• Гідрологія і Гідрометрія
• Господарське право
• Економіка будівництва
• Економіка природокористування
• Економічна теорія
• Земельне право
• Історія України
• Кримінально виконавче право
• Медична радіологія
• Методи аналізу
• Міжнародне приватне право
• Міжнародний маркетинг
• Основи екології
• Предмет Політологія
• Соціальне страхування
• Технічні засоби організації дорожнього руху
• Товарознавство продовольчих товарів

Тлумачний словник
Авто
Автоматизація
Архітектура
Астрономія
Аудит
Біологія
Будівництво
Бухгалтерія
Винахідництво
Виробництво
Військова справа
Генетика
Географія
Геологія
Господарство
Держава
Дім
Екологія
Економетрика
Економіка
Електроніка
Журналістика та ЗМІ
Зв'язок
Іноземні мови
Інформатика
Історія
Комп'ютери
Креслення
Кулінарія
Культура
Лексикологія
Література
Логіка
Маркетинг
Математика
Машинобудування
Медицина
Менеджмент
Метали і Зварювання
Механіка
Мистецтво
Музика
Населення
Освіта
Охорона безпеки життя
Охорона Праці
Педагогіка
Політика
Право
Програмування
Промисловість
Психологія
Радіо
Регилия
Соціологія
Спорт
Стандартизація
Технології
Торгівля
Туризм
Фізика
Фізіологія
Філософія
Фінанси
Хімія
Юриспунденкция

Ересектер тобы

Аппликация. «Қолшатыр»,

Программалық мазмұн. Балалардың. дайын силуэтті фигуралар-сәндеу үшін қос қабаттап бүктелген қағаздан бірден бірнеше бірыңғай > Лормаларды қию тәсілдерін бекіту керек. Қолшатырдың түсіне қарай ка-ғаздык түсін өздері таңдап алады (4-сурет).

Сабақты жүргізу методикасы. Балаларға жұмбақ айту.

. Ашсам — жамшыдай,

Жисам — қамшыдай, Бұл не?

Балалар жұмбақты шешкен кезде ғана колшатыр көрсетіледі. Тағы да жұмбакты қайталап айтып, колшатырды ашып жабады. Балалар Колшатырдың түсі мен ернегіне карап, оның әр түрлі, әдемі болатындығы туралы айтады. Қолшатырдың (әр түрлі безендірілгеніне, түстеріне, өрнек элементтеріне, де-коративті формаларынын. орналасуына қарай) вариациялық. үлгілері керсе-тіледі. Колшатырды. безёндіру үшін жұмыстың реті мен элементтердің қиылу. техникасын аныктау керек: өзінін, қолшатырының түсіне сәйкес түсті қағазды такдау, өрнек туралы ойлану, кос қабатталып бүктелген жолақ кағаздан ер-нек қиып алып, оларды сәтті орналастыру, жұмысты үқыпты, сапалы орындап шьіғу. Жеке жұмыс істеу процееінде бірдей формаларды кию техникасына, түс үйлесімділігіне, сәтті композициясына, жапсыру сапасына кеңіл аудару керек. Сабактың соңында балаларға жасалынған аппликацияның ерекшелігі-не, жұп формалардың киылу сапасына, сәтті түс үйлесімділігіне және т. б. қызықтау үсынылады.

Сабаққа дайындық. Қолшатырдың түсі және ернектерінің әр түрлі болатындығы туралы балалармен әңгімелесу керек. Түрлі түсті колша-тырды трафарет бойынша киюға балаларды жүмылдыру қажет. Безендіруге қажетті элементтерді қию үшін түрлі түсті қағаз жолақтарын, құрал-жабдық-тарын дайындаған жөн. Әдемі қолшатыр дайындау үшін 2—3 вариациялық үлгілерді жасау керек.

Аппликация. «Көңілді Петрушка»,

Программалық мазмұн. Екі бүктелген (контуры көрсетіл-меген) қағаздан симметриялық қиюды үйретуді жалғастыра беру. Қос қа-оатталып бүктелген қағаздан бөліктері бойынша қиылған д^етальдармен бей-нені толықтыру. Жұмыстардың мәнерлілігіне қол жеткізу керек (5-сурет),

С а б а қ т ы ж ү р г і з у м е т о д и к а с ы. Тррбиеші балаларға сүйік-

і оиыншықтарының арасыида ете кеңілді бір ойыншықтың бар екенін және

ның қалай аталатынын табуды сұрайды да: «Мен кеңілді ойыншықпын, ал

енщ атьщ...» деп барып тоқтайды. Балалар көқілді түрде «Петрушка!» деп

тын¹^^{811 әкетеді}- Барлығы бірге петрушкалардың әр түрлі және көңілді бола-

^ ндығын, сонымен бірге олар ашық костюм, күлкілі телпек, үлкен байпақ

_Кб ^{е т}- р. с. киетіндігін естеріне түсіреді. Т^әрбиеші әр түрлі костюмдерді

аякт ^{Д1> м}Ұ^{ңьшен тек т}Үсіне ғана емес, сонымен бірге, ең негізгісі кол мен

^барль^РЫНЫҢ °Р^наласУ^ьшыЧ ^ӘР түрлілігіне көқіл аударады. Сонан соң ол

әп костюмдерді екіге бөліп, силуэт сызығын көрсетеді (костюмді қалай

секіп -^{РЛ1 қиюға} болады және петрушканың бейнеленуі — тұруы, билеуі,

тзрР^^{1 Және} т. с. с. осыған байланысты). Басты, телпекті, жағаны, байпақ-

сұряү ^{ЖӘНе сондай}"^аК костюм немесе телпекті қию тәсілдерін балалардан

Да яо ^болаД^ЬІ- Содан кейін балалар қағаз дайындамаларын таңдап алады

«степі ^Ысты. бастап кетеді. Тәрбиеші әр балаға жеке келіп, ақыл-кеңес беріп,

Рше түсіріп, кейде көрсете отырып көмектеседі. Сабақтың соңында

стендіде түрлі петрушкалардыц тұтас қол ұстасып билеп, ән айты
тұрғандары көрінеді. Балалар кейіптеріне қарап, олардың мәнерліл' і
(көнілді, билеп, секіріп жүр және т. б.) апшшкацияның сапасы туралы пік
алысады. 'Р

Сабаққа дайындық. Петрушкаяын, картинадағы, ойыншықтяр бейнесін карайды. Образ туралы пікір алысып, түс, детальдарына көні аударылады. Петрушканық костюмдері үшін түрлі түсті тік бұрыштар (е лалар таңдайды), әр түрлі қағаз дайыидамаларын (бас, телпек үшін у_Сяк-формалар мен детальдар үшін) дайындау керек. Петрушканын, әр түрлі біп неше костюмдерін қию (қолдары мен аяқтарынын. қозғалысына сай) қажет Құрал-жабдықтарды дайындау керек.

