• Гідрологія і Гідрометрія
• Господарське право
• Економіка будівництва
• Економіка природокористування
• Економічна теорія
• Земельне право
• Історія України
• Кримінально виконавче право
• Медична радіологія
• Методи аналізу
• Міжнародне приватне право
• Міжнародний маркетинг
• Основи екології
• Предмет Політологія
• Соціальне страхування
• Технічні засоби організації дорожнього руху
• Товарознавство продовольчих товарів

Тараз 2014

Лекция тақырыптары

№1 тақырып: Дінтанудың пәні және мазмұны

1. Діннің анықтамасы. Дін туралы жалпы түсінік.

2. Діннің құрылымы меннегізгіәлементтері.

3.Діннің қоғам өмірінде атқаратын қызметтері (функциялары).

4. Діннің жіктелуі: тарихи типтері мен түрлері

1.Қазіргі кезде қоғамдық өмірде демократияландыру саясатына сәйкес дінге, діндарларға, діни ұйымдарға байланысты бұрын жіберілген ағаттықтар түзетіліп, дінге қатысты зайырлы мемлекетке сай толеранттылық, дінаралық келісім саясаты жүргізіліп отыр. Дегенмен де соңғы кездері еліміздегі дін саласындағы еркіндікті пайдаланып, қоғамымыздағы тыныштық пен тұрақтылықты бұзуға бағытталған іріткілік іс-әрекеттерге барып отырған түрлі діни-радикалдық топтар мен діни-әкстремистік ұйымдар да баршылық. Сол себепті де студент жастардың теріс пиғылдағы діни ағымдардың ықпалына беріліп кетпеуі үшін олардың дін туралы түсініктері мен сауаттылығын арттыру мақсатында дінтану пәнін оқыту маңызды міндетке айналып отыр. Дін - әлемдік өркениеттегі барлық құрылыстарға тән тарихи, саяси-әлеуметтік, дүниетанымдық және психологиялық құбылыс. Дін дегеніміз – дүниедегі түрлі табиғи және әлеуметтік құбылыстарды ең жоғарғы жаратылыстан тыс күш иесі – жаратушы құдайдың құдіреті арқылы түсіндіретін қоғамдық сананың ерекше формасы.Дін туралы арнайы ғылымды – дінтану дейміз. Дінтану ғылымы дінді теологиялық, философиялық-әлеуметтік, биологиялық, психологиялық және әтнологиялық ( грек тілінде ethnos – халық, logos – ілім ) тұрғылардан бөліп қарастырады. Теология (көне грек тілінен teos – құдай, logos – ілім) немесе конфессионалдық ілім (көне грек тілінде konfessio – мойындау, ғибадат қылу; белгілі бір дінді мойындайтын діни бірлестік) адам және жаратушының, адам мен Абсолюттің, адам мен біздің түсінігімізден тыс күштердің қатынасын зерттейді, дінді оның қағидаларының өзіне сүйеніп негіздейді .

Дін – қоғамдық құбылыс. Дін әрбір адамға таныс сөз (латынша religio – байланыс деген мағынаны білдіреді). «Дін дегеніміз не?» деген сұрақ көп уақыттан бері адамдардың арасында үлкен пікір таласын туғызып келеді. Осы пікір таласының негізінде дүниеге көзқарас, адамдардың әлеуметтік жағдайлары жатыр. Діни тұжырым барлық діни-теологиялық және діни-философиялық әдебиеттерде қарастырылған.Оның негізгі идеясы - дүние құдірет күшінен туындайды , ол түрліше: «құдай», «жаратушы», «абсолют», «әлемдік рух», «абсолюттік идея», «трансценденттік» деп аталды. Мұндай көзқарас теологтар мен объективті идеалистерге тән. Көптеген теологтардың пікірінше , дін адаммен қатар пайда болған. Библияда құдай Адам мен Еваны жаратты , кейін олар құдайға құлшылық ете бастады , келесі ұрпақ та осыны қайталады деп уағыздалады . Ал маркстік тұжырым оны әлеуметтік құбылыс деп қарастырады, сол себепті діннің пайда болып, оның ары қарай дамуына жағдай жасайтын қоғамдық қатынастарды зерттеп, нақтылы тарихи жағдайларды есепке алу қажет . Дінді шын мәнінде ұғыну үшін, марксизм діннің шығу «көзін» адамдарға діннің қажеттілігін туғызған қоғамдық жағдайлардан іздейді.

