• Гідрологія і Гідрометрія
• Господарське право
• Економіка будівництва
• Економіка природокористування
• Економічна теорія
• Земельне право
• Історія України
• Кримінально виконавче право
• Медична радіологія
• Методи аналізу
• Міжнародне приватне право
• Міжнародний маркетинг
• Основи екології
• Предмет Політологія
• Соціальне страхування
• Технічні засоби організації дорожнього руху
• Товарознавство продовольчих товарів

Модуль 1. Фарміраванне беларускага народа.

Патрабаванні да кампетэнцыі студэнтаў

Студэнты павінны ведаць:

· асноўныя этапы і канцэпцыі фарміравання беларускага народа;

· асаблівасці фарміравання беларускай нацыі, прыкметы нацыі;

· сутнасць нацыянальнага пытання і варыянты яго вырашэння;

· асноўныя этапы і асаблівасці фарміравання беларускай нацыянальнай ідэі;

· характэрныя рысы менталітэту беларусаў.

Студэнты павінны ўмець:

· адрозніваць падыходы да вывучэння этнагенезу славян і фарміравання беларускага энтасу (народнасці);

· характарызаваць асноўныя этапы станаўлення беларускай нацыі і фактары, якія паўплывалі на яе фарміраванне;

· ацэньваць вынікі вырашэння нацыянальнага пытання ў БССР;

· параўноўваць падыходы да фарміравання зместу беларускай нацыянальнай ідэі;

· выяўляць традыцыйнае і навае ў менталітэце беларусаў на мяжы ХХ–ХХІ ст.

Навукова-тэарэтычны змест модуля

Найстаражытнае насельніцтва на тэрыторыі Беларусі. Рассяленне славян і славянізацыя балтаў. Асноўныя канцэпцыі паходжання беларусаў. Фарміраванне беларускай народнасці. Умовы развіцця беларускага этнасу ў Рэчы Паспалітай. Этнічная структура насельніцтва Беларусі, самасвядомасць і менталітэт беларускага народа.

Складванне беларускай нацыі. Афармленне беларускай нацыянальнай ідэі.

Нацыянальнае пытанне і яго вырашэнне ва ўмовах існавання савецкай грамадска-палітычнай сістэмы. Беларуская нацыя ў часы абвяшчэння і ўмацавання дзяржаўнага суверэнітэту Рэспублікі Беларусь.

План семінара

1. Насельніцтва Беларусі ў эпаху першабытнасці. Рассяленне славян на тэрыторыі Беларусі і славянізацыя балтаў.

2. Эканамічныя і палітычныя фактары фарміравання беларускай народнасці.

3. Этнічная структура, самасвядомасць і менталітэт беларускага народа.

4. Працэс складвання беларускай нацыі.

5. Нацыянальнае пытанне ва ўмовах савецкай палітычнай сістэмы.

6. Беларуская нацыя ў перыяд станаўлення суверэннай Рэспублікі Беларусь.

Пытанні для самастойнага вывучэння модуля

1. Асноўныя канцэпцыі паходжання беларусаў.

2. Усходнеславянскі этнічны падмурак ВКЛ.

3. Умовы развіцця беларускага этнасу ў Рэчы Паспалітай.

4. Нацыянальная самасвядомасць беларусаў у другой палове ХІХ – пачатку ХХ ст.

5. Афармленне беларускай нацыянальнай ідэі.

6. Нацыянальнае пытанне ў БССР і ў РБ.

Тэмы рэфератаў

1. Асаблівасці першабытнай эпохі на Беларусі.

2. Балты і славяне ў VІ-VІІІ ст.

3. Асаблівасці старабеларускай мовы.

4. Паходжанне назваў “Белая Русь”, “Літва”, “Чорная Русь”.

5. Этнічныя меншасці на Беларусі і іх уплыў на фарміраванне беларускай народнасці.

6. Станаўленне беларускай нацыі.

7. Заснаванне і дзейнасць Інбелкульта.

8. Рэпрэсіі супраць беларускай інтэлігенцыі ў 20-30-я гады ХХ ст. і пасляваенны час.

9. Нацыянальна-культурнае адраджэнне ў Рэспубліцы Беларусь.

Асноўная літаратура

1. Гiсторыя Беларусi: У 2 ч.: Курс лекцый. – Мн., 2000, 2002.

2. Гiсторыя Беларусi: У 6 т. / Пад рэд. М. Касцюк. – Мн., 2000.

3. Гiсторыя Беларусi (у кантэксце сусветных цывілізацый) / В.І. Галубовіч, З.В. Шыбека, Д.М. Чаркасаў і інш. – Мн., 2005.

4. Ковкель, И.И. История Беларуси с древнейших времён до нашего времени / И.И. Ковкель, Э.С. Ярмусик. – Мн., 2006.

5. Котов, А.И. Исторія Беларуси и мировые цивилизации / А.И. Котов. – Мн., 2006.

6. Нарысы гiсторыi Беларусi: У 2 ч. / Пад рэд. М.Касцюк. – Мн., 1994-1995.

Дадатковая літаратура

1. Адамушка, У. Палiтычныя рэпрэсii 20-50-х гадоў на Беларусi / У. Адамушка. – Мн.,1994.