Мектепке даярлық тобында

Аппликация «Әтеш»,

Программалық мазмұн. Әтештің силуэтін көз мөлшерімен бір парақ қағаздан оның контур сызығының сипатын бере отырып қиюды үй-рету. Қағаз тусін және қию әдістерін тавдай отырып әр түрлі детальдармен бейнелеуді өз беттерінше толықтыру (6-сурет).

Сабақты жүргізу методикасы. Балаларға жұмбақ айту.

Жұртты ояту — кәсібі,
Келе жатқан ертеден.
Әңешін созып тұрғаны,
, Қиқу салып ертемен.

Балалар жүмбақты шешіп болғаннан кейін барып, ойыншықты көрсетеді. Ойыншықтарды тез әрі дәл талдауға баланы шақырып әсіресе, әтештің контур сызығына көңіл аудару, керек. Әтештің арқасынан бастап оңнан солға карай силуэтін жүргізу ұсынылады. Сонан кейін жекелеген үлгілер көр-сетіледі де қайтадан силуэттің контур сызығына кеңіл аударылады. Квадрат-тан қию тәсілдері бір ізділікпен керсетіледі, шаршының жоғары бөлігінен ор-тасына дейін үшбұрышты кесінді жасайды, содан кейін үшб,ұрыштың бұры-шын доғалдап — әтештің арқасын қиып алу керек: сонан кейін онық кіш-кентай басы мен ұзын мойнын, томпак көкірегін, денесін, соңында дөңгеленген ұзын құйрығын кию қажет. Барлық балаларға әтештің силуэтін жай қағаздан жасауды ұсыну керек, Сонан кейін түсті кағазды тавдап, деталь-дарды қалай кесу керектігі туралы ойлайды (айдар, тұмсық, құйрықты бей-нелеуге керек түрлі түсті қауырсындар) аппликацияны дербес орындайдьі. Жекелеген жағдайларда қажет деп табылса қиюдьщ. тәсілдері көрсетіледі, ақыл-кеңес беріледі. Сабақтын, аяғында жүмыстарды қарап, қиылған силу-эттердің сапасы, түс үйлесімі, аппликацияның мәнерлілігі, творчествонын көрінуі туралы әңгімелесу керек.

Сабаққа дайындық. Әтешті бейнелейтін иллюстрациялар мен ойын-шықтарды қарау керек. Сипаттық ерекшеліктеріне зер салу қажет. Материал-дар мен құрал-жабдықтарды дайындап қою керек. Жарым-жартылай үлп-лерді жасау (тек әтештін. силуэтін детальсыз жапсыру) қажет.

Коллективтік аппликация. «1 Май мерекесі»,

Программалілқ мазмүн. Өз бетімен дию тәсілдерін тандаи отырып коллективте аппликацияны орындай білу іскерлігін орнықтыру керек. Қомпозиция айқындылығына әдемілік пен түс үйлесімінің қанықтығына, кө-лемдік және пропорционалдық қатынасқа қол жеткізу қажет. Әрбір бала-ның жалпы творчестволық ойлауға байланысты фантазиясын және ойдан шығаруын дамыту керек. Өзара кемегін дамыту қажет.

Сабақты жургізу методикасы. Балалардың байқампазДЫ' ғын, әсерін негізге ала отырып қаланың (селоның) мерекелік безендірілуі.^тУ' ралы кысқаша әңгіме жүргізу керек. Әңгіменіқ барысында қаланы безенДірУ

_түрлі мамандық иелерінің қатысатындығы туралы айтып кеткен жөн:

ге ^әР._и;лер жарық бергіштер, электриктер, жұмысшылар, шоферлер. Қалаға

^суР піз плакаттар, кызыл тулар, гүлдер, шарлардың мерекелік әр беріп түр-

^кҮ няығын атап кету керек. Кешке қаланы (село) өшіп-жанатын лампалар

^аТ^ргІ жарықтандырылған картиналар, салюттер түрлендіре түседі. Бала-

^т13 ғя 'каланы безендіру үшін олардың қандай әшекейді орындай алатынды-

лаР" _лы ойлауды, өзара келісе отырып фон үшін кағаз таңдауды ұсыну^

^ғЫ ек Әуелі жұмысты беліп, ірі-ірі заттарды (үй, ағаш, адам) қиып алатын-

ғын оларды жапсырып, сонан кейін аппликацияны безендіру керектігін

■еоту керек. Жалпы жұмысты орындау кезінде кеқесу, қиылған детальдар-

өлшеу, оларға сәтті орын табу мен кағаздың тусін таңдауда бір-біріне

мектесуін қадағалаған жөн. Шағын топпен жұмыс істей отырып компо-

яцияға, мәнерлілікке, түске, қию әдісіне және балдырғандардың бір-біріне

³ _{ра к}өмегіне көңіл белу керек. Сабақтың соңында аппликацияны қарау

кажет. Әдемілік, мәнерлілік, мерекелік әр . туралы әнгімелесіп, балалардьщ

творчестволық табыстарын атап өту керек. Коллективтік еңбекке баға беру

^К Сабақка дайындық. Қаланың (селоның) мерекелік безендірілуі туралы әңгімелесу керек. Серуендеу кезінде үйлердін, кешелердің безенді-рілуіне балалардын, көңілін аударған жөн. Иллюстрациялық материалдарды карау керек. Үлкен қағазды (көгілдір, сия көк, көк), түсті қағаз жиынтығын, кұрал-жабдықтарды дайындау қажет. Әр топтағы адам. санын бірдей етіп балаларды 5—6-дан топқа бөлу керек.

Аралас топ

Аппликация. «•§ март мерекесінде анасына арналған құттьщтау открыт-касы»

Программалық мазмұн. 1. Кішкентайлар үшін: гүл мен жа-пырактардың қарапайым дайын силуэттерінен өрнек кұрауды және ұкыпты жапсыруды үирету. 2. Естиярлардьщ шағын тобы үшін: гүлдердің силуэттерін пайдалана отырып декоративті композиция құрауды және жапырақтың сопак,-ша пішінін қиюды: ою-өрнектерді өздерінің қалауынша орналастыруды үйре-ту. 3. Ересектердің шағын тобы үшін: өздігінен жүп (сопакша және деңге-лек) пішіндерді қию және олардан композиция қүрау іскерлігін бекіту. 4. Ба-лалардың мектепке даярлық шағын тобы үшін: қағаздың ашык және ақ не-месе күңгірт тусін қолдана отырып өсімдіктер формасынан жеке композиция-лық открытканы безендіру іскерлігіне жаттығу. Қызықты композиция жасау-Да балалардың творчестволық қабілетін дамыту.

