• Гідрологія і Гідрометрія
• Господарське право
• Економіка будівництва
• Економіка природокористування
• Економічна теорія
• Земельне право
• Історія України
• Кримінально виконавче право
• Медична радіологія
• Методи аналізу
• Міжнародне приватне право
• Міжнародний маркетинг
• Основи екології
• Предмет Політологія
• Соціальне страхування
• Технічні засоби організації дорожнього руху
• Товарознавство продовольчих товарів

Тлумачний словник
Авто
Автоматизація
Архітектура
Астрономія
Аудит
Біологія
Будівництво
Бухгалтерія
Винахідництво
Виробництво
Військова справа
Генетика
Географія
Геологія
Господарство
Держава
Дім
Екологія
Економетрика
Економіка
Електроніка
Журналістика та ЗМІ
Зв'язок
Іноземні мови
Інформатика
Історія
Комп'ютери
Креслення
Кулінарія
Культура
Лексикологія
Література
Логіка
Маркетинг
Математика
Машинобудування
Медицина
Менеджмент
Метали і Зварювання
Механіка
Мистецтво
Музика
Населення
Освіта
Охорона безпеки життя
Охорона Праці
Педагогіка
Політика
Право
Програмування
Промисловість
Психологія
Радіо
Регилия
Соціологія
Спорт
Стандартизація
Технології
Торгівля
Туризм
Фізика
Фізіологія
Філософія
Фінанси
Хімія
Юриспунденкция

Максимум_____________

Кесте

4. Басқару есебінің негізгі элементтері

Басқару есебінің негізгі элементтеріне түсініктеме беру үшін, оны құрайтын барлық элементтерін зерттеу, меңгеру және қайта жете ұғынуды талап етеді. Бұл элементтерді бір жағынан, отандық есептік – аналитикалық және экономикалық бай мұрасы бағытынан зерттеу керек болса, басқа жағынан – зерттеу, саналы түрде қолдану және батыстық теория мен басқару әдістерін меңгеру керек.

Басқару есебінің элементерінің қысқаша сипаттамасын келтірейк (2-сурет).

Басқару есебіні мақсаты болып, нақты өндірістік мақсаттарға жетуге жауапты менеджерлерді ақпараттармен қамтамасыз ету. Енді осы белгіленген мақсатқа жетелейтін элементтеріне қысқаша түсініктеме берейік.

Мақсаттарды белгілеу					Оптимальды басқарушылық шешімді қабулдау үшін нұсқаулар жасау
Жоспарлау					Талдау жүйесі
		Есеп саясаты
Өндірістегі шығындарды жіктеу					Бақылау
		Басқару есебінің ақпараттық ағындары			Мониторинг (ақпараттық ағындарды басқару)
Калькуляциялау (бағалау)
Нормативтік есеп					Жауапкершілік орталықтары (сегменттер) бойынша жедел есеп

2-сурет. Басқару есебінің элементтері

Жоспарлау–кәсәпорынның мақсаттарын болжамдау мен жоспарға айналдыру. Жоспарлаудың алғашқы қадамы – кәсіпорынның күшті (қуатты) және әлсіз жақтарын талдау, сосын оның мүмкіндіктер мен қауіптерін (SWOT - талдау) зарттеуден тұрады. Осының негізінде алдымен кәсәпорынның стратегиясын дайындайды, сосын – жоспар.

Кәсіпорынның жоспары алға қойылған мақсаттарға жетудің қаншылықты нақтылығын, ол жолда не көмектесетіндігін, оған жетуге не бөгет жасайтыдығын бағалауға мүмкіндік береді. Жоспар – бұл кәсіпорынның мақсаттарының сандық көрінісі және оларға жету жолдарын дайындау. Жоспар жалпы кәсәпорын бойынша, сондай-ақ әрбір бөлімше бойынша да дайындалады.

Басқару есебі жоспарлау әдістемесін жасауға қатысады. Жоспарлау процесінде кәсiпорынның службалары мен әр түрлі бөлімшелердің іс әрекетін үйлестіреді, сондай-ақ жоспарларды кәсәпорынның мақсаттарына қаншалықты сәйкес келетінін, осы әрекетке олар қаншалықты ынталы екенін, қаншалықты жоспарды орындауға болатындығын бағалайды.