2. Археалогiя Беларусi: У 4-х т. – Мн., 1999.

3. Археалогiя i нумiзматыка Беларусi. Энцыклапедыя. – Мн., 1993.

4. Загарульскi, Э. Заходняя Русь: IX–XIII ст.ст. / Э. Загарульскі. – Мн., 1998.

5. Iгнатоўскi, У.М. Кароткi нарыс гiсторыi Беларусi / У.М. Ігнатоўскі. – Мн., 1992.

6. Канфесii на Беларусi (канец XVIII-XX ст.) / Пад рэд. У.I. Навiцкага. – Мн., 1998.

7. Пилипенко, М. Возникновение Белоруссии: Новая концепция / М. Пилипенко. – Мн., 1991.

8. Пичета, В.И. Белоруссия и Литва (XV-XVI вв.) / В.И. Пичета. – М., 1961.

9. Сагановiч, Г. Нарыс гісторыі Беларусі са старажытных часоў да канца ХVІІІ стагоддзя / Г. Сагановіч. – Мн., 2001.

Асноўныя паняцці па тэме

Першабытны лад – сацыяльна-эканамічны лад, які папярэднічаў дзяржаўна арганізаванаму грамадству. Характарызаваўся родаплемянной арганізацыяй і панаваннем родавай абшчыны. Развіваўся разам са станаўленнем чалавека, удасканаленнем метадаў выкарыстання гатовых дароў прыроды, а потым і развіццём прадукцыйных сіл.

Этнас – гістарычна сфарміраваная супольнасць людзей з агульнай культурай, мовай і самасвядомасцю.

Народнасць – супольнасць людзей, якая гісторычна складвалася з племянных саюзаў. Беларуская народнасць – гістарычна склаўшаяся на тэрыторыі сучаснай Беларусі і суседніх паўночных і ўсходніх землях устойлівай супольнасць людзей, якая характарызуецца асаблівасцямі мовы, побыту, культуры, рыс псіхікі і самасвядомасці.

Менталітэт – склад розуму народа, яго лад мыслення, нацыянальны характар, псіхалогія.

Этнічная самасвядомасць – усведамленне людзьмі прыналежнасці да свайго народа, яго адметнасці.

Нацыя – сацыяльна-эканамічная ідухоўная супольнасць людзей з пэўнай псіхалогіяй і самасвядомасцю, якая мае агульную мову, адметную культуру, побыт і тэрыторыю сталага пражывання.

Асіміляцыя – зліццё аднаго народа з другім, прычым адзін з іх страчвае сваю мову, культуру, нацыянальную самасвядомасць.

Нацыяналізм – палітыка і практыка, ідэалогія і псіхалогія ў нацыянальным пытанні, заснаваныя на прызнанні нацый і іх узаемаадносін асабліва важным фактарам грамадскага развіцця, прыярытэтнага і прывілеяванага месца, ролі і інтэрэсаў пэўнага народа ў сацыяльна-палітычным, эканамічным і культурным жыцці ўсяго чалавецтва. Але існуюць і крайнія формы выяўлення нацыянальных інтарэсаў, якія могуць перарасці у сваю процілегласць – у пачуццё нацыянальнай выключнасці, перавагі над іншымі нацыямі (глядзець шавінізм).

Нацыянальныя (этнічныя) меншасці – нацыянальныя супольнасці ў поліэтнічных дзяржавах, якія складаюць адносную меньшасць насельніцтва ў параўнанні з асноўнай нацыянальнасцю краіны.

Рэпрэсія – карацельная мера, пакаранне.

Рэфармацыя – шырокі рэлігійны і сацыяльна-палітычны рух за карэннае абнаўленне каталіцкай царквы, які разгарнуўся ў ХVІ ст. у большасці еўрапейскіх краін. На Беларусі Рэфармацыя была выклікана зменамі ў эканамічным, сацыяльна-палітычным і ідэйным жыцці ВКЛ у тым ліку ростам гарадоў, культурным уздымам, фарміраваннем беларускай народнасці і нацыянальнай самасвядомасці.

Канфесія – прыналежнасць да якой-небудь рэлігіі, царквы.

Шавінізм – пропаведзь нацыянальнай перевагі і нацыянальнай выключнасці, проціпастаўленне інтарэсаў адной нацыі інтарэсам іншых нацый. Па сутнасті шавінізм збліжаецца з расізмам і суправаджаецца распальванне нацыянальнай варожасці і ненавісці, вядзе да вострых унутраных або міжнародных канфліктаў.

Нацыянальнае адраджэнне – заканамернасць у гістарычным развіцці асобных народаў, якая выяўляецца ў паскораным руху да больш высокага ўзроўню грамадскага быця, культуры і нацыянальнай свядомасці пасля застою альбо ўпадку (яго неабходна адрозніваць ад эпохі Адраджэння, альбо Рэнесансу).

Знакамітыя дзеячы

Сапега Леў (1557-1633) – выдатны дзеяч сярэдневечнай Беларусі, юрыст, пісьменнік-публіцыст, канцлер ВКЛ. Удзельнік стварэння “Статута 1588” – поўнага кодэкса законаў ВКЛ.

Скарга Пётр (1536-1612) – царкоўны дзеяч ХVІ – пачатку ХVІІ ст., ініцыятар Берасцейскай царкоўнай уніі 1596 г.