Сабақты жүргізу метод и к а с ы. Балаларға түрлі апплика-Циялық открыткаларды (үлгілерді) көрсетіп және сабақтын, максатын хабар-^лау керек. Открыткаларды әр түрлі гүлдер мен жапырактармен безендіргенде °ның әдемі болатындығына балалярдың кеңілін аудару керек. Балдырған-Дарға дайьш элементтерді көрсетіп, оларды қалай орналастырып және жап-сыру керектігін түсіндіру қажет (олар жұмыска кіріседі). Одан әрі естиярлар Шағын тобында жапырақты қалай кесу керектігі туралы еске түсіреді (егер лар бұны білмеген жағдайда қию тәсілін көрсету үшін ересек балалардан феуі шақырылады). Ересек балалармен жұптап қию тәсілдерін анықтау ке-^=к (жолақты қабаттап бүктеп салып бірден бірнеше заттарды қиып алу). гіг>^епі^^е даярлық шағын тобының балаларына қағаздың ашық немесе күк-бе? ^ТҮ.^С'^Н пайдалана отырып (кімге қандай түс ұнайды), сонымен открытканы _т ^ендФУ ұсынылады. Сонан кейін балдырғандардың ернекті қалай орналас-ға» ^ЭН?' ^қалай жапсырғаны тексеріледі, олар стендіге қойылады, сонан соң і_сі:^а °йнауға рұқсат етіледі. Естиярлар тобындағы балалармен жеке жұмыс Жася ^пР°Ц^есінДе жапырақты қиюды қадағалаған жөн, олардың композиция *әпл ^{ЫНа көмекте}су керек. Ересек балаларға қағаздың түсін таңдауға Ести_я^е^^{ДеСу қажет}- Киюдын тиімді тәсілдерін пайдалануды бакылау керек. ^иРлар шағын тобындағы балалар жұмыстарын бітіре салысымен открыт-

каларьш стендіге қояды да, ойнауға кетеді. Еқ ересек балаларға апплика
цияны толықтыру, композицияны сәтті орналастыру туралы ақыл-кеқесті си-
рексіту керек. Ересектер және мектепке даярлык, шағын топтарындағы балалап
жұмыстарын бір мезгілде дерлік аяқтайды және өздерінің открыткаларыи
стендіге кояды. Барлық балаларды олардьщ 8 март мерекесіне аналарына
арнап қандай әдемі открыткалар дайындағанын көруге шақырады.¹ Балдыр.
ғандардың жүмысын көтермелеу керек: сонан кейін естиярлар тобындағылап
орындаған открытканьщ көркемдігін атап кеткен жөн: ересектер тобындағы
балалардың сәтті аппликациясына көқіл бөлу керек. Кімнін. ез бетімен твор.
честволық қырынан керінгенін атап кету қажет. Барлық открыткаларды стен-
діде (біраз уақытқа дейін) балалар қарау үшін калдыру керек, Келесі күні
открытканы ішкі жағынан бояуды тапсыру қажет (аппликация жасау немесе
бір заттың суретін салу). Бүл жүмысты балалардңң қалауынша сабақтан
тыс уақытта жүргізуге болады. <

Сабаққа дайындық. 8 мартқа арналған қүттықтау открыткала-рын балалармен бірге отьгрып қарау керек. Бұл мереке әйелдердіқ көктемгі мейрамы болғандықтан барлық открыткалардың түгелге дерлік гүлмен, жа-пырақтармен безендірілгеніне көңіл аудару керек. Түрлі түсті тікбұрышты жүп открыткалар алу үшін оларды кақ ортасынан бүктеп кию керек (қалауы бойынша балалар открытканың алғашқы бетін безендіреді, ал ортасын — са-бақтан тыс уақытта). Балдырғандар үшін барлық элементтерді қиып беру керек, естиярлар үшін — гүлдер силуэттері мен жапырақтарға арналған тік-бұрыштар, ересектерге түрлі қағаз дайындамаларын (тікбұрыштар, жолақ-тар), ал ең үлкендеріне түрлі түсті қағаз жиынтығын дайьіндап беру керек. Вариациялық үлгілерді жасаған жөн (балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып).

СҮРАҚТАР

1. Әр түрлі жастар тобьшдағы балалар аппликацияны үйрене отырып
кандай білім алады?

2. Белгілі бір топтағы аппликация сабактарында балалар қандай бейне-
леу іскерлігін игереді?

3. Бір жас тобынан екінші жас тобына көшкен сайын қайшымен жұмыс
істеу техникасы қалай күрделене түседі?

4. Кез келген топтардағы аппликация сабақтарының тақырыбын таңдау
нені анык,тайды?

5. Топтан топқа кешкен сайын үйретудін, көрнекілік және сөзбен түсінді-
рутәсілдерініқ өзара байланысы қалай өзгереді?

6. Сурет салу мен мүсін жасаудың аппликациямен пәндік байланысы-
ның ерекшелігі неде?

■ *

ТАПСЫРМАЛАР

1. Кішкентайлар тобында балалармен жұмыс істеу үшін трафареттер жи-
ынтығын жасау. Кейбір ойыншықтардын, силуэттері мен геометриялык ФЦ"
гураларды қию. _ч

2. Әр түрлі декорациялық жұмыстар үшін трафареттер жиынтығын жасау
(шайнек, табақ, көбелек, алжапқыш, кішкене қолшатыр, шана-, ат жәнет.т.)-

3. Пәндік және декорациялық аппликация бойынша әр түрлі жастар тооы-
ның жүмыстары үшін бірнеше вариациялық аппликация үлгілерін жасау
(училище мұғалімдерінің нұсқауы бойынша). ' _л;

4. Заттын. пішіні, силуэті, конструкциясы айқын көрініп тұратын әр түр
иллюстрациялар мен картинкаларды таңдау. _ЬІК

5. Белгілі бір жас тобының сабағына конспект жасау және оны оазал
балабақшада жургізу" (училищенің педагог^икалық практикасынық жосп V
бойынша). " ,ктаУ

6. Базалық балабақшада әрбір сабақтьц мақсатын дәл аньт. _
және жұмыстың, ретінің күрделенуін көрсете отырып үзіліссіз практиқа ке

234 ,

«івде аппликация бойынша сабақтың каленьдарлық жоспарын жасау. Бей-елеу іс-әрекетінің басқа түрлерімен, тәрбие жұмысының басқа қырларымен взара байланысын ашу. Негізгі үйрету әдістерін тавдап алу.

УЧИЛИЩЕДЕГІ ПРАКТИҚАЛЫҚ САБАҚТАРДЫ ЖҮРГІЗУГЕ БАЙЛАНЫСТЫ ҮСЫНЫСТАР

Училищедегі практикалық сабақтарда оқушылардың негізгі зейіні әр түр- • _лі жас топтарындағы балалармен жұмыс істеудің сан алуан методтарьш игеруге бағытталуы тиіс.

Болашақ тәрбиешіге мыналарды білу қажёт:

1. Бейнеленетін затты зерттеуді дұрыс жүргізу мен үйымдастыра білу.
Мұнда балалардың жасын және оның аппликациялық бейнелеуіне маңызы
бар заттың ерекшелігін (жазықтық формасы, көлемі, түсі, пропорциясы, кон-
тур сызығы, ерекше детальдары) ескерген.жөн,

2. Декорациялық және сюжетті композицияларды (бейнені қалкаламай,
мольберт немесе тақтаның сол жағына түруды көрсете отырып), заттық бей-
нелеуді жасау мен орналастыру тәсілдерін фланелеграфтың кемегімен және
астыңғы қабатынан тік бетіне жұқалап желім жағу арқылы көрсетуді үйрену.