2.Діннің басты белгісі – жаратылыстан тыс күшке, құдіретке наным . «Құдірет» діндарлар мен діни ғұламалардың пікірінше ешқандай материалдық дүние заңдылықтарына бағынбайды, ол объективті өмір сүреді. Ғылым теологиялық көзқарасқа қарсы құдірет объективті түрде өмір сүрмейді деп, оны адам санасының құбылысы, белгілі бір бейне , идея, ұғым деп қарастырады. Дін - күрделі құрылым, ол мынадай құрамдас бөліктерден (әлементтерден)тұрады: 1)діни түсініктер; 2)діни іс-әрекеттер, яғни табыну, сиыну жоралары (ғибадат); 3)діни сезімдер, көңіл-күйлер; 4)діни ұйымдар.

Діни түсініктер дегеніміз – жаратылыстан тыс күшке сенімнен туындаған идеялар, бейнелер мен пікірлердің жиынтығы. Оларға жататындар: жаратушы және дүние мен адамның жаратылуы, адам жанының өлмейтіндігі, о дүние, жұмақ пен тозақ, ақырзаман жайлы ойлар мен түсініктер. Діни түсініктердің жиынтығы діни сананы құрайды.Діни сана өз кезегінде екі сатыдан: қарапайым діни санажәнедіни идеологиядантұрады.

Діни сезімдер дегеніміз - жаратылыстан тыс күшке сенімнен туындаған түрлі көңіл күйлері мен сезімдердің жиынтығы.Оған бір-біріне қарама-қарсы – қуанышты және қайғылы көңіл-күйлер де жата береді. Діни сезімдерге діндар адамның құдайдың шексіз құдіреті алдында өзін дәрменсіз сезінуін, күнәһар адамның тозақ отынан қорқыныш сезімін, қайтыс болған кісіні жаназа шығарып жерлеу кезіндегі туысқан адамдардың қайғылы көңіл-күйлерін, діни мейрам кезіндегі діндарлардың қуанышты, көтеріңкі көңіл сезімдерін жатқызуға болады. Белгілі бір жағдайларға байланысты діни сезімдер мен көңіл-күйлердің жиынтығы діни психология деп аталады.

Діни іс-әрекеттер, (діни ғибадат) дегеніміз - жаратылыстан тыс күшке сенімнен туындайтын, қатаң белгіленген және орындалуы міндетті болып табылатын табыну және сиыну жораларының жиынтығы.Оларға христиан дініндегі шоқындыру, шіркеуде неке қию, литургия сиқты діни рәсім түрлерін, ислам дініндегі намаз оқу, ораза ұстау, қайтыс болған кісіге жаназа шығару, құрбан айт кезінде құрбандық шалу сияқты жораларды жатқызуға болады.

Діни ұйымдар дегеніміз – кәсіби дін қызметкерлері басқаратын және қалыптасқан басқару жүйесіне ие, наным-сенімдері мен ғұрыптарының ортақтығы негізінде пайда болған, бір дінді ұстанушылардың рәсімделген бірлестігі. Діни ұйымдардың көлемі әр түрлі болып келеді, діндарлардың бірнеше ондаған адамдарды біріктірген жергілікті ұйымдарынан бастап, қатарларында жүздеген миллион діндарларды біріктірген және бүкіл әлемге таралған діни ұйымдарға дейін бар. Бұл ұйымдардың міндеті – діндарлардың діни қажеттіліктерін қанағаттандыру, ғибадат етуді ретке келтіру, осы ұйымдардың тұрақтылығын қамтамасыз ету. Сонымен қатар діни ұйымдар діни емес міндеттер де: саяси, құқықтық, әлеуметтік, қайырымдылық міндеттер және тағы басқаларын атқаруы мүмкін. Мұндай міндеттерді атқару діни ұйымдарға қоғамның рухани және әлеуметтік өмірінде өз беделін сақтап, арттыруға көмектесіп отырады. Қоғамның дамуы барысында діни ұйымдардың құрылымы күрделіленіп, міндеттерінің ауқымы кеңейді, діни ықпалын сақтау үшін күрес күшейтілді. Әлемдік діндердің пайда болуына байланысты қоғам өміріндегі діннің алатын орны мен атқаратын қызметі заңдастырылып, шіркеу пайда болды.