Касой Феадосій (? - ?) – рэлігійны вольнадумеці прапаведнік ХVІ ст., прадстаўнік сялянска-плебейскай ерасі. З халопаў. Выступаў з прапагандай радыкальна-рэфармацыйнага вучэння. У канцы 60-х гг. ХVІ ст. далучыўся да беларускіх антытрынітарыяў. Выступаў супраць феадальнага прыгнёту, за роўнасць народаў і веравызнання.

Пацей Іпацій (1541-1613) – пісьменнік-палеміст, дзяржаўны і царкоўны дзеяч ВКЛ, адзін з арганізатараў Берасцейскай царкоўнай уніі 1596 г.

Чачот Ян, Зан Тамаш – беларускія паэты, пісьменнікі, удзельнікі вызваленчача руху ХІХ ст..

Луцкевіч Антон Іванавіч (1884-1940) – выдатны беларускі публіцыст, літаратурны крытык, палітычны і дзяржаўны дзеяч. Адзін з ідыёлагаў і кіраўнікоў БСГ і беларускага нацыянальна-вызваленчага руху. Рэдактар газеты “Наша доля” і “Наша ніва”.

Луцкевіч Іван Іванавіч (1881-1919) – беларускі археолаг, гісторык, этнограф і грамадскі дзеяч. Уваходзіў у рэдакцыі газет “Наша доля” і “Наша ніва”. Ініцыятар стварэння беларускага музея ў Вільні. Адзін з арганізатараў і член ЦК БСГ, прымаў актыўны ўдзел у беларускім нацыянальным адраджэнні.

Іваноўскі Вацлаў (1880-1943) – грамадскі дзеяч Беларусі. Пачынаў сваю палітычную актыўнасць у Санкт-Пецярбургу. Арганізаваў культурную работу сярод студэнцтва. Працаваў над гісторыяй Беларусі. Адзін з заснавальнікаў Беларускай рэвалюцыйнай грамады і Беларускай сацыялістычнай грамады.

Лёсік Язэп (1884-1940) – член БСГ. Узначальваў Раду І Усебеларускага з’езда. Уваходзіў у склад Рады БНР. Акадэмік АН БССР (1928). Пісьменнік, мовазнаўца. Аўтар падручнікаў “Практычная граматыка беларускай мовы”, “Беларуская мова”, “Правапіс”. Арыштаваны ў 1930 г., памёр у турме ў 1940 г. Рэабілітаваны ў 1957, 1988 гг.

Смоліч Аркадзь (1891-1938) – сакратар земляробства ва ўрадзе БНР. У 20-я гг. ХХ ст. выкладаў у БДУ. Акадэмік АН БССР. Аўтар класічнага падручніка “Геаграфія Беларусі”. Арыштаваны ў 1930 г. Растраляны ў 1938 г. Рэабілітаваны ў 1957, 1988 гг.

Варонка Язэп (1891-1952) – старшыня першага ўрада БНР. Аўтар кнігі “Беларускі рух ад 1917 да 1920 г.”.

Тарашкевіч Браніслаў (1892-1941) – адзін са стваральнікаў і старшыня ЦК БСРГ, накіроўваў дзейнасць арганізацый “Змаганне”, “ТБШ”. Аўтар першай “Беларускай граматыкі для школ”. Акадэмік АН БССР. Вучоны-філолаг, літаратар. Расстраляны ў 1938 г. Рэабілітаваны ў 1957 г.

Рак-Міхайлоўскі Сымон (1885-1937) – член БСГ, Рады БНР, адзін з ініцыятараў стварэння БСРГ. Адзін з кіраўнікоў ТБШ. Аўтар падручніка для школ “Арыфметычны задачнік для пачатковых школ”. Пісаў вершы, займаўся перакладчыцкай дзейнасцю. Рэпрэсіраваны.

Аляхновіч Францішак (1883-1944) – драматург, пісьменнік, акцёр. Адзін са стваральнікаў беларускага тэатра.

Быкаў Васіль (1924-2003) – вядомы беларускі пісьменнік пасляваеннага часу. Галоўная тэма – чалавек на вайне. Творы В.Быкава перакладзены на дзесяткі моў свету.

Гілевіч Ніл (н.1931) – паэт перакладчык, літаратуразнавец, у 1980–1989 гг. старшыня Саюза пісьменнікаў Беларусі, з 1990 г. старшыня Таварыства беларускай мовы, вяшчальнік адраджэння беларускай мовы і культуры.

Праверачны тэст

1. Пранікненне першабытных людзей (неандэртальцаў) на тэрыторыю Беларусі адбылосяў:

2.Прадстаўнік заходнерускай канцэпцыі этнагенезу беларусаў:

3. Полацкія крывічы займалі тэрыторыю:

4. Вызначце пануючыя шляхі ўваходжання беларускіх зямель у склад ВКЛ:

5. З якога часу ў гісторыі Беларусі склаліся ўмовы фарміравання адзінай народнасці:

6. У 1696 г. у гісторыі ВКЛ адбылося:

7. Ідэйнымі цэнтрамі нацыянальнага адраджэння на Беларусі ў пачатку XX ст. былігазеты:

8. Адзіная палітычная партыя, якая на пачатку XX ст. ставіла пытанне аб нацыянальнымсамавызначэнні для беларускіх зямель:

9. У 1924 г. у БССР дзяржаўнай не была прызнана мова:

10. Дзяржаўнымі сімваламі і сімваламі суверэнітэту РБ з’яўляюцца:

Модуль 2. Гістарычныя формы дзяржаўнасці на тэрыторыі

Беларусі і фарміраванне беларускай дзяржаўнасці

ў ХХ – пачатку ХХІ ст.