3. Қайшыны қалай дұрыс ұстауды және онымен жұмыс істеуді үйре-
ту (бір парақ қағазды балаларға кесу сызығы көрінетіндей етіп устау
керек. Барлығына жақсы керіну үшін бірінші столдан едәуір кашықтықта
тұру керек).

4. Қайшы ұстаған қолдын, қозғалысын сөзбен түсіндіруді, қимылды анық-
тауды үйрету.

5. Екі бүктеліп қабатталған қағаздан қиюдың барлық кезеқдерін түсін-
діру мен көрсетуді үйрету маңызды. Силуэтті қию тәсілдерін сөзбенен суйе-
мелдей отырып үйрету керек. Қағазды жырту арқылы жүмысты көрсету
әдістерімен жаттығу.

6. Бірнеще практикалық сабақтарда үлгілерді дайындай отырып сәтті түс
шешімін табуды үйрену. Үлгі өте үйлесімді, мұқият құрастырылған мәнер-
лі болуы керек. Қиюдың әр түрлі әдістерімен орындалған түрлі бейненің сан
алуан түрін жасау (беліктері бойынша жұптап, қабатталып бүктелген
Қағаздан силуэтті).

7. Аппликация үшін қағаздың түсін ғана емес, сонымен бірге фактураны
Да таңдауды үйрету (бұл білімді оқушылар оку шеберханасының сабакта-
рында алады).

8. Үйретудің әр түрлі әдістері мен тәсілдерін қолдануды ойластыра оты-
Рып, балалардың ерекшеліктері, олардьщ бейнелеу іскерлігі мен техникалық
Дағдысы туралы үмытпау.

БАЗАЛЫҚ БАЛАБАҚШАДА БАЛАЛАРДЫҢ АПЛЛИҚАЦИЯЛЫҚ ЖҮМЫСТАРЫН ТАЛДАУҒА АРНАЛҒАН СҮРАҚТАР

1. Сабақ тақырыбы осы жас тобының программасына сәйкес пе?, *■ Сабақта балалар қандай бейнелеу іскерлігі мен дағдыларына үйренеді? _{Ле м}^- Аағаздын, түсі топ программасына, бейнелеудің мазмұнына сәйкес ке-

Чім^⁴' ^Пай?^{аланылатын} материалдардың сапасы (қағаздың фактурасы, же-

5. Сабақтың такырыбы образдық сипатта бола ма?

Ь. Балалардың творчествосы, белсенділігі, дербестігі неден көрінеді?

12-тарау

^_конструкциялау

§ 1. Мектепке дейінгі баланың жан-жақты дамуы үщі_а конструкциялаудың маңызы

«Конструкциялау» термині (латынньщ сопзігиеге деген сөзі-нен шыққан) әр түрлі заттарды, бөліктерді, элементтерді белгі-лі бір жағдайға келтіруді білдіреді.

Балалардың конструщиялауы дегеніміз — щұрылыс матери-алдарынан әр түрлі құрылыстар салу, қағаздан, картоннан ағаштан және баща материалдардан ойыншыцтар мен бұйьш жасау. Өзінің сипаты бойынша ол әр уақытта бейнелеу іс-әреке-тіне және ойынға ұқсайды, сонымен бірге онан айналадағы бол-мыс та көрінеді. Балалардың құрылыстары мен бұйымдары практикалық пайдаланылуға қызмет етеді (құрылыстар ойын үшін, бұйымдар — елканы безендіру үшін, анасына сыйлық үшін және т. б.), сондықтан олар өзінің міндетіне сәйкес болуы. керек.

Конструщияшу іс-әрекеті дегеніміз — бұл өзінің функцио-налдық цызметіне сәйкес бұрыннан ойластырылған, белгілі бір нащты өнім алуға бағытталған практшальщ іс-эрекет.

«Балалар бақшасындағы тәрбиелеу программасы» конструк-циялауға барлық жас тобындағы балалармен жүмыс істеуде маңызы зор деп есептейді, өйткені оның алғырлыққа, адамгер-шілікке, эстетикалық және еңбек тәрбиесіне баулуда мүмкіндігі мол.

Қонструкциялау сабағында балалардьщ ойлау қабілеті мен «енсорлығы іске асады. Дүрыс үйымдастырылған іс-әрекетте ба-лалар тек қана конструктивті-техникалық іскерлікті меңгеріп қоймайды (қүрылыс материалдарынан жекелеген заттарды са-лу — үй, көпір және т. б. немесе қағаздан әр түрлі бұйымдар жасау — елка ойыншықтары, кішкентай корабльдер және т. б.). сонымен бірге заттарды белгілі бір мақсатпен қарап, оларды өзара^салыстырады және бөліктерге жіктейді, олардан ұқсастык пен айырмашылықты көреді, негізгі конструктивті бөліктерін та-бады, оның басқа бөліктермен байланыстылығына ой жіберіп, талдау жасауды меңгереді.

Конструкциялау іс-әрекеті процесінде балалардың ойлауы-ның практикалық және творчестволык, сипатының болуының м'а-ңызы зор.

Конструкциялауды үйренуі кезінде балалардың жоспарлы ойлау іс-әрекеті дамиды, бұл — іскерліктің қалыптасуындағы маңызды фактор болып табылады. Балалар қүрылысты немесе бүйымды қүрастыра отырып олардың қандай болатынын ойша елестетеді және де оларды қандай жүйеде қалай жасайтынын күні бүрын жоспарлайды.

Конструктивті іс-әрекет геометриялық денелерді және кеңіс-

• -тік катынастардың қасиетін практикада тануға қабілетті ете-

^т1.^ь осыған байланысты балалардьвд сөйлеуі басқа әрекеттердің

^Д1'оіне сирек қолданылатын жаңа терминдермен, түсініктермен

й ииды (төрт ңырлы бөрене, куб, пирамида және т. б.), түсінік-

оді ДҰР^ЫС К°^лД^анУ^ға балалар жаттыға түседі (жоғары — тө-

рн ұзын — қысқа, жалпақ —• тар, үлкен — кіші), бағыттарды

^м '_әЛ айтатын болады (үсті — асты, оңға — солға, төмен — жо-

ғары, артынан — алдынан, жақын және т. б.).

Конструктивті іс-әрекет сондай-ақ мектепке дейінгілерді адамгершілікке тәрбиелеуде де негізгі құрал болып табылады. Осы іс-әрекет процесінде жеке бастың мынадай маңызды қаси-_еттері — еңбек сүйгіштік, дербестік, талапкерлік, ұйымдастыру-шылык, мақсатқа жету үшін табандылық — қальштасады.

Балалардың бірігіп жасаған конструктивті іс-әрекеті (кол-лективтік кұрылыстар, бұйымдар) коллективте жұмыс жасау-дьің алғашқы дағдыларын тәрбиелеуде үлкен роль атқарады — іскерлік алдын ала келісіледі (міндеттердің бөлінуі керек, қү-рылыстар немесе бүйымдарды жасауда материалдарды таңдау және олардың дайындалу процесін жоспарлау және т. б.), бір-біріне кедергі келтірмей тату-тәтті жұмыс істеу қадағала-нады.