Діни ұйымдардың европалық елдерде жалпы қабылданған ресми атауы – шіркеу. Мәселен: Рим-католик шіркеуі, Орыс православие шіркеуі, лютеран шіркеуі және т.б. Ал ресми діни ұйымнан түрлі діни мәселелер бойынша келіспеушіліктің нәтижесінде бөлініп, одан өзгеше ұстанымда және оппозицияда болған діни ұйымдарды сектадеп атайды.

3.Дін қоғам өмірінде маңызды әлеуметтік роль атқарады және ол сипаты жағынан алуан түрлі болып келеді. Дін адамдар қауымдастығы мен жеке адамның әлеуметтік және рухани қажеттіліктерін өзіне тән ерекше рухани формада және сенім ұялату жолымен қанағаттандырады. Адам мен қоғамның қажеттіліктерін осылайша қанағаттандыру тәсілдерін діннің атқаратын қызметтері (функциялары) деп атайды. Олардың мазмұны мен сипаты әрқилы.Діннің атқаратын негізгі қызметтері мыналар: 1.жұбату қызметі; 2.дүниетанымдық қызметі; 3.біріктіру (топтастыру) қызметі; 4.реттеушілік қызметі.

Діннің жұбату қызметітіршілікте жәбір-жапа шегіп, қайғы-қасіретке берілген, нәтижесінде қатты торығып, өмірден үмітін үзген адамдарды жұбатып, оларға үміт отын жағып, өмір сүруге деген ынтасын оралтудан байқалады. Бұл жағдай тек жеке адамдардың өмірінен ғана емес, адамдар қауымдастығының, тіпті бүкіл халықтың өмірінен де көрініс табуы мүмкін.

Діннің дүниетанымдық қызметідіни ойлар мен діни көзқарастар жиынтығының

діндар адамдарға жаратылыстан тыс күштің алғашқылығына және оның табиғат, қоғам және адам өміріне араласа алатындығына сенімге негізделген әлемнің жалпы сипаты мен бейнесін (картинасын) суреттеп беретіндігінен көрініс табады.

Діннің біріктіру қызметібір діннің адамдарынбіріктіре отырып, оларды тек дін мәселелері бойынша ғана емес, сонымен қатар қоғамдық, тұрмыстық, тіпті жеке басқа қатысты мәселелер жөнінде де пікірлес ететіндігінен байқалады.

Діннің реттеушілік қызметіәрбірдіндар адамның күнделікті тұрмыс-тіршілігінде басшылыққа алуы тиіс әлеуметтік-адамгершілік құндылықтардың өзіндік өлшемдерін қалыптастырудан көрініс табады. Ол өлшемдер діни нормалар мен діни ережелер жиынтығында тұжырымдалады. Діни ережелердің жиынтығы тек құлшылық ету талаптарын ғана қамтып қоймайды, сонымен қатар отбасындағы, қоғамдағы және жұмыстағы мінез-құлық және жүріс-тұрыс ережелерін де белгілейді. Сонымен қорытып айтар болсақ, дін адамдардың күнделікті рухани қажеттіліктері мен сұраныстарын өзіне тән тәсілдер мен ғұрыптық жоралар арқылы қанағатандырып отырады.

4.Дінтану ғылымы діндерді даму кезеңдерінің ерекшеліктері мен мәніне қарай мынадай типтерге бөледі:

1. Алғашқы қауымдық діндер. Оларды алғашқы діни наным-сенімдер немесе рулық-тайпалық діндер деп те атайды. Оларға жататындар: фетишизм, тотемизм, магия, анимизм, шамандық немесе бақсылық.

2.Ұлттық діндер.Бір ұлттың немесе халықтың көлемінде ғана таралған діндерді ұлттық діндер деп атайды. Қазіргі заманғы ұлттық діндерге индуизм, сикхизм, конфуцийшылдық, даосизм, синтоизм және иудаизм діндері жатады.

3. Дүниежүзілік немесе әлемдік діндер. Бір халықтың не ұлттың шеңберінен шығып, басқа да халықтардың арасына кеңінен тараған және әлемдік құбылысқа айналған діндерді дүниежүзілік немесе әлемдік діндер деп атайды. Оларға жататындар: буддизм діні, христиан діні, ислам діні.

Тарихта бұрынғы замандарда болған, бірақ түрлі тарихи жағдайларға байланысты қазіргі уақытқа дейін жетпей жойылып кеткен діндерді ғылымда тарихи діндер деп атайды.