Патрабаванні да кампетэнцыі студэнтаў

Студэнты павінны ведаць:

· раннефеадальныя дзяржавы ўсходніх славянна тэрыторыі Беларусі;

· эвалюцыю форм дзяржаўнасці на тэрыторыі Беларусі ў ІХ – ХІХ стст.;

· асноўныя кірункі ў працэсе афармлення беларускай дзяржаўнасці ў ХХ ст.;

· прыкметы дзяржаўнага суверэнітэту;

· працэс афармлення і канстытуцыйнага ўмацавання дзяржаўнага суверэнітэту Рэспублікі Беларусь;

· асновы ідэалогіі беларускай дзяржавы.

Студэнты павінны ўмець:

· характарызаваць ролю і месца Полацкага і Тураўскага княстваў у сістэме раннефеадальнай дзяржаўнасці усходніх славян;

· вызначаць ролю і месца беларускіх зямель у ВКЛ і ў палітычнай сістэме Рэчы Паспалітай;

· ацэньваць ролю буржуазна-дэмакратычных рэвалюцый у працэсе вырашэння нацыянальна-дзяржаўнага пытання ў Беларусі;

· характарызаваць ролю Кастрычніцкай рэвалюцыі і сацыялістычных пераўтварэнняў у станаўленні беларускай савецкай дзяржаўнасці;

· ацэньваць гістарычнае значэнне афармлення дзяржаўнага суверэнітэту Беларусі як якасна новага этапа айчыннай гісторыі;

· характарызаваць Рэспубліку Беларусь як дэмакратычную сацыяльную прававую дзяржаву;

· раскрываць асновы ідэалогіі беларускай дзяржавы.

Навукова-тэарэтычны змест модуля

Станаўленне раннефеадальных дзяржаў на тэрыторыі Беларусі. Полацкае і Тураўскае княствы.

Перадумовы стварэння Вялікага княства Літоўскага (ВКЛ). Асаблівасці фарміравання дзяржаўнага ладу на беларускіх землях. Эвалюцыя форм дзяржаўнага кіравання ў ВКЛ. Уваходжанне ВКЛ у склад Рэчы Паспалітай.

Беларускія землі ў складзе Расійскай імперыі. Узнікненне беларускага нацыянальнага руху. Роля расійскіх рэвалюцый 1905-1907 гг. і Лютаўскай 1917 г. у грамадска-палітычным развіцці Беларусі. Вынікі Усебеларускага з’езда. Абвяшчэнне Беларускай Народнай Рэспублікі.

Кастрычніцкая рэвалюцыя ў гістарычным лёсе беларускага народа. Стварэнне беларускай савецкай дзяржаўнасці. Роля і месца БССР у СССР. Асноўныя тэндэнцыі палітычнага развіцця беларускага грамадства ў першае пасляваеннае дзесяцігоддзе. Грамадска-палітычнае жыццё ў БССР у другой палове 50-х – першай палове 80-х гг. ХХ ст.

Абвяшчэнне дзяржаўнага суверэнітэту Рэспублікі Беларусь. Асноўныя тэндэнцыі грамадска-палітычнага развіцця. Увядзенне прэзідэнцкай формы кіравання. Канстытуцыя РБ 1994 г. (са зменамі і дапаўненнямі, прынятымі на рэферэндумах 1996 і 2004 гг.). Асновы ідэалогіі беларускай дзяржавы.

План семінара

1.Утварэнне раннефаедальных дзяржаў ва ўсходніх славян. Першыя дзяржавы-княствы на тэрыторыі Беларусі: унутраная і знешняя палітыка іх князёў.

2. Утварэнне Вялікага княства Літоўскага (ВКЛ). Роля беларускіх зямель у дзяржаўным будаўніцтве ВКЛ.

3. Статус беларускіх зямель у складзе Рэчы Паспалітай.

4. Беларускія губерніі ў складзе Расійскай імперыі.

5.Абвяшчэнне БНР. Кастрычніцкая рэвалюцыя і стварэнне беларускай савецкай дзяржаўнасці.

6.Роля і месца БССР у СССР ва ўмовах савецкай грамадска-палітычнай сістэмы.

7.Абвяшчэнне дзяржаўнага суверэнітэту Рэспублікі Беларусь. Асноўныя тэндэнцыі грамадска-палітычнага развіцця РБ.

Пытанні для самастойнага вывучэння модуля

1.Кіеўская Русь, Полацкае і Тураўскае княствы. Асаблівасці фарміравання дзяржаўнага і сацыяльна-палітычнага ладу на беларускіх землях.

2. Роля і месца беларускіх зямель у ВКЛ і ў палітычнай сістэме Рэчы Паспалітай.