Балалардың анасына, әжесіне, апасына, өзінен кіші жолдас-тарына, кұрдасына сыйлыққа әр түрлі ойыншықтар мен бүйым-дарды дайындауы оларды жақындары мен туысқандарына үнам-ды бір нәрсе жасауға, қамқор болуға және ілтипаттылыққа тәр-биелейді. Міне, осы әрекет баланы ерекше ынтамен және ықы-ласпен еңбек етуге итермелейді, ал бұның өзі оның іс-әрекетінің орнықты болуына және өзінің қанағаттануына жағдай жасайды.

Сайып келгенде, конструктивті іс-әрекеттін, эстетикалық се-зімді тәрбиелеуде де үлкен маңызы бар. Балалардың қазірғі кездегі қүрылыстармен және олардың түсінігіне жеңіл архитек-туралық ескерткіштермен танысуы (Кремль, Үлкен театр және ^т- б) көркемдік талғамын, архитектуралық қазынаға қызығуын және оны түсінуін дамытады, кез келген ғимараттың бағалылы-^ғьі оның практикалық мәніне сәйкестігінде емес, сонымен бірге °ның безендірілуінде, формаларыньщ анық және қарапайымды-■"ьіғында, түс үйлесімінін, беріктігінде, безендірілуінің ойлылы-ғьінда жатқандығын пайымдайды. Табиғи материалдардан бү-йьщдарды дайындау балаларда тек техникалық іскерлік пен дағ-Дьіны қалыптастырып қана қоймайды, сонымен бірге олардың ^аинала қоршаған дүниеге кезқарасын қалыптастырады — бала-^лар гауһар тас мүгінің әдемілігін және шетен ағашының алқы-^Зьіл, ал ағащтардың бүтақтары мен тамырларының таңғажайып ^әРі келісті, нәзік үйлесімділігін сезіп және көре бастайды.

Алайда мұндай балаларды жан-жақты тәрбиелеудің мәні конструктивті іс-әрекетті оқыту жүйелі түрде іске асқан жағдай-

да ғана, түрлі әдістер қолданылып, конструктивті іскерлік пе дағдының ғана емес, сонымен бірге баланын. жеке басының озы^Н қасиеттері мен ақыл-ой қабілетінің дамуына бағытталғанда ғана өріс алады.

§ 2. Конструкциялық материалдардың түрлері,

Балабақшада балалар конструктивті іс-әрекетті үйренген кезде қүрылыс материалдарын, конструкторларды, қағазды (құнсыз) және табиғи материалдарды пайдаланады. Материал-дың түрі конструкциялаудың түрін анықтайды — қүрылыс ма-териалынан конструкциялау, қағаздан конструкциялау, табиғи материалдан конструкциялау және т. б.

Құрылыс материалы әр түрлі геометриялық денелер жиынты-ғынан түрады (куб, цилиндр, призма және т. б.). Ол ұсақ (стол үстіне қоюға болатын) және ірі болып бөлінеді.

Сабақта М. П. Агапованың үсақ құрылыс материалдарынан жасаған түрлі жиынтығы, ғылыми-зерттеу институттары ойлас-тырып жасаған № 2, 3, 4, 5, 6, 7 ойыншық жиынтықтары, «Коммунар» ойыншықтары және т. б. ойыншықтар пайдала-нылады. Сабақ кезінде балаларды тек қажетті детальдарды таңдап алуға үйрету үшін олардың материалдарды ездері со-ғып жатқан құрылысқа қажетті материалдардан әлдеқайда көп болуы керек.

Балалардың конструктивті іс-әрекетін құрылыс материалда-рынан ұйымдастыра отырып, тәрбиеші адамдарды, хайуанаттар-ды, есімдіктерді, транспортты т. б. бейнелейтін әр түрлі ұсақ ойыншықтарды пайдаланады. Мектепке дейінгі жастағы бала-лар айналасындағы заттарды жасай отырып нақты (жалпы емес) мақсатпен қоянға үйшік, транспорт пен жаяу адамдарға арнап көпір және т. б. тұрғызады. Конструкциялауда ойыншык-тарды пайдалану баланы ойлы және ізденімпаз болуға баулиды, балалардың іс-әрекетінің одан әрі дамуына мүмкіндік туғңзады.

Қүрылыс материалдарын детальдардың түріне, формасына қарай салынатын қуысы бар арнаулы шкафта сақтау ыңғайлы, ейткені балалар кез келген уақытта оларды тез тауып алатын-дай болуы керек.

Материалдарды формасы бойынша салу олармен жұмыс іс-теуді жеңілдетіп қана қоймайды, сонымен бірге бұл формалар-дын. атын еске сақтауды тездетуге мүмкіндік береді.

Конструкторлар. Мектеп жасына дейінгі ересек бала-лар сабақтан тыс уақытта әр түрлі конструкторларды пайдала-нады (ағаш, пластмасса, металл, қыш). Олар детальдарын бе-кіту әдісі едәуір күрделі қозғалмалы конструкциялар жасауғ^а мүмкіндік береді.

Тәрбиешінің басшылығымен балалар жаңа бекіту әдістерія меңгереді, картинка және чертеж бойынша әр түрлі қозғалмалЫ

_сТрукциялар жасауды үйренеді. Мұнда балалардың деталь-^К° ды гайка және гайкалық кілтпен бекіту іскерлігіне ерекше ніч бөлінеді, өйткені бұл мектепке дейінгі балалардың қолы-^ін жетілмеген майда бұлшық еттерінің қатысуын қажет етеді.

Балабақшада әр түрлі тақырыптық конструкторлар болады: хп П. Серебряковтың «Көпірі», М. П. Борисовтың «Автомобиль-\ я<ина» атты конструкторы, «Жүк көтергіш краны» және «Жас ^еме жасаушысы», сондай-ақ «Гараж», «Өзің жаса» атты кон-структорлар және т. б.

Осы конструкторларды балаларға берер алдында тәрбиеші онын әрқайсысына салынған жинаудьщ методикалық нұсқауын өзі әбден зерттеп біліп алуы, балаларға нені егжей-тегжейлі тү-сіндіретінін, ал олардың нені өздері істеуі керектігін ойлануы

керек.

Құрылыс материалы мен конструкторлар жиынтығынын. бар-лығын бірден бермей, балалардьщ оларды игеруіне қарай бір-тіндеп беріп отырған жен. Содан кейін балалар тәрбиешінің бас-шылығымен түрлі конструкторларды қүрастырғаннан кейін оны ,қол еңбегімен және стол үстінде ойналатын ойыншықтармен бірге бұрышқа қояды және балалар оны өзінің дербес іс-әрекеті-не пайдаланады.