Діндер сонымен қатар табыну объектісінің санына қарай монотеистік діндержәнеполитеистік діндердеп бөлінеді. Монотеистік діндер деп жалғыз ғана құдайға табынатын діндерді атайды. Ал политеистік діндер деп көп құдайларға табынатын діндерді атайды.

№ 2 тақырып: Алғашқы діни наным-сенімдер

1. Фетишизм және тотемизм.

2. Анимизм және магия. Магияның түрлері

3. Шамандық және оның ежелгі қазақтардағы көрінісі – бақсылық.

4. Мифология және мифтік сананың ерекшеліктері.

Бүгінгі ғылымда діннің пайда болуы туралы екі теория бар. Олар «прамонотеизм» және адамзат тарихындағы «дінге дейінгі кезең» теориялары. «Прамонотеизм» концепциясы әлемдегі тайпалар мен халықтар әуелгі баста бір құдайға табынған, көпқұдайлық кейін пайда болған деген тұжырымға негізделеді. «Дінге дейінгі кезең» теориясы алғашқы қауымдық құрылыста адамдарда ешқандай дін болған емес деген қағидаға сүйенеді.

Ғылымда сонымен қатар діннің көне наным нысандары бар. Олар – фетишизм, тотемизм, анимизм, магия және шамандық (бақсылық).

Фетишизм. Алғашқы адамдар үшін қоршаған географиялық ортаның өте маңызды болғаны белгілі. Адам табиғаттың дүлей күштері алдында өзін дәрменсіз сезініп, оған бағынышты күй кешті. Осыдан әр түрлі табиғат денелеріне: тасқа, ағашқа, аң-құстарға, суға, күнге табыну пайда болды. Осылар фетиш (португал тілінде – ерекше қасиеті бар зат) болып табылады. Яғни фетишизм - адам құдірет күші бар, жаудан қорғайтын, емдейтін қасиеті бар деп сенетін әртүрлі дүние объектілерін қастерлеу. Фетишизм сарқыншақтары күрделі діндерде де кездеседі. Мысалы, христиан дінінде иконалар, шірімей сақталған мүрделер; исламда Меккедегі Қағбаның қара тасына табыну, әулиелер жатқан мазарларды қастерлеу және т.б., буддизмде Лхасадағы реликвиялар, субурган (қасиетті ступа, қасиетті ғимарат) табыну.

Тотемизм – ежелгі діндердің тағы бір түрі. Солтүстік Америка үндістері тайпаларының тілінде тотем - оның тегі, туысы дегенді білдіреді. Адамдар топтары мен белгілі бір өсімдік, жануарлардың арасындағы туысқандық, құдіреттілік байланысы барына нанымды білдіреді. Тотемизмнің мәні туралы ғылымда әлі бірегей пікір қалыптаспаған. Тотемизм рулық құрылыспен тығыз байланысты.

Магия. Объективті шындық дуниеге магиялық әдіспен әсер етуге наным алғашқы адамдардың табиғаттың заңдарын білмеуінен, олардың табиғат алдындағы әлсіздігінен шыққан. Магияның әр түрлі әдістері бар, олардың сипаты белгілі бір мақсатқа бағытталғандығына байланысты. Оларды былайша бөлуге болады - өндірістік немесе кәсіптік магия (егін шығымдылығын арттыру немесе сәтті аңшылық болуын қамтамасыз ету үшін дуалау ғұрыптары, жаңбыр шақыру, еңбек құралдарын дуалау) емдеу магиясы ( дұға ету, аурудан арылту үшін дәрі-дәрмектер дайындап беру), зиянкестік магиясы ( жауларына көз тигізу, тіл тигізу ), әскери магия (жауынгерлердің ритуалды биі, каруларды дуалау), махаббат магиясы (басын айналдырып сиқырлау немесе теріс қаратып жіберу). Магиялық түсініктер және әрекеттер өміршең болып келеді, біздің еліміздің халықтарының тұрмысында әлі де орын алып отыр.