Калькуляциялау–орыс тіліне аударған кезінде өзіндік кұнды есептеуді білдіреді, немесе оны экономикалық әдибиеттерде үнемі өнім шығарумен бір мезгілдегі (немесе қатар жүретін) өндіріс шығындарының қорытынды немесе екінші кезектегі есебі деп санайды. Сәйкесінше, оның негізінде баскарушылықтың көптеген өзекті мәселелерін қамтитын проблемалары жатыр, олардың қатарында:

· өнімді өндіруге кеткен шығындар, сату бағасын белгілеудің базасы болып табылады (әсіресе, трансфертік бағаны, яғни ішкі бағаны қалыптастыру кезінде);

· өзіндік кұн туралы ақпараттар өндірісті басқару мен болжауға негіз болады.

Бірақ бұған төтенше қиын және ауқымдық мәселені – калькуляциялаудың әдісін таңдаудықосу қажет, өйткені бұл соңғы өндірістің типіне, оның күрделілігіне, ерекшілігіне, өндіріс процесінің ұзақтығына, өдірістілетін өнім номенклатурасына тәлуелді болып келеді. Оны (әдісті тандау туралы мәселе) кәсіпорын дербес жүргізеді (калькуляция объектісін таңдауға сияқты), содан соң таңдап алынған әдісі есеп саясатына жазылады да, ол бардық қаржылық жыл бойында өзінің тұрақтылығын сақтауы керек.

Сонымен, қорыта келе мынаны айтып кеткен жөн, калькуляциялау мен шығындар есебінің әдісін таңдау–бұл калькуляциялау объектісі бойынша өндіріс шығындарының аналитикалық есебінің жиынтық әдістері мен калькуляциялаудың бірліктерін шығарудың тәсілдері.

Нормативтік есепорталықтандырылған экономика жағдайында жаксы дайындалған болатын. Бірақ ол шын мәнінде, кәсіпорынның тұтастай іс – жүзінде пайдалану қажеттілігіне айналмады. Ал бұл жағдайдың мыналармен уәделестігін байқаймыз: біріншіден, өзіне тән нормативтік базасы болмады; екіншіден, нормативтік есеп жүйесі мен өндіріс шығындарын бақылауды, өнімнің өзіндік кұнын калькуляциялаудың тәсілімен де және әдістерімен де теңдестіруге болмайды. Бірінші міндет, яғни жедел есеп пен өндіріс шығындарына бақылау жасау, кәсәпорынның құрылымдық бөлімшелері бойынша да, өнімнің негізі элементтері мен жекелеген баптар бойынша да, өндіріс шығындарының қалыптастыру процесін бақылауға мүмкіндік береді. Екінші міндет - өнімнің өзіндік кұнын калькуляциялау – есеп объектілері бойынша шолу жасау; шығындарды алгебралық қосу жолымен норманы, нормадан ауытқуын және норманың өзгерісін ескере отырып, өндірілген онімнің нақты өзіндік кұнын анықтау; нақты өнім түрін калькуляция баптары деңгейінде шығындарды тек өзінің кұнын есептеу сияқты мақсаттарды көздейді. Басқа әдістерге қарағанда нормативтік әдіс бірқатар басымдылықтарға ие. Бірақта ол өндірістік шығындар есебінде әлі жетекші орынға ие емес және де өте әлсіз таралып отыр Үшіншіден, жоспардың (норманың) нақты көрсеткіштерден ауытқуы ғана есепке алынып отырды. Нәтіжесінде жедел өзіндік кұнды басқару және ауытқулар сияқты бірде – бір басты міндеттері орындай алмағандықтан, нормативтік есептің пайдалану мағынасы жойыла бастады. Қазір нормативтік әдістің ұқсас түрі Батыстағы “стандарт – кост” жүйесі болып табылады. “Стандарт – кост” жүйесі өзіне мынадай стандарттардың жасалуын енгізеді, атап айтсақ: еңбек пен материалдар шығындарына, сосын осы жасалған стандарттары нақты шығындар есебімен салыстырып, стандарттан ауытқуларын бөліп көрсетеді де, нақты өзіндік кұннын қалыптасуына бақылау жасайды, нәтижесінде басқару процесінің де бірмаша белсенді мақсаттарын қамтиды.