Қағаз, табиғи және құнсыз материал-
дар. Бұл материалдар балабақшада (жеке, бір-бірімен үйле-
сімді түрде де) әр түрлі ойыншықтар және бұйымдар жасау
үшін кен, қолданылады, бұл балдырғандарға пайдалы ғана
емес, сонымен бірге олар үшін қызықты сабақ болып та табы-
лады. . ■

Балаларға қағаздыд тығыз, қальщ, жылтыр, жартылай жыл-тыр, оондай-ақ жұқа картон сияқты әр түрлі сорттары беріледі:

Табиғи материалдың әр түрлілігі (емен жаңғағы, бүршік, бұ-тақ, дән, шөп және т. б.) және еңдеудіц жеңілдігі мектепке де-йінгілермен жүмыс істеуде оны кең пайдалануға көп мүмкіндік береді.

Тәрбиеші балалармен бірге табиғи материалды дер кезінде Дайындайды және оның қорын бүкіл жыл бойына толықтыра түседі. Мысалы жазда шалғыға оратылып қалатын үзындығы бірдей елең шепті, тен. болып буылған сабанды жи-найды, қарағай, шырша, қандыағаш, саз қарағай, самырсын, бал Қарағайларды да жинайды да, соңынан ағаш желімімен өңдей-Ді (олар қыста кеуіп жарылып кетпес үшін). Жаңғақтар мен талшындар ағаштан үзіліп түсісімен дайындалады (кеуіп қурап ^кеткен жаңғақ пен талшьш сынып, майдаланып жүмысты қиын-Датады). Жемістердің дәнектерін (өрік, алхоры, шабдалы) *ақсылап жуып және кептіріп кез келген уақытта, ал шаған Мен үйеңкінің түқымын тек қыста ғана жинайды.

Материалдың әр түрі жеке қорапта немесе пакетте сақта-ды..

Бүйымдарды жасау кезінде қосымша материалдар: қағаз,

картон, пластилин, сым, сіріңке, казеинді, синтетикалық _Деі,
риндік желімдер және пышақ, қайшы, біз, ине сияқты қүралл
пайдаланылады. ^АаР

БІРІНШІ ЖӘНЕ ЕКШШІ ҚІШКЕНТАИЛАР ТОБЫНДА КОНСТРУКЦИЯЛАУДЫ ҮИРЕТУ

§ 1. Программалық міндеттер

Бірінші кішкентайлар тобындағы балаларды алдымен қүры-лыс материалдарымен (кірпіш, кубик), олардың стол үстінде қалай тұрғандығымен (тікесінен бе, әлде ұзынынан ба) және әр түрлі жағдайға байланысты орнықтылығымен таныстыру керек Кірпіштерді (поезд, жол) көлденеңінен орналастыруды үйрету керек, бірінің үстіне бірін қойып, қарапайым қүрылысты (қақ-па, үй) немесе одан гөрі күрделірек қүрылысты (шарбақ) бей-нелей отырып, олардың орналасуын түрліше комбинациялау керек. Тәрбиеші балдырғандарға айнала қоршаған өмірдегі таныс құбылыстар мен қүрылыстар арасындағы үқсастықты та-буды үйретеді.

Екінші кішкентайлар тобындағы балаларды тек қана негізгі құрылыс детальдарын айыра білуге (кубик, кірпіш, пластина) ғана емес, сонымен бірге оларды атауға, сондай-ақ үлкен — кіші, ұзын — қысқа, жоғары -— төмен сияқты сездерді дұрыс түсінуге және қолдануға үйретеді; кірпіштерді шеңбер бойынша, тертбү-рыш бойынша кішкентай жазықтыққа бірдей к,ашықтықта\орна-ластыруды үйрету қажет.

Осы жастағы балалар заттарды, қүрылыстарды мақеатты түрде үйрене бастайды.

§ 2. Программалардыөту

Бірінші кішкентайлар тобындағы балалар 8—10 аралығында қарапайым құрылыстарды салуды үйренеді: мебель (стол, орын-дық, диван, кереует), мұнара, саты, төмпешік, көпір, үйшік, трам-вай. Бірінші сабақта сәбилер алдыңғы топта жасаған қүрылыс-тарды қайталайды, сонан кейін балалармебельжасауға кіріседі. Әуелі әрбір зат жеке әр түрлі вариантта жасалады, сонан соң ба-лаларға бірден 2—3 қүрылыстар (стол мен орындық, стол мен диван және т. б.) жасау ұсынылады. Осы күрылыстардың ойы-нына арнап балдырғандарға куыршақхар, ыдыс-аяқтар, кесін-ді-қиқымдар беріледі (қуыршақтар дем алып жатыр, тамак ішіп жатыр және т. б.).

Келесі сабақтарда балалар қүсқа арнап бір-бірінің үстіне қойылған 3—4 кубиктен мұнаралы үй түрғызады және оларды үстінен үш қырлы призмамен жабады. Сонан кейін 6 кубиктен немесе кірпіштен детальдарды үстіңгі жағынаң қоюға жаттыға отырып саты жасайды. Сонан соң таныс тәсілдермен темпешік тұрғызады.

-240

Балалар осы құрылыстарды меңгергенде тәрбиешінің сөзі йынша суреттеуді үйренеді: ойнайды, екі кубиктен пластина-рдан және екі кішкентай үш қырлы призмалардан көпір тұр-

ізуды үйренеді. _

Трамвай, гараж құрылысын салған кезде төбесш жабу мен кеністікті тұйықтай білу іскерлігін орнықтыру керек.

Балабакшаның учаскесінде және топ бөлмесінде тәрбиеші балалардың сабақта тұрғызған құрылыстарының кешірмееін кайта салуды және онымен ойнауды ұсынады.

Екінші кішкентайлар тобының алғашқы үш-төрт сабағында (егер балалар бірінші кішкентайлар тобынан келсе) жазықтық-ка кірпіштерді қатарлап орналастыру арқылы жол жасатқыза отырып іскерлігін бекітеді. Балалар үйшікке қарай _ жіңішке кьісқа жол, машиналарға — кен жол салады. Одан әрі трамвай эколын жасау үсынылады: әрбір баланың қысқа жасаған жолдарын бір ұзын жолға біріктіреді. Осы сабақтың негізгі мақсаты — балаларды кірпіштерді ұқыпты біріктіріп, оларды бір жол бойына қатарлап қойып және кеңістік белгілерін айы-ра білуге үйрету: қысқа — ұзын, тар — кең.

Келесі екі — үш сабақ балаларды кірпішті тігінен қою іскер-лігіне үйретуге арналу керек: бір-біріне жақын, бір-бірінен бір-дей қашықтықта. Мұнымен кірпіштерді жіңішке үзын жазық-тыққа және жіңішке қысқа жазықтыққа орналастыруға болады. Балаларды осындай мақсатпен хайуанаттарға арнап қаша-қор-шау (тәрбиеші алдымен қаша-қоршауды соғуға, ал содан кейін оған кішкентай үйрек пен күшікті қоятынына өте көңіл бөледі), үйдің алдына шарбақ және т. б. соғуға үйретеді.