Анимизм алғашқы қауымдық құрылыс кезінде пайда болды. Анимистік наным алғашқы адамдарға тән бейнелеуден, қоршаған ортаны жандандыру талабынан шықты. Қиыр Шығысты зерттеуші В.К. Арсеньев «Дерсу Узала» атты кітабында Приморье өлкесінде жүріп, Жапон теңізі жағалауында болған мынадай оқиғаны суреттейді. Кенеттен әуеде теңіздің бетінен жоғарыда пароход, екі шхуна, таудың бейнесі көрініп, кейіннен тағы да әлдеқандай құрылыстың сүлделері көрінді. Біраз уақыт өткен соң осы көрініс сейіліп кеткен. Бұл осы өлкеде жиі кездесетін сағым болатын. Дерсу Узаланың пікірінше адамдардың, жануарлардың, құстардың, балықтардың, жәндіктердің, тіпті өсімдіктер мен тастардың, жалпы барлық жансыз заттардың жаны – көлеңкесі ( ханя) бар, адамдар ұйықтағанда жан қыдырады, ал ханя шегіншектесе адамдар оянады. Адам ұйықтағанда жаны денені тастап шығып, қыдырып көп нәрсені көреді. Түс көруді ол осылайша түсіндіреді. Жансыз денелердің жаны да өз материясын тастап кете алады, ал денелер бұл кезде тыныштық күйде болады.

Шаманизм ( әвенкі тілінде шаман, саман ) – алғашқы діндердің ішіндегі ру басылары мен кәсіби дін қызметкерлерінің қалыптасуы кезеңіне тән ерекше түрі. Мұндағы бір ерекшелік, осы кәсіби дін қызметшісі шаман (бақсы) болуы керек. Бақсылардың негізгі істерінің бірі - «жынды» ауруларды емдеу. Бақсы осы емшілігімен қатар ақын, музыкашы, сиқыршы, басқалардан осынысымен жоғары тұратын адам.

№ 3 тақырып: Ежелгі заманның діни жүйелері.

1. Ежелгі Египет діні.

2.Ежелгі Месопотамиядағы діндер.

3. Ежелгі Грекия діні.

4. Ежелгі Рим діні.

Ежелгі Египет діні.Египетте дін бүкіл мәденеттің біртұтас негізі болады және сәулет, бейнелеу өнерлерінің, әдебиеттің қайталанбас туындыларын жасады. Бізге бұл үлгілер тұас күйінде жеткен жоқ. Түпнұсқалары қолда бары б.д.дейінгі 2600-2300 жылдардағы Көне патшалық дәуірінің «Пирамидалар мәтіні» мен б.д. дейінгі XXI – XVIII ғасырлар шамасындағы Орта патшалық дәуірінің «Саркофагтар мәтіндері» сияқты жекелеген жазулар. Жаңа патшалық дәуірі «Өлілер кітабы», «О дүниеде не бары туралы кітап» деген, тағы басқа бірқатар діні шығармалардан көрініс Египетте Орта және Жаңа патшалық дәуірлерінде атақты Фива қаласынан шыққан фараондар (перғауындар) биледі. Ра – Күн құдайы Фивадағы Күн құдайы Амонмен теңдестірілді. Сөйтіп, бұл екеуі біріктіріліп, Амон – Ра Күн құдайы пайда болды. Көне Египет мифологиясында өліп, қайтадан дүниеге келіп отыратын құдай – Осирис туралы мифтер циклі бар. Миф бойынша ол адамзатты құдайларды құрметтеуге, қалалар салуға үйретуші, адам етін жеуге тыйым салушы. Египет мифологиясындағы барлық әйел-құдайлар Исиданың көрінісі болып саналады. Олар: Ренеутет - тағдыр мен қамбадағы астық құдайы, жылан түрінде бейнеленеді; Хатор – аспан және махаббат құдайы; Тефнут - дымқылдық құдайы; Сохмет - соғыс құдайы; Баст - сауық құдайы, мысық түрінде бейнеленген.Көне Египеттегі құдайға құлшылық рәсімдері. Көне египеттіктердің діни ғұрыптарың негііне адам жаны және Осиристің тірілуіне сену жөніндегі діни түсініктер жатты. Олар адам жаны мынадай төрт бөліктен құрылады деп санады: 1) Ба – жанның өзі; 2) Хайбет – оның көлеңкесі; 3) Рен – есімі; 4) Ка – адаммен бірге пайда болатын, бірақ онымен бірге өлмейтін, тіпті тәнді сақтаған жағдайда өмір сүре беретін көзге көрінбейтін екінші бейнесі.

Көне Египет діні бойынша фараон жердегі құдай саналды, мемлекеттік және дін басқару соның қолынан топтастырылды, Күн құдайы – Ра-ның мұрагері және оның жер бетіндегі бейнесінің өзі болып құрметтелді. Бертініректе фараон әкім ретінде Осириспен шендестіріліп, жерді қастерлеу рәсімдері тегіс басқарушы, жер қазынасының бас сақшысы дәрежесінде орнықты. Көне Египет дінінің мемлекеттік сипаты шет аймақтардағы барлық құдайлар культін бір пантионға біріктіру қажеттігін талап етті. Осындай орталықтандыру барысында Египетті басқару мен ондағы діннің тұтастығының кепілі ретінде фараонды «тірі құдай» дағуасына көтеру заңды құбылыс болатын.