3. Нацыянальна-вызваленчы рух у 2-й палове ХVІІІ ст. – першай палове ХІХ ст. Шляхецкія паўстанні.

4.Буржуазна-дэмакратычныя рэвалюцыі ў працэсе вырашэння нацыянальна-дзяржаўнага пытання ў Беларусі.

5. Утварэнне БНР і БССР.

6. Грамадска-палітычнае жыццё ў БССР у 60 – пач. 80-х гг. ХХ ст.

7.Палітыка перабудовы і працэс дэмакратызацыі грамадска-палітычнага жыцця ў БССР.

8. Шляхі і асаблівасці фарміравання прававой дзяржавы і грамадзянскай супольнасці ў Рэспубліцы Беларусь. Асновы ідэалогіі беларускай дзяржавы.

Тэмы рэфератаў

1. Дынастыі полацкіх і тураўскіх князёў.

2. Беларускае Панямонне ў Х – ХІІІ стст.

3. Асноўныя канцэпцыі ўтварэння ВКЛ.

4. Месца ВКЛ у еўрапейскай гісторыі.

5.Грунвальдская бітва – славутая старонка айчыннай гісторыі.

6. Люблінскі сойм і яго значэнне.

7. Палітычны крызіс і заняпад Рэчы Паспалітай.

8. Палітыка расійскага царызму на Беларусі ў канцы ХVІІІ – першай палове ХІХ ст.

9. Умацаванне савецкай улады ў Беларусі.

10. Станаўленне шматпартыйнасці ў палітычнай сістэме БССР.

11. Канстытуцыя РБ 1994 г. (са зменамі і дапаўненнямі, прынятымі на рэферэндумах 1996 і 2004 гг.)

Асноўная літаратура

1. Гiсторыя Беларусi: У 2 ч.: Курс лекцый. – Мн., 2000, 2002.

2. Гiсторыя Беларусi: У 6 т. / Пад рэд. М.Касцюк. – Мн., 2000.

3. Гiсторыя Беларусi (у кантэксце сусветных цывілізацый) / В.І. Галубовіч, З.В. Шыбека, Д.М. Чаркасаў і інш. – Мн., 2005.

4. Доўнар-Запольскі, М.В. Гіторыя Беларусі. – Мн., 1994.

5. Ковкель, И.И. История Беларуси с древнейших времён до нашего времени / И.И. Ковкель, Э.С. Ярмусик. – Мн., 2006.

6. Нарысы гiсторыi Беларусi: У 2 ч. / Пад рэд. М. Касцюк – Мн., 1994-1995.

7. Сагановіч, Г. Нарыс гісторыі Беларусі ад старажытнасці да ХVІІІ стагоддзя. – Мн., 2005.

8. Шыбека, З. Нарыс гісторыі Беларусі (1795-2002). – Мн., 2003.

Дадатковая літаратура

1. Беларусь на мяжы тысячагоддзяў. – Мн., 2000.

2.Ермаловіч, М. Старажытная Беларусь: полацкі і наваградскі перыяд / М. Ермаловіч. – Мн., 1991.

3.Ермаловіч, М. Беларуская дзяржава Вялікае княства Літоўскае / М. Ермаловіч. – Мн., 2003.

4.Круталевіч, В.А. Гісторыя дзяржавы і права Беларусі (1917–1945 гг.) / В.А. Круталевіч, Я.А. Юхо. – Мн., 1998.

5. Крутолевич, В.А. На путях самоопределения: БНР-БССР-РБ / В.А. Круталевич. – Мн., 1995.

6. Штыхаў, Г. Старажытныя дзяржавы на тэрыторыі Беларусі / Г. Штыхаў. – Мн., 1999.

7. Чаропка, В. Імя ў летапісе / В. Чаропка. – Мн., 1994.

8. Юхо, Я.А. Кароткі нарыс гісторыі дзяржавы і права Беларусі / Я.А. Юхо. – Мн., 1992.

Асноўныя паняцці па тэме

“Полацкая зямля” – летапісная назва самастойнага дзяржаўнага ўтварэння, якое гісторыкі называюць Полацкім княствам. Вядомы таксама Тураўская, Берасцейская, Смаленская землі.

Дынастыя – шэраг манархаў аднаго і таго ж рода, якія змяняюць адзін аднаго па праву радства і наследавання.

Веча – агульна сход дарослых жыхароў горада і воласці для вырашэння больш важных грамадскіх і дзяржаўных спраў.

Вялікі князь – найвышэйшы княжацкі тытул у ВКЛ, з’яўляўся кіраўніком дзяржавы, выбіраўся феадаламі, звычайна, з сыноў ці блізкай радні папярэдняга вялікага князя. Меў шырокія паўнамоцтвы. Прывілеі 1447 і 1492 гг. абмяжоўвалі ўладу вялікага князя.

Паны-рада – вышэйшы орган дзяржаўнай улады ў ВКЛ. У раду ўваходзілі вышэйшыя службовыя асобы дзяржавы (канцлер, маршалак, гетман, падскарбі, ваяводы і інш.), каталіцкія епіскапы, найбуйнейшыя феадалы. Узнікла як дапаможны орган пры вялікім князі, у канцы ХV ст. набыла большую самастойнасць.