Келесі сабақтарда балалар қақпаның әр түрлі варианттарын меңгереді (кірпіштен, кубиктен, пластинадан), детальдарды ті-гінен орналастыруды, кұрылысты белгілі бір жүйелілікпен орын-дауды_#үйренеді. Балалардьщ тар және кең, аласа және биік де-ген түсініктерін анықтау мақсатымен тәрбиеші қақпа тұрғызуды үсынады: жүк машинасына — кең, ал жеңіл машинаға — тар, сонан кейін биік қақпа үлкен матрешка үшін, ал кішкентайлары үшін аласа қақпа.

Әр қилы қүрылыстарды өзгерту әдістерін меңгеруі бойынша (қақпа) бір детальды екіншісімен ауыстыру жолымен балалар-Ды қүрылысты өзгертудің басқа әдістерімен таныстырады — оның биіктігі мен үзындығына көп көңіл бөлінеді. Осындай мақ-сатты көздеп бірнеше сабақ өткізіледі, оның әрқайсысында ба-лаларға қатаң жүйелі түрде үйшіктің жаңа конструкциясы бе--ріледі (1—5-сурет). Тәрбиеші жаңа конструкцияны үсына оты-рып балалармен бірге қайта-қайта алдыңғымен салыстырып отырады және олардың арасындағы айырмашылығы мен ұқсас-тығын табады.

Балалар тәрбиешінің үлгісі бойынша берілген конструкция-^ны қалай елестетуді үйренгеннен кейін, олардын, алдында осы Үлгіні өз бетімен қайта жасау міндеті қойылуы керек, мәселен,

осындай үйшікті тек биік неме-се ұзын және т. б. етіп жасау керек. Алдын ала балаларға үйшіктің алғашқы конструк-циясын пайдалана отырып қү. рылысты биіктікке үлғайту ңе-месе үзарту принципін түсін-діреді.

Міндеттердің осындай түр-де қойылуы (үлгінің қайта жа-салуы) балалардың ақыл-ойы-ның артуына әкеліп соғады.

§ 3. Үйрету методтары мен тәсілдері

Бірінші және екінші кіш-кентайлар тобындағы балалар-ды үйрету үшін М. П. Агапова-ның қалугалық құрылыс мате-риалдарынан кубиктер, кірпіш-тер, пластиналар және уш қыр-лы призмалар жиынтығы, сон-дай-ақ ойыншықтар — ғылы-ми-зерттеу институтында тал-данған № 3 және № 4 құрылыс жиынтықтары пайдаланылады. Жылдың басында бірінші кішкентайлар тобынын. сабақ-тарында тәрбиеші балаларды 4—6 адамнан үйымдастырады. Біртіндеп топтағы балалардын саны көбейтіле береді, ал екін-ші жарты жылдықта жүмыс барлық топпен жүргізіледі.

Қішкентайлар тобындағы балаларды конструкциялауға үй-ретуде әр түрлі әдістер пайдаланылады. Бірақ негізгі орынды информациялық-рецептивті және репродуктивті әдіс алады. Ба-

■242

аларды үйшікті қалай тұрғызу керектігімен таныстырады. Осын-' ^ай мақсатпен тәрбиешінін, үлгісі құрылысты тұрғызу процесін егжей-тегжейлі түсіндірумен көрсете отырып пайдаланылады. Сол немесе басқа құрылысты жасауға балаларды үйретуді бас-тамастан бұрын, тәрбиеші оларға сол бейнеленетін затты тұтес күйінде сонымен бірге бөліктерін де, практикалық мәнін түсінді-ре отырып таныстырады. Мысалы, тәрбиеші серуендеу уақытын-| яа балалармен сырғанақты қараған кезде оның сатылары мен ^! ылди-күламасының болатындығына көңіл аударады: сатымен балалар сырғанақтың төбесіне шығады, екінші жағында орна-ласқан ылди-қүламамен төмен сырғанай'ды.

Осындай мақсаттылықпен заттарды қарау балаларға оларды ездерінің құрылыстарында сәтті пайдалануына мүмкіндік бе-

реді.

Тәрбиеші конструкциялауды үйретуде үлгіні сәтті пайдалану үшін әрбір сабақтың басында оны талдау (зерттеу) жасауды ұйымдастырады. Басында үлгіні тұтас қарайды, өйткені мектеп жасына дейінгі балалар заттың барлығын тұтас емес, тек кей-бір өзі қызығатын бөліктерін ғана қарайды, ал бұл затты қабылдауды қиындатады. Сонан кейін үлгінің өзі қүрала-тын беліктерін бөліп көрсетеді (үйшіктің қабырғасы, ішкі төбе-сі, сыртқы төбесі және т. б.), олардьщ бір-біріне қатынасы бо-йынша кеңістікте орналасуы (ішкі жабындысына төбесі орна-ласқан) және осы бөліктердің пішіні анықталады. Одан әрі осы бөліктердің жеке детальдары және олардын, кеңістікте орнала-суы бөліп көрсетіледі (тебесі қатарлап койылған призмал^ардан түрады). Үлгіні зерттеудін, осындай тәртібі құрылысты түрғызу-дын. жүйелілігіне сай келеді және сонысымен балаларға оны конструкциялауды жеңілдетеді.

. Алайда, балаларға үлгіні бере отырып, тәрбиеші балалардың жекелеген техникалық тәсілдерін үйреніп қана қоймай, олар-дың үлгіні қайталамауына қамқорлық жасайды жәке сонымен бірге алған білімдерін олар ездерінін, қүрылыстарында еркін пайдаланатындай болуы керек. Бұл үшін балаларға бір не бір-неше құрылыстың әр түрлі варианттарын және олардьщ әр түрлі орындалу әдістерін көрсетеді. Бүл жағдайда біз репро-Дуктивті әдістің эвристикамен үйлесімді қолданылуы туралы айта аламыз.

Әр сабақтьвд соңында тәрбиеші балаларға осы күрылыспен Қалай ойнауға болатынын көрсету керек, бұл үшін уақыт бөлу керек (2—Змин). Бүл ойындық іс-әрекетке қызығушылықтың Қалыптасуына; оған езінің қүрылысын пайдалануына мүмкіндік туғызады. Әйтсе де ойыншықтар алғашқыда балаларды кон-струкциялау процесінен тым алшақтатқанымен, мектепке дейін-^гі кішкентайларды үйретуге оларды жиі пайдаланады. Ойыншық баланы жұмыс істеуге итермелейді. Тәрбиеші балаларды ал-Дын ала конструкциялау процесінде ойыншықты құрылыспен

■салғаетыра білуге үйретеді (құрылыс әбден дайын болған нан кейін емес).

Тәрбиеші құрылыс материалдарының детальдары атауын ба лалардың меңгеруі мақсатымен сабақтың өзінде емес, сонымең бірге материалдарды сабақтан соң жинауда да және ойьш «ткізгенде де (әуелі құрылысты шашып тастайды және столдың үстіне топтайды: кубиктер, кірпіштер, пластиналар және т. б ал сонан соң оларды столдан ретімен жинастырады), сондай-ак дидактикалық ойындарда: «Немене жоқ», «Ғажайып кішкентай қалта» және т. б. пайдаланады.