Ежелгі Шумер-Аккад мемлекетіндегі дін.Көне шумерлер б.д. дейінгі VI мыңжылдықтың соңын ала Тигр мен Евфрат өзендерінің аңғарларына қоныстанып (қазіргі Ирактың тереториясы), тұңғыш қала – мемлекет орнатты. Б.д. дейінгі II мыңжылдыққа қарай шумер өркениеті құлдырады. Бірақ, шумерлердің діни нанымдары аккадтықтарға – вавилондықтар мен ассириялықтарға мұра болып қалды. Көне шумерлердің құдайлары барлық қала мемлекеттер үшін ортақ болғанымен, олардың әрқайсысының ерекше табынатын құдайлары болды. Мәселен, Ниппурда Әнлиль құдайы «ауа әміршісі» және «құдайлар патшасы» деп дәріптелсе, Әреду қаласында даналық және әлемдік Мұхит құдайы Әнка, Урук қаласында аспан құдайы Ан, Наннада соғыс құдайы Инан-на әспеттелді. Шумер мифологиясында бала көтерген әйел түрінде кескінделетін Ұлы Ана кейіпіндегі Жер ерекше құрметтелді. Шумер мифологияясында құдайлар өліп,қайтадан тіріліп отырады. Соңынан көптеген аңыздарға негіз болған топан суы мифі кең көрініс береді. Бірде қдайлар адамзат баласына қатты қаһарланып, оларды құртып жібермек болады. Даналық құдайы Әнки мұны Шуруппак қаласының әкіміне мәлім етеді. Содан ол жеті тәулік бойы болатын топан суынан аман құтылуы үшін кеме жасауға әмір етеді. Бірақ құдайлар өздерінің бұл ісінің әділ еместігін ұғып қаһарынан қайтады да, Шуруппак қаласының басшысына мәңгілік ғұмыр сыйлайды. Аккадтықтар осы шумер құдайларына сыйынған. Бірақ, оларға басқа есімдер берген. Мәселен, Уту енді Шамаш деп аталса, Инанна құдай Иштар деп атаған. Вавилондықтардың бас құдайы, Вавилон қаласының жебеушісі Мардук болса, асириялықтар Ашур қаласының жебеушісі – Ашур құдайы дәріптеген. Осылардың ішінде алғашқы адамадрды жасаушы, аспанда және жер астында билік құрушы құдайлардың әміріне жүретін шекараны белгілеуші Мардук өзгесінен жоғары қойылып,әлемнің әміршісі саналған. Вавилондықтар әлем «жоғарғы» және «төменгі» аталатын қатар дүниелерден тұрады, ал жер бетіндегінің бәрі аспан әлемінің сәулесі, Аккадтықтардың басты мифтік мұрасы – Гильгамеш туралы миф. Кейінен епос түрінде өңделген бұл мұрадан аккадтықтардың ел билеушілері, достық, өмір мен өлім туралы әлеуметтік – дүнитанымдық түсініктерін оқимыз. Дін ілімі жер аспан құрылымын толық қайталайды деп үйретті. Осыдан шумер, аккад, вавилон сенімдерінде астрология, жұлдыз жорамалы сияқтыларға ерекше маңыз берілді. Бұлармен дін басылар шұғылданады. Аспан денелерін бақылау үшін арнайы мұнаралар – зиккураттар салынды. Дін басшылары (абыздар) аспанды бақылап, сәтті, сәтсіз күндерді айқындап, мерекелер күнтізбесін жасап отырды. Жыл басы да осы тәсілмен анықталған. Түрлі құбандық, құлшылық жолдары мен, қасиет дарыды деген мүліктерді құрбандық етіп, отқа тастау немесе қасиетті Тигр және Евфрат өзендері суымен жуып тазарту арқылы тылсым күштерді аластау дәстүрі кең тарады.Вавилон мемлекетін парсылар жаулап алған соң біртіндеп Заратуштра діні таралып, Мардук және Иштар құдайларының арасына Ахура – Маздаға бас ию тәртібі орнықты.