“Стандарт – кост” (нормативті есеп) жүйесі шығындарды жоспарлау және оған бақылау жасау үшін басқару құралы түрінде қарастылады. “Стандарт – кост” жүйесінің мәні мынада – есепке өткен емес болатындар енгізіледі, нағызға қарағанда қолайлысы ескеріледі және пайда болатын ауытқулар жекелеген түрінде көрсетіледі.Бұл ауытқуларды ресурстар (табыстар) орталықтарының өнімділігн басқару үшін немесе олардың кері байланыс құралы ретінде пайдалануға болады.

Жауапкершілік орталықтары (сегменттері) бойынша жедел есеп–бұл басқару есебінің ішкі жүйесі, мұндай құрылым шеңберінде шығындар және нәтижелер туралы ақпараттар беру, көрсету, жинақтау және талдау қамтылады және нақты менеджерлер мен құрылымдық бірліктердің жұмыстарын бақылау мен бағалауға мүмкіндік береді, сөйтіп жауапкершілік орталықтары бойынша жедел – басқару есебі жүйесін құрайды. Айтылғаннан шығатын қорытынды; жедел және басқару есебінің өзара әрекеттілігі шаруашылық операцияларының есебін көрсету барысында оның әдістері мен тәсілдері бір – біріне еніп кететін және сабақтасып жататын негізде ғана қол жетеді.

Нәтижесінде, жедел есеп басқару есебімен интеграциялды, бұл кезде жедел – басқару есебі жүйесі мен өндіріс шығындарын бақылау және өзіндік кұнды жедел басқару жүйесі болып құрылады.Жедел есеп шүғыл түрде шығындарды бақылауға, кәсәпорынның әр түрлі деңгейлеріндегі нәтижелер мен менеджерлермен қызметін бағалауға мүмкіндік береді, басқару механизмінің жүйесінде дабылшы ролін атқарады.

Бәрімізге белгілі, бөлімшенің есеп беруінің нақты мазмұны, жауапкершілік орталықтары бойынша жедел – басқару есебінің ішкі жүйесінде қолдалынатын әдістер мен құралдардың өзгешелігі, осы жаупкершілік орталықтарының статусына тәуелді болып келеді.

Бүгінгі күні қазақстандық кәсәпорындарда үш типті жауапкершілік орталықтары бар: шығындар орталығы, табыстар орталығы және инвенстиция орталығы.

Сөйтіп, барлық ақпараттарды игеріп алған соң, кәсәпорын басшысы барлық қаржылық – шаруашылық қызметінің мониторингісін, яғни кәсәпорынның нақты уақыт режимде өтіп жатқан процестерін қадағалауды; қысқа уақыт жедел есеп беруді жасауды; мақсатты нәтижелерді нақты жетістіктермен салыстыруды жүзеге асырады. Осындай салыстырулардың негізінде кәсәпорынның күшті және әлсіз жақтарына; олардың өзгеру қарқына; сондай-ақ кәсәпорының жұмыс істеуге тура келетін сыртқы жағымды және жағамсыз тенденцияларының қарқынды дамыуна қорынтынды жасалады. Ішкі және сыртқы ортаның жағдайларының өзгеруі мынадай мақсатты параметрлерді қайта қарауға алып келеді: жаңа жағдайда қаншылықты қойылған мақсаттың оптимпльды екенін тексеру қажет; кәсәпорын өткен өзгерістерді ескеріп алға қойған мақсаттарға жете ала ма? Мақсатты параметрлердің өзгерісінің негізінде, сондай-ақ кәсәпорынның өзіндік болжамының күшті және әлсіз жақтарының өзгеруі, мақсатқа жетудің іс - әрекеті бойынша жасалған жоспарды түзетеді және осы жаңа, қайта қаралған жоспар іске асады, яғни мониторингілік зерттеулер өрісі тұықталады.

Сонымен, басқару есебі жүйесінде жинақталған барлық ақпараттың негізінде бақылау жүзеге асылырады, яғни кәсәпорынның қызметінде іске асырылған фактілерді реттейді және бағалайды.

Жоғарада келтірілген басқару есебі жүйесінің барлық элементтері – жоспардан мониторингісіне дейін жоспарды жүзеге асыру, яғни ол бірінші кезекте – ауытқулар, нәтижелер мен жоспарларды талдаумүмкіндігін қамтамасыз ету үшін қажет.

