнароднае агенцтва па атамнай энергіі) і шш. К сярэдзіне 80-х гг. рэспубліка падпісала больш за 160 дагавораў і пагадненняў, што яскрава сведчыла аб узмацненні яе міжнароднага аўтарытэту. /Г У 50-я гг. атрымалі развіццё двухбаковыя сувязі паміж Беларуссю і краінамі - членамі СЭУ. Геаграфічнае ста-новішча, блізкасць да еўрапейскіх краін, зручныя шляхі зносін, а таксама наяўнасць пэўнай культурнай суполь-насці славянскіх народаў прадвызначалі пашырэнне кан-такта\- перш за ўсё з Польшчай, Балгарыяй і Чэхаслава-кіяй. калі напачатку яны развіваліся на міждзяржаўным узроўні, то затым даволі хутка выйшлі на рэгіянальны. У 1956 г. Гродзенская і Брэсцкая вобласці заключылі пагад-ненні аб супрацоўніцтве з Беластоцкім і Люблінскім вая-водствамі. У 1985 г. ужо ўсе вобласці Беларусі мелі сістэматычныя кантакты на аснове дагавораў з 10 ваявод-ствамі Польшчы, дзвюма акругамі ГДР, акругай Балгарыі і вобласцю Чэхаславакіі. Пашырэнне супрацоўніцтва пры-вяло да таго, што ў 1972 г. у Мінску былі адкрыты генеральныя консульствы ГДР і ПНР.

Пэўны імпульс для далейшага развіцця ў пасляваенны перыяд атрымала эканамічнае супрацоўніцтва з замежнымі краінамі. Маштабы знешнеэканамічных сувязяў Беларусі вызначыліся яе прамысловым і навукова-тэхнічным патэн-цыя­лам, а таксама агульным станам эканамічных адносін СССР з замежнымі дзяржавамі. Таму напачатку ў пастаўках на экс­парт пераважала галоўным чьгаам сыравіна. 3 сярэдзі-ны 50-х гг. пачалі вывозіцца машыны і абсталяванне. У 1956 г. звыш 100 беларускіх прадпрыемстваў пастаўлялі сваю прадукцыю ў 47 краін свету. К, 1985 г. іх колькасць узрасла да 300, а пастаўкі ішлі болып чым у 100 краін свету. Асаблівым попытам за мяжой карысталіся трактары, калій-ныя ўгнаенні, та­вары шырокага ўжытку. Аднак удзельная вага машын і абсталявання, нягледзячы на даволі высокі ўзровень прамысловага развіцдя БССР, нават у лепшыя гады не перавышала 30 %. Гэга тлумачылася тым, што ў міжнародным гандлёвым абмене ў рэспублікі адсутнічала самастойнасць і ўсе экспартна-імпартныя аперацыі вызна-чаліся саюзнымі міністэрствамі. Боль­шая частка тавараў накіроўвалася краінам — членам СЭУ, каля 10 % прьгходзі-лася на краіны Азіі, Афрыкі і Лацінскай Амерыкі, каля 20 % —на краіны Захаду.

Прыкладна ў такіх жа памерах вызначаліся імпартныя паступленні. Амаль палова з іх прыходзілася на краіны СЭУ, каля 40 % — на развітыя краіны Захаду і 10 % — на астатнія. За кошт імпартных аперацый у рэспубліку завозіліся тэхна-лагічныя лініі і абсталяванне, тавары шырокага ўжытку.

Беларусь падтрымлівала ў пасляваенныя гады культур-ныя і навуковыя сувязі з замежнымі краінамі. Яны ажыц-цяўляліся дзяржаўнымі ўстановамі і творчымі саюзамі, шматлікімі партыйнымі і грамадскімі арганізацыямі, працоўнымі калектывамі. Значны ўплыў на іх развіцдё аказвалі Беларускае таварыства культурных сувязяў, якое ў 1958 г. было рэарганізавана ў Беларускае таварыства друж­бы і культурных сувязяў з замежнымі краінамі, Беларускае таварыства па культурных сувязях з суайчыннікамі за мяжой (таварыства "Радзіма"). Пры іх непасрэдным удзеле адбы-ваўся навуковы і культурны абмен, наладжваліся выставы, гастрольныя паездкі, праводзіліся кінафестывалі, аргані-зоўваліся міжнародныя сустрэчы і кангрэсы.

Інтэнсіўна праходзіў літаратурны абмен. У 1946 — 1985 гг. за мяжой былі надрукаваны 342 асобныя кніжкі 55 беларускіх пісьменнікаў, якія знаёмілі чытача з духоўнымі набыткамі беларускага народа. Значную вядомасць атрымалі тво­рыЯ.Купалы, Я.Коласа, Я.Брыля, В.Быкава, А.Адамові-ча, Н.Гілевіча, І.Мележа, А.Лойкі, У.Караткевіча і іншых аўтараў. Творы замежных пісьменнікаў у сваю чаргу пера-кладаліся на беларускую мрву.

У рамках міждзяржаўных пагадненняў паглыбляліся навуковыя сувязі, асабліва з краінамі СЭУ. Адбываўся абмен наву­ковай інфармацыяй. Беларускія вучоныя удзельшчалі ў кангрэсах, сімпозіўмах, канферэнцыях, вы-язджалі за мяжу ў пра­цяглыя камандзіроўкі.

Аднак практычныя вынікі навуковых і культурных сувязяў з замежнымі краінамі не адпавядалі патрабаван-ням часу. Ад­сутнасць рэальнага суверэнітэту і самастой-насціБеларусі стрымлівала пашырэнне міжнародных кан-тактаў, што ў сваю чаргу уплывала на яе сацыяльна-эка-намічнае і культурнае развіццё.

Читайте також:

1. Абвяшчэнне незалежнасці Рэспублікі Беларусь.
2. Абвяшчэнне незалежнасці Рэспублікі Беларусь.
3. Беларусь у гады казацка-сялянскай вайны 1648-1651 гг.
4. Беларусь у гады першай сусветнай вайны.
5. Беларусь у Першай сусветнай вайне.
6. Вайна 1812 г. і Беларусь.
7. ЗАКОН РЕСПУБЛИКИ БЕЛАРУСЬ
8. Заходняя Беларусь у складзе Польшчы (1921-1939)
9. История становления Конституции Республики Беларусь
10. І ХАРЧАВАННЯ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ
11. Классификация налогов и сборов, взимаемых на территории Республики Беларусь,

Переглядів: 1695