Ежелгі Грекия діні.Көне грек мифологиясы. Дінтану – көне грек мифологиясының дамуын үш кезеңге бөледі. Олар – хтон (грек тіл.- жер) немесе олимпке дейінгі кезең, классикалық немесе Олимп кезеңі және бертіңгі кезең. Олимп кезеңінің алғашқы мифтері жаңа құдайлардың ескі құдайлармен күресін баяндайды. Бұл күресте құдайлардың үлкені Зевс титандарды, циклоптарды, Хаостың өзге құбыжықтарын жеңіп, оларды жердің түпсіз тереңіне – Тартарға қуып салып, әлемді қайта жасайды. Ұлы Ана – Жер бейнесі енді Гера, Афродита, Артемида, Афина сияқты жасампаз әйел құдайларының бейнесіне ауысады. Мифология бойынша Гера Зевстің әйелі, ал қалған үшеуі қыздары. Теңіз құдайы Посейдон мен жер асты дүниесінің құдайы Аид Зевстің ағалары болып келеді.Көне гректердің құдайлар пантеоны. Көне грек мифологиясы мен дінінен Гомердің «Илиада» және «Одиссея» және Гесиодтың «Теогония» поәмаларында (б.д.д. VIII ) мол мағлұмат беріледі.Көне грек құдайлары пантеонда әйел құдайлардың орны ерекше.Көне грек мифологиясында қаһарман – жартылай құдайлар бейнесі көп ұшырасады. Олар кәдуілгі адам түрінде, бірақ олардан құдіреті артығырақ бейнеленеді. Құдайлармен адамадр қосылып, ұрпақ береді Грек діндері адамның тән сұлулығын уағыздады бұл белгілі мерзімде өткізіліп отыратын бейбіт сайыстарынан көрініс тапты. Тәні сау, күшті адамдарды көріп, құдайлар разы болып отырады деп саналды.Біртіндеп бұл сайыстар Олимп ойындарына ауысты. Барлық құдайларға арналған осы ойын кезінде соғыс қимылдары тоқтатылатын болды. Олимп ойындарының өткізілуімен байланысты жыл есебі дүргізілетін болды «жыл есебі б.д.д. 776 жылдан басталды).

Ежелгі Рим діні. Көне Рим мәдениетіне көне Грекия мен әтрускілер дінінің орасан зор ықпалы болды. Римдіктер өз құдайлары мен ғұрыптарын әтрускілерден қабылдады. Әтрускілерде бірінші орында аспан құдайы Тин тұрды, одан кейінгі орындарда патшалық әмір құдайы Уни (римдіктерде – Юнона), қолөнер кәсіпшілігі құдайы Менерва (римдіктерде – Минерва) болды. Бұлар құдайлардың ерекше қадірлі үштігін құрады. Туран әйел құдайы - табиғатты, Аллу - табындағы малдарды қорғаушы саналды .Римдіктердің басты және ең мәртебелі құдайы – Юпитер. Ол – шарап жасау, антқа беріктік пен шекара беріктігі, жеңімпаз соғыс құдай, республиканың және Рим императорның жебеушісі.Римнің діни күнтізбесінде көптеген мейрамдар – фериялар боды. Олардың ішіндегі ең елеулілері: Паренталии – ақпанда ата-бабалар аруақтарына арналып өткізілетін мейрам; Флоралий – көкек айымен мамыр аралығында гүл құдайы Флораның құрметіне ұйымдастырылатын мереке; Сатурналий – желтоқсанда Сатурн құрметіне өткізіледі; Наурыз айында Марс күні мерекеленеді; әр айдың ортасында Юпитер құрметіне құрбандық шалу; қарашада Плебей ойындарын өткізу; қыркүйекте Юнона мен Минерва мерекелері, Рим ойындары – спорт жарыстары мен театрландырылған көіністер. Жаңа дәуірдің II-III ғасырларында-ақ Рим императорлары синкреттік культті енгізе бастады. Рим діні жалған сипат алуға көшті. Көне римдіктер IV ғасырдың аяғында христиан-император Феодосийдің әдиктімен ескі құдайларға табынудан бас тартты.

№ 4 тақырып: Ежелгі Шығыс елдерінің тарихи діндері.

1. Үндістанның ежелгі діні – брахманизм.

2. Ежелгі парсы еліндегі Заратуштра діні.

3. Ежелгі түркілердің діни дүниетанымы – тәңіршілдік.

