Францыск Скарына – беларускі гуманіст асветнік, першадрукар.

Развитие культуры Беларусі ў XVI — пачатку XVII ст. атрымала назву «Беларускае Адраджэнне». Яно было цесным чынам звязана з Рэнесансам — развіццём заходнееўрапейскай культуры ў перыяд зараджэння буржуазнага грамадства ў XIV—XVI стст. Культура Беларусі арганічна ўспрыняла гуманізм (у перакладзе з лацінскага — «чалавечы») — сістэму поглядаў, якія найвышэйшай каштоўнасцю абвяшчалі самога чалавека і яго права на свабоднае развіццё, лічылі яго не «рабом божым», а творцам.

Сярод шэрагу такіх прадстаўнікоў еўрапейскага Адраджэння, як Леанарда да Вінчы, Мікеланджэла, Томас Мор, Мікалай Капернік і іншыя, на роўных стаіць імя ўсходнеславянскага першадрукара і асветніка, вучонага і пісьменніка, ураджэнца старажытнага Полацка Францыска Скарыны (каля 1490 г. — 1551 г.). Першапачатковую адукацыю ён набыў, як мяркуюць гісторыкі, у Полацку і Вільні, затым у 16 гадоў скончыў філасофскі факультэт Кракаўскага універсітэта. Варта заўважыць, што многія славутыя гістарычныя і культурныя дзеячы Беларусі атрымалі вышэишую адукацыю за мяжой. Напрыклад, канцлер ВКЛ Леў Сапега ў 14-гадовым узросце паступіў у Лейпцыгскі універсітэт. Ф. Скарына двойчы стаў доктарам навук. Спачатку ён атрымаў у Кракаве ступень бакалаўра — першую вучоную ступень у сярэдневяковыхеўрапейскіх універсітэтах. Затым ён паспяхова здаў экстэрнам (без навучання) экзамен на званне доктара медыцыны ў Падуанскім універсітэце ў 1512г. Яго партрэт, створаны ўжо ў сярэдзіне XX ст., знаходзіцца ў так званай «зале сарака» сярод 40 партрэтаў знакамітых еўрапейскіх навукоўцаў, што выйшлі са сцен Падуанскага універсітэта. Ф. Скарына меў таксама ступень доктара вольных навук. Яны вывучаліся ў заходнееўрапейскіх універ сітэтах пад назвай «сямівольных навук»: граматыка, рыторы-ка (умение красамоўна гаварыць), дыялектыка (вучэнне аб развіцці), арыфметыка, геаметрыя, астраномія, музыка. На падобны факультэт вольных мастацтваў Кракаўскага універсітэта ў 14-гадовым узросце паступіў Сымон Будны.

6 жніўня 1517 г. Ф. Скарына першым сярод усходніх славян выдаў у чэшскім горадзе Празе (бо на роднай зямлі не было яшчэ неабходных умоў для пачатку друкарскай справы) друкаваную кнігу — «Біблію». Ён зрабіў пераклад Бібліі на мову, набліжаную да беларускага пісьменства і зразумелую простаму люду — царкоўнаславянскую мову беларускай рэдакцыі. Варта заўважыць, што ў Заходняй Еўропе першаадкрывальнікам друкарскай справы каля 1445 г. лічаць вынаходніка друкарскага станка Іагана Гутэнберга. У гісторыкаў ёсць звесткі і аб папярэдніках Скарыны, напрыклад Яне Літвіне (аб яго паходжанні сведчыць прозвішча), які займаўся друкарскай справай у Лондане. Значнасць той справы,

што зрабіў Ф. Скарына, заключаецца ў надрукаваных ім 20 кнігах Бібліі, яго асабістых прадмовах і пасляслоўях, змешчаных ў тэксце гравюрах — ілюстрацыях, выкананых адпаведным чынам (іх налічваецца 51). Ф. Скарына таксама выдаў у наладжанай ім у сталіцы ВКЛ Вільні друкарні ў 1522, 1525 гг. дзве кніжкі: «Малую падарожную кніжку» і «Апостал».

Выдавецкая дзейнасць Ф. Скарыны лічыцца грамадзянскім (жыццёвым) подзвігам, бо не ўсе, у тым уліку і царква, разумелі яго асвет ніцкую працу. Друкаваная Ф. Скарынай Біблія паруша ла каноны (правілы), што існавалі пры перапісванні царкоўных кніг, змяшчала ў сабе тэксты ад самога выдаўца і нават 2 гравюры з яго выявай. Галоўным злачынствам царква лічыла самастойны пераклад Бібліі, за што Скарыну маглі пакараць.

У тэкстах Бібліі Ф. Скарына паўстае як асветнік (чалавек, які садзейнічае распаўсюджванню пісьменнасці, ведаў). Аб гэтым сведчаць такія радкі: «Усялякаму чалавеку трэба чытаць, бо чытанне — люстра нашага жыцця, лекі для душы». Наш першадрукар — пачынальнік новага разумения патрыятызму — любові і павагі да сваей Бацькаўшчыны. 3 патрыятычных пазіцый успрымаюцца наступныя яго словы: «Понеже от прирождения звери, ходяшие в пустыни, знають ямы своя, птици, летаюшие по воздуху, ведаюць гнёзда своя; рибы, плаваюшие по морю и в реках, чують виры своя; пчёлы и тым подобная боронять ульев своих, — тако ж и люди, и где зродилися и ускормлены суть по бозе, к тому месту великую ласку имають».

Ф. Скарына пакінуў нам свонмаральны запавет (мараль — звод норм і правілаў паводзін людзей) у наступных радках, якія змяшчаюць мудрасць чалавечага жыцця і ўзаемаадносін людзей: «Закон прироженыи в том наболей соблюдаем бывает: то чинити иным всем, что самому любо ест от иных всех, и того не чинити иным, чего сам не хошеши от иных име-ти... Сей закон прироженыи ест в серци единого кажного человека».

Читайте також:

<== попередня сторінка	\|	наступна сторінка ==>
Знешняя палітыка ВКЛ. Грунвальдская бітва і яе значэнне.	\|	Фарміраванне беларускай народнасці. Паходжанне назвы “Белая Русь”.

Не знайшли потрібну інформацію? Скористайтесь пошуком google:

Генерація сторінки за: 0.005 сек.