Өткенді, қазіргіні, болашақты талдауға болады. Өткенді талдау кәсіпорын өткен қызметінің нәтижесін бағалауға бағытталған (Кәсіпорын қойылған мақсатқа жетті ме? Оған не көмектесі, не кедергі болды? Кәсіпорын әлсіз және күшті жақтары қандай?). Қазіргі кездегі талдау кәсіпорын қазіргі болмысы қандай және қандай бағытта ол дамып отырғанын анықтауға көмектеседі. Болашақты талдау мынаны бағалайды: кәсіпорын қойылған мақсатқа жете ме, қандай мүмкіндіктер оның алдында ашылады, қандай тәукелдермен қақтығысады. Талдаудың осы барлық түрлері басқару есебі жүйесі аясында жүзеге асырылады.

Талдаудың негізінде басқарушылық шешімдерін қабылдау үшін нұсқауларжасалады. Басқару есебі, қалыптасып отырған ахуалды ескере отырып, сондай-ақ келешектегі мүмкіндігі мен қауптілігін анықтайды да, кәсәпорында қандай баламаның әрекет етіп отырған анықтайды және сол баламаның қаншылықты қойылған мақсатқа жеткізілетіндігі туралы зерттеулер жүргізіледі.

Сөйтіп, басқару есебінің басты мақсаты – кәсәпорынды басқару жүйесін қойылған мақсаттарға жету үшін бағыттау.

Сондықтан, басқару есебінің мақсаттарды белгілеу, жоспарлау, шығындарды жіктеу, калькуляциялау, нормативтік есеп, жауапкершілік орталықтары бойынша жедел есеп, бақылау, талдау, ақпараттық ағымдарды басқару және басқарушылық шешімді қабылдау үшін нұсқаулар дайындау сияқты әр түрлі элементтерді өзіне біріктеретін күрделі конструкция болып табылады.

Өзінің интегралдандыру нәтижесінде басқару есебі синтетикалық есепті қамтамасыз етеді, яғни кәсіпорын қызметінің өткеніне, қазіргісіне және болашағына бүтіндей тұрғысынан қарап, кәсіпорынның алдында тұрған мәселелерді кешенді түрде шешуге және анықтауға бағытталған. Бұндай тәсіл негізінен өндірістің әдістемесі (жалпы сапаны да басқаруды қоса алғанда) мен жоспарлаудың есеп саласындағы соңғы жетістектері ретінде бағалануы керек, ал бұл өз кезегінде кәсіпорынға бағытталған қаржылық ақпараттық жүйелерді дайындау үшін жай және қисынды негізін қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Кәсіпорынның есептік саясатыдеп олардың таңдап алған бухгалтерлік есепті жүргізу тәсілдерінің жиынтығы түсіндіріледі. Шын бөлек, басқару есебінің шоттар жүйесін ұйымдастыру мүмкіндіктері ұсынылады. Сонымен бірге есептік саясат өндіріс запастарын бағалау және бағалаудың барлық үш тәсілін қолданады, яғни нақты толық, толық емес және нормативтік, сондай-ақ кәсіпорында негізі құралдарың амортизациясын есептеу тәсілі мен жанама шығындарды, өнімнің жекелеген түрлерінің (шығындарды жатқызу объектілерінің) арасында тарату тәсілі таңдап алынады.

Сірә, барлық осы аталған міселелер басқару есебінің кұдіреттілігі болып табылады, өйткені ол өндірістік есеппен және өнімнің өзіндік кұнын калькуляциялаумен байланысты

Тақырып 2. Басқару есебіндегі шығындардың жіктелуі

1. Шығындарды жіктеудің негізгі бағыттары

2. Өнімнің өзіндік құнын, табысты анықтау және қорларды бағалау

үшін өндірістік шығынның жіқтелуі.

3. Шешім қабылдау және жоспарлау үшін шығынның жіктелуі.

4. Бақылау және реттеу прцесін жүргізу үшін шығығынның жіктелеуі.

1. Шығындарды жіктеудің негізгі бағыттары

“Шығындар” ұғымына өндіріс шығынының пайда болуымен байланысты активтердің азаюы немесе міндеттемелердің артуы енеді [13].