Сейм (Сойм) – саслоўна-прадстаўнічы орган у ВКЛ і Польшчы. Да кампетэнцыі вальнага (агульнадзяржаўнага) сейма належалі: выбранне вялікага князя, справы вайны і міру, узаемаадносіны з іншымі краінамі, устанаўленне падаткаў і рэгуляванне заканадаўства.

“Генрыхаўскія артыкулы” – распрацаваны ў 1573 г. для падпісання прэтэндэнтам на карону Рэчы Паспалітай Генрыхам Валуа (адсюль і назва) і пацвярджаліся ўсімі каралямі. У іх абвяшчалася абранне караля, яго абавязак склікаць сейм раз у 2 гады і без сеймавай згоды не зацвярджаць новыя падаткі і пошліны. Калі кароль дзейнічаў насуперак падпісаным артыкулам, шляхта мела права выступіць супраць яго (глядзець канфедэрацыі).

Канфедэрацыі – часовыя ваенна-палітычныя саюзы шляхты ў Рэчы Паспалітай, якія ствараліся з мэтай весці барацьбу супраць караля, калі яго палітыка не адпавядала інтарэсам шляхецкага саслоў’я.

“Ліберум вета” – звычай у дзяржаўным праве ВКЛ і Рэчы Паспалітай, паводле якога кожны дэпутат сейма ці сейміка мог (нават без абгрунтавання) выказаць нязгоду з любой сеймавай пастановай, што азначала спыненны пасяджэння, скасоўвала ўсе прынятые на гэтым пасяджэнні рашэнні. Гэта права паралізавала ўсё дзржаўнае жыццё Рэчы Паспалітай.

Стачка – калектыўнае спыненне працы рабочых і служачых з прад’яўленнем прадпрымальніку ці ўраду эканамічных ці палітычных патрабаванняў.

Бальшавізм – плынь палітычнай думкі і палітычная партыя, якая аформілася ў 1903 г. у выніку барацьбы расійскіх рэвалюцыйных марксістаў, узначаленых У.І. Леніным за стварэнне рэвалюцыйнай партыі (РСДРП). Паняцце “бальшавізм” узнікла ў сувязі з выбарамі на ІІ з’езде РСДРП кіруючых органаў партыі: прыхільнікі У.І. Леніна атрымалі большасць галасоў (адсюль – бальшавікі), а іх праціўнікі – меншасць (адсюль меншавікі).

Беларуская сацыялістычная грамада (БСГ) – першая сталая беларуская нацыянальная партыя. Утворана зімою 1902–1903 гг. пад назвай Беларуская рэвалюцыйная грамада на аснове нацыянальна-культурных гурткоў беларускай вучнёўскай і студэнцкай моладзі, якія існавалі ў Мінску, Пецярбургу, Вільні. Стваральнікі і кіраўнікі – браты І. і А. Лучкевічы, А. Пашкевіч (Цётка), А. Бурбіс, К. Кастравіцкі (К. Каганец), В. Іваноўскі і інш. БСГ выступала за звяржэнне самадзяржаўя, змену капіталістычнага ладу сацыялістычным. Для Беларусі яна патрабавала аўтаноміі з мясцовым сеймам у Вільні. Перыядычнымі выданнямі БСГ былі газеты “Наша доля” і “Наша ніва”.

Саветы рабочых і салдацкіх дэпутатаў – органы ўлады працоўных, палітычныя арганізацыі рабочых і салдат. На Беларусі ўзніклі ў большасці з сакавіка 1917 г.

Беларуская Народная Рэспубліка (БНР) – дзяржаўнае утварэнне, фактычна абвешчанае 9 сакавіка 1918 г. у ІІ-й Устаўной грамаце. Незалежнасць БНР абвешчана 25 сакавіка 1918 г. на пасяджэнні яе Рады і ў ІІІ-й Устаўной грамаце.У кастрычніку 1925 г. прынята рашэнне аб самаліквідацыі органаў БНР.

Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка (БССР) – дзяржаўнае утварэнне, якое было абвешчана 1 студзеня 1919 г. у “Маніфесце Часовага рабоча-сялянскага савецкага ўрада Беларусі”. 5 студзеня 1919 г. урад БССР пераехаў з Смаленска ў Мінск.

Таталітарызм (таталітарны рэжым) – агульная назва палітычных (дзяржаўных) сістэм, якія вызначаюцца поўным (татальным) кантролем з боку органаў дзяржаўнай улады над усімі сферамі жыцця грамадства. Характэрнымі рысамі таталітарных рэжымаў з’яўляюцца: канцэнтрацыя ўсёй улады ў дзяржаве ў руках асобнай групы людзей, культ асобы кіраўнака дзяржавы, палітычныя рэпрэсіі, адсутнасць дэмакратычных свабод.

Курапаты – месца масавых растрэлаў і захараненняў савецкіх грамадзян у 1937-1941 гг. ва ўрочышчы Курапаты каля г. Мінска. Органамі НКУС БССР было растраляна каля 30 тыс. чалавек.