Үндістанның ежелгі діні – брахманизм. Үндістанда арийлердің (малшы тайпалардың) солтүстік-батыстан енуі, олардың елді басып алуы, алғашқы қауымдық құрылыстың құлдырауы ежелгі Үндістанда таптық қоғам мен мемлекеттің пайда болуымен дүниеге келді. Мемлекеттік биліктің басында раджа тұрды, оның билігі егін шаруашылығымен айналысушы ақсүйектердің билігіне және рулық абыздық билікке тірелді. Ежелгі Үндістан қоғамының әлеуметтік стратификациялануын төмендегідей сипаттауға болады:

Варналар - топтар Варналардың өкілдері

Брахмандар Абыздық варна

Кшатрийлер Әскери ақсүйектер тобының варналары

Вайшьялар Егінші-варналар

Шудралар Төменгі варна

Варналарға бөліну дінмен ерекше қасиетті сипатқа келтірілді. Текті абыздық жанұялар қоғамға айтарлықтай ықпал етті және білімділік пен арнайы білімдерді иеленушілер болды, діни идеологияның дамуына ықпал етті. Варналардың тіршілік етуі (варналарға бөліну) құрбандық шалу формулаларымен, атаулармен, дұғалармен сакрализацияланған еді. Ежелгі үнділіктер ой-толғамдарының алғашқы ескерткіші Ведалар болды. Б.з.д. ЫЫ және Ы мыңжылдықтар аралығында пайда болған, және адамзаттың әдеби ескерткіштерінің ең ежелгілерінің бірі болып табылатын ведалар ежелгі үнді қоғамының рухани мәдениетінің дамуына, оның ішінде философиялық ойдың дамуында үлкен анықтаушы рөлге ие болды. «Веда» сөзі санскриттен аударғанда «білім» деген мағынаны береді. Бірақ бұл жай білім емес, ерекше білім. Ведалар әнұрандардан, дұғалардан, дуалардан, құрбандық шалу формулаларынан тұрады. Ведалардың образдық көркем тілімен аса ежелгі діни дүниетаным, адамның өмірі және адамгершілік туралы алғашқы философиялық түсінігі берілген. Ведалар құрамына мына бөлімдер кірді:

Ригведа - Діни әнұрандар жинағы. (Б.з.д. 1,5 мың жыл шамасында). Көптеген құдайларға арналған құрбандық әндері, дуалар мен дұғалар. Ригведада Ежелгі Үндістан ойшылдары болмыстың алғашқы бастамасы туралы, әлемнің пайда болуы туралы, оны басқаратын заңдылықтар мен әлеуметтік айырмашылықтардың себептері туралы ой толғай бастайды.

Брахмандар - Жол-жора мәтіндер жинағы. Оларға буддизмнің пайда болуына дейін үстем болған брахманизм діні негізделді.

Араньяктар - Орман тақуаларының кітаптары.

Упанишадтар Б.з.д. Ы мыңжылдық шамасында пайда болды. Мағынасы - «жанында отыру», яғни өсиет-нақыл тыңдап, ұстаздың аяғының қасында отыру мағынасында; немесе «құпия тылсым білім». Бұл мәтіндерде ең бірінші себептілік мәселесі, болмыстың бастауы мәселесі басым келеді, оның көмегімен барлық табиғат құбылыстарының және адамның пайда болуы түсіндіріледі. Упанишадтарда басты орынға болмыстың ең басты себебі мен алғашқы негізі ретінде рухани бастау - брахман немесе атманды алатын ілімдер ие болады. Упанишадтар мәтіндерінің көпшілігінде брахман және атман рухани абсолют, табиғат пен адамның денесіз ең бастапқы себебі ретінде түсіндіріледі. Упанишадтардағы таным теориясының басты мәселесі білімді екі түрге: жоғарғысына және төменгісіне бөлу. Төменгі білім - әмпирикалық шындық туралы білім. Жоғарғысы - рухани абсолют туралы білім, оған тек мистикалық интуиция, йогтык тәжірибенің көмегімен ғана қол жеткізуге болады. Нақ осы білім әлемге билік ету мүмкіндігін береді.

Читайте також:

1. Тараз 2014 1 страница
2. Тараз 2014 10 страница
3. Тараз 2014 2 страница
4. Тараз 2014 3 страница
5. Тараз 2014 4 страница
6. Тараз 2014 5 страница
7. Тараз 2014 6 страница
8. Тараз 2014 7 страница
9. Тараз 2014 8 страница
10. Тараз 2014 9 страница

Переглядів: 3267