Шығындар деп – тауарларға немесе қызметтерге төленуі қажет болатын тұтынылатын ресурстарды (ақшаларды) айтады [27].

Басқару есебінде шығындар әр түрлі мақсаттар үшін, әр түрлі әдістермен жіктелуі мүмкін.

К. Друри [6] басқару есебінің мақсаттарына сәйкес шығындарды есепке алудың үш негізгі бағыттарын қарастырады.

Дұрыс шешім қабылдау үшін оның қандай шығындар мен табыстарға жетелейтінін білу керек. Сондықтан басқару есебінде шығындарды жіктеудің негізгі мақсаттарының бірі – ол басшыға тек өзгеруіне ықпал етуге болатын және нақты мәселеге тәуелді шығындарды ғана бөліп көрсетуден тұрады. Бұл шығындарды – релевантты деп атайды.

2. Өнімнің өзіндік құнын, табысты анықтау және қорларды

бағалау үшін өндірістік шығынның жіқтелуі.

Кіріс шығындары – бұл болашақта табыс көзі болатын бұрыннан алынып қойған және қолда бар ресурстар. Баланста – бұл шығындар актив ретінде көрсетіледі.

Өткен шақтың шығындары – табыс алу үшін жұмсалған және бұдан былай табыс әкелу қабілетін жоғалтқан шығындар. Олар қорларды бағалауға қосылмауы керек және есептік кезеңде сатылған өнімнің өндірістік шығынның құрамында көрсетіледі.

Тікелей деп - өнімнің нақты түрлерін өндірумен байланысты шығындарды айтады және де олар өнімнің өзіндік құнына тікелей енгізіледі.

Жанама деп – бірнеше өнім түрлерін өндіру үшін жалпы сипатта құнына тарату әдісінің көмегімен жанама түрде есептелінеді.

Халықаралық бухгалтерлік есеп беру стандарттарына сәйкес “Өндірістік өнім қорларын ” бағалау үшін тек өндірістік шығындар ғана өнімнің өзіндік құнына кіруі керек. Сондықтан басқару есебінде шығындарды келесідей есептейді:

1. Өнімнің өзіндік құнына кіретін (өндірістік)

2. Есептік кезең шығындары (өндірістік емес)

Өнімнің өзіндік құнына кіретін шығындар 3 элементтен тұрады:

1) тікелей материалдық шығындар;

2) тікелей еңбекақы шығындары;

3) жалпы өндірістікшығындары (жанама).

Кезеңдік немесе өндірістік емес шығындар – тікелей өндіріс процесімен байланыссыз өндірістік емес сипаттағы шығындармен көрсетілген.

2. Шешім қабылдау және жоспарлау үшін шығынның жіктелуі.

Өндіріс көлеміне тікелей тәуелді өзгеретін шығындарды – айнымалы шығындар деп аталады (мысалы, негізгі материалдар).

Жиынтық айнымалы шығындар - өндіріс көлеміне сызықты тәуелдікке ие (1сурет, А), ал айнымалы шығындарды өнім бірлігіне шақса, онда ол тұрақты деңгейде болып келеді (1сурет, Б).

шығындар, теңге

өнім бірліктері, дана

А) жиынтық Б) өнім бірлігіне

1-сурет. Айнымалы шығындар

Тұрақты шығындар – белгілі бір уақыт кезеңінде өндіріс ауқымында өзгеріссіз болып қалады (ғимараттар бойынша амортизация).

Жиынтық тұрақты шығындар - өндірістің барлық деңгейлері үшін өзгеріссіз болады (2-сурет, А), яғни олар өндіріс көлемінің өзгерісіне жауап бермейді және өндіріс көлемі артқан сайын өнім бірлігіне есептелген тұрақты шығынның деңгейі де азаяды (2-сурет, Б)

дана

А) жиынтық Б) өнім бірлігіне

2-сурет. Тұрақты шығындар

Жартылай тұрақты шығындар – белгілі бір өнім көлеміне өзгеріссіз болатын шығындарды, бірақ өнімнің критикалық сәттерінде де белгілі бір деңгейде өсетін немесе төмендейтін шығындарды айтады. (3-сурет, А) (мысалы, жал төлемі).

Жартылай айнымалы шығындар – тұрақты және айнымалы компоненттерден тұратын шығындар (3-сурет, Б) (мысалы, жабдықтаушылар бөлімінің шығындары).