Аўтарытарызм (аўтарытарны рэжым) – агульная назва палітычных (дзяржаўных) сістэм, якія вызначаюцца элементамі асабістай дыктатуры, адданасццю “аўтарытэту”, арыентацыяй на ўладу і сілу. Характэрнымі рысамі з’яўляюцца: празмерны цэнтралізм улады, апора на ваенна-карны апарат, сістэматычныя парушэнні канстытуцыі і заканадаўства, адсутнасць законнасці. Рэальная ўлада канцэнтруецца ў руках лідэра і пануючай эліты.

“Перабудова” – тэрмін пачаў шырока ўжывацца партыйным і савецкім кіраўніцтвам з 1987-1988 гг.. Курс на перабудову разглядаўся як лагічны працяг курса на паскарэнне сацыяльна-эканамічнага развіцця, абвешчаннага яшчэ Ю.Андропавым. У адрозненне ад апошняга меў на мэце радыкальную эканамічную рэформу ў спалучэнні з дэмакратызацыяй грамадска-палітычнага жыцця. Гэта рэформа прадугледжвала рэфармаванне Саюза ССР, але з распадам апошняга яна фактычна закончылася правалам.

Дэмакратыя (дэмакратычны рэжым) – форма кіравання, пры якой крыніцай улады прызнаецца народ. Характэрныя рысы: наяўнасць канстытуцыі, якая замацоўвае асабістыя і палітычныя правы і свабоды грамадзян, падзел улад на заканадаўчую, выканаўчую і судовую, правядзенне выбараў і фактычнае функцыянаванне прадстаўнічых органаў, шматпартыйнасць.

Ідэалогія – сістэма палітычных, прававых, маральных, рэлігійных, эстэтычных і філасофскіх поглядаў і ідэй, у якіх усведамляюцца і ацэньваюцца адносіны людзей да рэчаіснасці.

Прававая дзяржава – дзяржава ў якой ажыццяўляюцца прынцыпы вяршэнства канстытуцыі і прававога закону. Дзяржаўная ўлада падзяляецца на заканадаўчую, выканаўчую і незалежную судовую, якая падпарадкоўваецца толькі закону, забяспечваецца палітычны плюралізм, узаемная адказнасць дзяржавы і грамадзяніна. Мэта прававой дзяржавы – стварэнне гарантый сацыяльнай і прававой аховы грамадзян, забеспячэнне іх правоў і свабод.

Знакамітыя дзеячы

Рагвалод – першы гістарычна вядомы полацкі князь. Веў барацьбу супраць кіеўскіх князёў. Пасля ўзяцця Полацка Ўладзімірам забіты ім разам са сваёй жонкай і 2 сынамі.

Рагнеда (пам. 1000 г.)– дочка полацкага князя Рагвалода, жонка вялікага князяЎладзіміра, маці полацкага князя Ізяслава і кіеўскага князя Ярослава Мудрага.

Ізяслаў (да 980-1001) –полацкі князь з 988 г. Сын кіеўскага князя Ўладзіміра і полацкай князёўны Рагнеды. Узнавіў полацкую дынастыю.

Усяслаў Чарадзей (каля 1028-1101) – сын князя Брачыслава. Князь полацкі з 1044 г. Змагаўся з кіеўскімі князямі за самастойнасць і незалежнасць Полацкага княства.

Міндоўг (1200-1263) – вялікі князь Вялікага княства Літоўскага. З 1246 г. князь навагародскі. У 1253 г. прыняў тытул караля. Забіты ў выніку змовы Даўмонта і Траняты.

Гедымін (1270-1341) – вялікі князь ВКЛ (1316-1341), вёў палітыку на ўмацаванне дзяржавы, нанес нямецкім рыцарам шэраг паражэнняў, найбольшае ў 1331 г. У склад ВКЛ у час яго княження ўвайшлі Віцебская, Берасцейская, Мінская і Тураўская землі. Каля 1323 г. сталіцай ВКЛ зрабіў Вільню.

Давыд Гарадзенскі (? – пасля 1326) – гарадзенскі князь, ажаніўся з дачкою Гедыміна і атрымаў права на карыстанне ўдзелам. У 1314 г. разграміў крыжакоў, якія напалі на Навагародак. У 1326 г. арганізаваў паход на Брандэрбург. У выніку якого па-здрадніцку забіты мазавецкім рыцарам Андрэем.

Ягайла (1348-1434) – вялікі князь ВКЛ (1377-1392гг.), кароль Польшчы (1386-1434 гг.). Заключыў з Польшчай Крэўскую ўнію ў 1385 г., якая замацавана яго каранацыяй як польскага караля пад імем Уладзіслава ІІ. Садзейнічаў распаўсюджванню каталіцкай царквы ў ВКЛ. У 1392 г. заключыў пагадненне з Вітаўтам.

Вітаўт Вялікі (1350-1430) – вялікі князь з 1392 г., праводзіў палітыку цэнтралізацыі і ўмацавання асабістай улады. Пры ім ВКЛ дасягнула найбольшай магутнасці. У Грунвальдскай бітве 1410 г. узначальваў войскі ВКЛ.

Баторый Стэфан (1533-1686) – кароль польскі і вялікі князь ВКЛ, у 1579-1582 гг. адваяваў у маскоўскіх войскаў гарады Полацк і Вялікія Лукі.

Сапега Леў (1547-1633) – палітычны і грамадскі дзеяч ВКЛ, канцлер (1589-1623 гг.), гетман (1623-1633 гг.), адін з арганізатараў Трыбунала ВКЛ і складальнік Статута 1588 г.