Осы жастағы балалармен жұмыс істеу кезінде өлеңді, күлдіргі тақпақты пайдалану, балаларға ертегінің сюжетінің таныстығы (мысалы, Л. Н. Толстойдың «Үш аю» ертегісінен Михаил Ива-нович, Настасья Петровна және Мишуткаға арналған мебель құрылысы) балалар үшін конструктивті іс-әрекетті аса қызық-ты етеді.

Балалардың қүрылысты орындау процесінде тәрбиеші олар-дың үлгінің дәл ізімен жүруін, материалды дүрыс таңдап ал-ғандығын және оны дүрыс қолданғандығын бақылап отырады. Кейбір балаларға (басқаларына кедергі жасамай) ақыл-кеңе-сімен, сүрақпен («Мына қақпадан сенін, машинаң өте ала ма?»), ал кейде практикалық әрекетпен кемектеседі. Егер тәр-биеші көптеген балалардың тапсырманы орындай алмай отыр-ғанын немесе бірнеше балаларға тән жалпы қателёрді байқаса, оларда қиыншылық тудыратын кей түстарға көңіл аударып, бүндайда қайталап түсіндіруді және көрсетуді пайдаланады.

Тәрбиеші балалардың іс-әрекетін талдау кезінде тек оның нә-тижесін ғана емес (балалардың қүрылысының дұрыстығын жә-не үқыптылығын), сонымен бірге процестің өзін: балалар үлгіні қалай талдады, материалды қалай таңдадьі, жеке әрекетті қа-лай орындады және т. б. талдайды.

Сабақтан соң балаларға құрылыс материалдарымен бірге қүрылысты қалай бүзатындығын және материалдарды орнына қоюды әлсін-әлсін керсету керек, ейткені бүл процесс мектепке дейінгі жастағы кішкентай балаға қызықты, ал ересек балалар-ды ол енді қызықтырмайды.

ЕСТИЯРЛАР ТОБЫНДА ҚОНСТРУКЦИЯЛАУДЫ ҮЙРЕТУ

ҚҰРЫЛЫС МАТЕРИАЛЫНАН КОНСТРУКЦИЯЛАУ § 1. Программалық міндеттер

Бұл топтағы балалар таныс детальдардың аттарын бекітумен қатар (кубик, шағын кірпіш, пластина) жаңа детальдарды дүрыс қолдануға және атауға, айыра білуге, олардың негізгі кон-структивті қасиеттерін ескере отырып (мелшері, беріктігі, піші-ні) үйренеді.

Балалар қүрылысты өздігінен талдауға — оның негізгі бө-

іктерін бөліп көрсетуге және олардың мөлшері мен пішінін айы-

^Лүға, °^СЬІ беліктердің өзара бір-бірінен түрлі қашықтықта

оналасуын (автомобильде моторын, кабинасын, қорабын

және т. б. бөлуге) және олардың атқаратын жүмысын үйренеді.

Егер кішкентайлар тобындағы балалар негізінен тәрбиешінің үлгісімен, көрсетуімен «үй» тұрғызуды үйренсе, онда естиярлар тобындағы балалар аталған тақырып бойынша (оларға таныс), шарт бойынша және өзінің ойынша жасауды үйренеді. Соны-мен бірге қүрылыстьщ жүйелілігін жоспарлауды үйретуге, маз-мүнына сәйкес формасы, көлемі және беріктігі бойынша де-тальдарын күні бүрын іріктеуге ерекше көңіл бөлінеді.

Бүл топта балаларды ездері қүрастыратын ойыншықтардың қасиеттерін бөліп көрсетуге, осы қасиеттері бойынша заттарды топтауға және салыстыруға үйрете бастайды, әр түрлі заттар ту-ралы сәтті шыққан қүрылыстың практикалық қолданылуы ту-ралы және олармен ойнау мүмкіндігі туралы жинақталған тү-сініктер қалыптасады.

Балалар қарапайым қүрылысты жасай отырып конструкция-лаудың техникалық дағдыларын меңгереді.

§ 2. Программаларды өту

Жылдың басында екінші кішкентайлар тобының біршама күрделенген программалы тақырыпшасын қайталайтын екі-үш сабақ жүргізіледі, мысалы қақпа (кеқ, тар, биік), мебель, әр түрлі ойыншықтардын, формасы мен үлкендігіне арналған гараж қүрылысы.

Тәрбиеші мәселен, гаражды қалай түрғызу керектігін керсе-те отырып, оның мөлшері онда қандай машинаны қоятындығына байланысты екендігін атап керсетеді: егер жүк машинасы бол-са, онда ол үлкен, ал егер жеңіл машина болса кішірек болады. Сондықтан гаражды жасауды бастамас бүрын оньщ қандай ма-шинаға арналғандығын білу керек.

Келесі сабақтарда балалар педагогтың көрсетуімен және үлгі бойынша көпір, самолет, трамвай, автобус, троллейбус, қа-рапайым конструкциялы жүк машинасын жасайды. Балалар бүл ^ерде цилиндрмен танысады, оны дұрыс атауға, қасиетіне сәй-кес оны құрылыста қолдануға үйренеді.

Әрбір конструкцияға балалардың меңгеруі үшін бірнеше са-бақ арналады, сонын, біріншісінде балалар үлгі бойынша жасау-^ра, ал одан ары қарай берілген жағдайға сәйкес бүл үлгіні ез бетінше қайта жасауға, яғни бірнеше конструкциялық міндетті Шещуге үйренеді.

Мысалы, үлгі бойынша көпірді қалай салу керектігін үйрен-^геннен кейін (тірек пен көпір жабындыларын қалай жасайты-^Ньін, бүл үшін қандай детальдарды пайдалануға болатынын

және т. б. білгеннен кейін), оларға қайта жасау әдістерщ _КӨГ)

сетпей-ақ, биік немесе кеқ кө пір жасауды ұсынады. Бұ_Дан ары балалар өздерінің қолда^ рындағы құрылыс материалда-рына сүйене отырып өзінің кө-пірінің конструкциясың ойлас-тырады. Немесе үлгі және тәр-биешінің көрсетуі бойынщ_а жүк машинасының конструк-циясын балалар меңгергеннен кейін, оларға белгілі бір жүкті тасуға арналған машинаны жа-сауды үсынуға болады: әрбір балаға қорап беріледі (ересек балалар жасаған) және бала оның мөлшерін басшылыққа ала отырып тиісті машинаны жасайды.

Кез ііелген тақырып біртін-деп күрделенген бірнеше кон-струкциямен ұсынылуы мүмкін («Кішкентай трамвай» мыса-лында керсетілген сияқты, 6, 7, 8-суреттер). Олардың әрқай-сысын бала тәрбиешінің бас-шылығымен меңгереді, ал оныц әр түрлі варианттарын өз бет-терінше орындайды (биі

Переглядів: 2386