10000

10 20 30

А) жартылай тұрақты Б) жартылай айнымалы

3-сурет. Жартылай тұрақты және жартылай айнымалы шығындар

Қайтарылмайтын (өткен кезең) шығындар – жасалынған шығындар, яғни сатып алынған ресурстарға кеткен шығындар. Сондай-ақ қандай шешім келешекте қабылданса да өзгермейтін шығындар (Мысалы, жинақталған тозу сомасы)

100 мың теңге Қалдық - 20 мың тенге

5 жыл Қайтарылмайтын шығындар

4 жыл өтті – 20*4=80

Алдағы кезең (немесе есепке алынатын) шығындар – қабылданған шешімнің әсеріне душар болған болашақтағы шығындар, ал керісінше өткен кезең (немесе есепке алынбайтын) шығындар болып табылады.

Баламалы (альтернативтік) – баламалы вариантты қабылдау нәтижесінде жіберілген пайда немесе мүмкіндіктердің көлемін көрсететін шығындарды айтады.

Жойылатын деп - әрекеттердің баламалы вариантын таңдау нәтижесінде жойылуға мүмкіншілігі бар шығындарды айтады, ал керісінше жойылмайтын шығындар болып табылады.

Инкрементті (өспелі) – бірнеше қосымша шығындарды (табыстарды) айтады, ал қосымша шығындарды (табыстарды) айтады, ал қосымша шығындарды бір бірлікке шақса, онда бұл шығындар (табыстар) маржиналды (шекті) болып табылады.

3. Бақылау және реттеу прцесін жүргізу үшін шығығынның жіктелеуі.

Реттелетін – жауапкершілік орталықтары бойынша тіркелген шығындар, олардың деңгейі, мейлінше менеджер тарапынан реттеу қабілеттеріне тәуелді болып келеді. Ал керісінше бұл шығындар осы менеджерге қатысты реттелмейтін болып жіктелуі қажет.

Бақыланатын шығындарға кәсіпорын басқару қызметімен байланысты емес шығындар (мысалы, негізгі құралдардың қайта бағалануы). Бақыланатын шығындарға субъект тарапынан бақылауға болатын, яғни осы кәсіпорынның көмегімен бақыланатын шығындар жатады.

Тиімді - өнімді шығынға жұмсалған шығыннан, сол өнімді сатқаннан түскен табыс асып түскенін санайды.

Тиімсіз – бұл өндіріс ысыраптары, сондай-ақ өндірістік емес сипаттағы шығындар жатады. Тиімсіз шығындарды міндетті түрде бөліп көрсету керек, себебі ол жоспарлау мен нормалауға еніп кетуі ықтимал.

Тақырып 3. Өндірістік шығындар есебін ұйымдастыру

1. Өндірістің түрлері мен типтері

2. Өндірістік есептің шоттар жүйесі.

3. Өндірістік есепті ұйымдастыру.

1. Өндірістің түрлері мен типтері

Кәсіпорын – түрлі өндірістерден және шаруашылықтардан тұратын, күрделі механизм:

1) негізгі өндіріске кәсіпорын шығаратын өнімдер, сондай-ақ өнімді сатуға және зауыт ішінде тұтынуға арналған шалафабрикаттарды дайындайтын өндірістер жатады;

2) көмекші өндіріс негізгі өндірістің өнімін әзірлеуге қатыспайды, бірақ өнім өндіруге тікелей ықпал етеді (электр-көліктік, жөндеу цехтары, сумен жабдықтау т.б);

3) қосымша цехтарнегізгі өндіріс қалдықтарын кәдеге жаратуға септігін тигізеді;

4) қосалқы цехтар негізгі материалдардан емес, бірақ негізгі және көмекші өндірістерде пайдаланатын өнім өндіреді (ыдыстар мен буып-түю материалдарын дайындаумен айналысатын цехтар);

5) эксперименттік (тәжірибелік) цехтар тәжірибелік үлгілерді дайындайды және түрлі эксперименттік жұмыстарды атқарады.

Өндірістің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру көбіне өндірістің типіне (тұрпатына) байланысты болады. Өндіріс жеке-дара, сериялық және жаппай өндіріс болып 3 топқа бөлінеді:

Жеке-дара (жекелеген) өндіріс - өнім жеклеген даналарымен немесе қайталанып отыратын шағын тапсырыстарымен дайындалатын өндіріс (ауыр машина жасау, кеме жасау, турбина жасау).

Сериялық өндіріс біркелкі бұйымдарды дайындап шығарудың оқтын-оқтын қайталанып отыруымен сипатталады (машина жасау өнеркәсібі, металл өңдеу).

Жаппай өндіріс – ұзақ уақыт бойы бірдей өнімді үздіксіз шығаратын өндіріс типі (маталар, киім, аяқ киім, сағат жасау, тамақ өнеркәсібі).

Өндірісті ұйымдастыру типі тек шығындарды есепке алуға және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялауға ғана әсер етіп қалмайды, сонымен бірге бастапқы есепті ұйымдастыруға, талдамалық есепке де әсер етеді.

2. Өндірістік есептің шоттар жүйесі

Өндіріс шығындарын есепке алу үшін шоттардың кешенді жүйесі пайдаланады, оған 8010 ”Негізгі өндіріс”, 8020 “Өз өндірісіндегі жартылай фабрикаттар”, 8030 “Көмекші өндіріс”, 8040 “Үстеме шығындар” бөлімшелерінің шоттары кіреді.

Өндіріске кеткен шығындарды есептеуге арналған шоттардың бөлімшесі бір шолушы және бірнеше “транзиттік” шоттардан тұрады, онда олардың мазмұны, пайда болған орындары және басқа да белгілері бойынша шығындар топтастырылады.

“Транзиттік” шоттарда көрсетілген ақпараттар нақты жасалған шығындар туралы белгілі бір ақпараттврдың бөлігін көрсетеді, оны шолып, шығарылған өнімнің нақты өндірістік өзіндік құны туралы мәліметтерді алуға болады, сондай-ақ өнім бірлігі де есептелінеді.

Әрбір бөлімше өз кезегі бойынша 3 категорияға бөлінеді:

- материалдарға кеткен тікелей шығындар;

- жұмыс күшіне кеткен тікелей шығындар;

- үстеме шығыстар.

Материалдарға кеткен тікелей шығындарға соңғы өнімнің құрамына (яғни, оның құнына) кіретін материалдар жатады (болат, ағаш)

Жұмыс күшіне кеткен тікелей шығындар- бұл өнімді әзірлеуге тікелей қатысқан өндіріс жұмысшыларына есептелген еңбек ақысы (еңбек ақыдан аударылатын аударымдарды қоса есептегенде) болып табылады.

Үстеме шығыстар өндіріске кеткен барлық шығындардан тікелей шығындарды (тікелей материалдар мен өндіріс жұмысшыларының еңбекақысы) шегеріп тастағаннан шығады. Одан басқа, үстеме шығындардың қатарына: амортизация шығыстары, жал ақысы, сақтандыру жарнасы, тұрғын-үй қызметі, жарықтандыру, уақытша тоқтап қалудың шығыстары т.б жатады.

3. Өндірістік есепті ұйымдастыру.

Шығындарды және өнімнің шығарылуын есепке алумен бақылау жасауды қамтамасыз ету үшін “Цехтар бойынша шығындар” деп аталатын ведомосын пайдаланады, онда 8010, 8020, 8030, 8040 бөлімшелер бойынша шығындар есепке алынады. Ай соңында бухгалтерия өндіріс шығындарын жинақтауды жүзеге асырады.

Өндіріс шығындарының талдамалық (аналитикалық) есебі калькуляция (есеп) объектілерінің және цехтар мен өндірістер бойынша шығын баптарының белгіленген номеклатурасы бойынша калькуляциялық карточкаларда немесе ведомостарда жүргізіледі.

&nb Читайте також: Визначення. Точки максимуму й мінімуму функції називаються точками екстремуму. Максимуми поглинання алкалоїдів Одночасно різні довжини хвиль. Однак, максимум випромінювання завжди Переглядів: 2067 <== попередня сторінка | наступна сторінка ==> Алгоритмдеу негіздері. Турбо Паскаль программалау тілі. | Баланс (2) 1.01 Не знайшли потрібну інформацію? Скористайтесь пошуком google:

© studopedia.com.ua При використанні або копіюванні матеріалів пряме посилання на сайт обов'язкове.