Сапегі, Пацы, Агінскія, Вішнявецкія – магнацкія роды, якія ў другой палове ХVІІ-ХVІІІ ст. вялі паміж сабой барацьбу, мэтай якай было замацаванне за сабой выключнага палітычнага становішча.

Касцюшка Тадэвуш (1746-1817) – генерал, ураджэнец Беларусі, узначаліў паўстанне 1794 г., якое было накіравана на адраджэнне Рэчы Паспалітай.

Каліноўскі Кастусь (21.01.1838 – 10.03.1864) – беларускі рэвалюцыянер-дэмакрат, кіраўнік паўстання на Беларусі і ў Літве. Адзін з найбольш актыўных і паслядоўных дзеячаў нацыянальна-вызваленчага руху.

Мяснікоў (Мяснікян) А.Ф. (1886-1925) – з верасня 1917 па май 1918 г. – старшыня Паўночна-Заходняга Абласнога камітэта РКП(б). Са студзеня 1918 г. – старшыня Аблвыканкамзаха. Член Часовага ўрада БССР, старшыня ЦВК БССР (люты 1919 г.). У 1918 г. выступаў супраць стварэння беларускай дзяржавы.

Ландар К.І. (1883-1937) – член Мінскага і паўночна-Заходняга камітэтаў РСДРП(б). Старшыня Мінскага Савета рабочых і салдатскіх дэпутатаў. Выступаў супраць рэалізацыі беларускай дзяржаўнасці.

Кнорын (Кнорыньш) В.Г. (1890-1938). – з мая 1917 г. сакратар Мінскага савета рабочых і салдацкіх дэпутатаў. Выступаў супраць самавызначэння беларускага народа. Уваходзіў у склад Часовага ўрада БССР (студзень 1919 г.). Сакратар, першы сакратар ЦК КП(б)Б. Прыхільнік палітыкі беларусізацыі. Рэпрэсіраваны і расстраляны ў 1938 г. Рэабілітаваны ў 1955 г.

Жылуновіч Дзмітры (Цішка Гартны) (1887-1937) – адзін з ініцыятараў абвяшчэння незалежнасці БССР. Старшыня Часовага ўрада Савецкай Беларусі. Акадэмік АН БССР. Паэт, празаік, драматург. У 1936 г. арыштаваны органамі НКУС, памёр у псіхіятрычнай бальніцы. Рэабілітаваны.

Чарвякоў Аляксандр (1892-1937) – студзень - май 1918 г. камісар Белнацкама. У першым урадзе БССР – наркам асветы. Падпісаў “Маніфест” аб абвяшчэнні БССР. Старшыня СНК БССР (1920-1924 гг.). Старшыня ЦВК БССР (1920-1937 гг.). Актыўны прыхільнік палітыкі беларусізацыі. У чэрвені 1937 г., не вытрымаўшы ілжывых абвінавачванняў, пакончыў жыццё самагубствам.

Панамарэнка П.К. (1902-1984) – першы сакратар ЦК КП(б)Б у 1938 г. – пачатку 1947 г., у гады Вялікай Айчыннай вайны – начальнік Цэнтральнага штаба партызанскага руху, у 1944-1948 гг. – старшыня Савета Народных камісараў (з1946 г. – Савета Міністраў БССР).

Мазураў К.Т. (1914-1989) – першы беларус, які з 1956 г. па 1965 г. узначальваў ЦК Кампартыі Беларусі. Знаходзіўся ў пасіўнай апазіцыі да неабдуманых рэформ М.С. Хрушчова. З 1965 г. – намеснік Старшыні Савета Міністраў СССР (да 1978 г.).

Машэраў П.М. (1918-1980) – першы сакратар ЦК Кампартыі Беларусі з 1965 г. па 1980 г. Яго супярэчлівае кіраўніцтва ўваўшло ў гісторыю як “эпоха Машэрава”.

Шушкевіч С.С. – нарадзіўся ў 1934 г., навуковец, прафесар. З 1989 г. уключыўся ў палітычную дзейнасць, быў абраны народным дэпутатам СССР і дэпутатам Вярхоўнага Савета БССР. З 1991 г. па 1994 г. – Старшыня Вярхоўнага Савета РБ.

Лукашэнка А.Р. – нарадзіўся ў 1954 г. Атрымаў педагагічную і сельскагаспадарчую адукацыю. Працаваў у камсамоле, на розных партыйных і гаспадарчых пасадах. З 1987 г. – дырэктар саўгаса. З 1990 г. па 1994 г. – дэпутат Вярхоўнага Савета. З 20 ліпеня 1994 г. – Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь. Абіраўся на гэту пасаду ў 2001 г. і 2006 гг.

Праверачны тэст

1.Суаднясіце асобу полацкага князя Ізяслава Уладзіміравіча з гістарычнымі падзеямі:

2. Вызначце функцыі полацкага веча:

3. Прычынамі утварэння ВКЛ былі:

4. Вызначце органы ўлады, якія ў XV ст. абмежавалі адзінаўладдзе вялікага князя:

5. Галоўныя вынікі Люблінскай уніі – гэта:

6. Назва нелегальнай рэвалюцыйнай арганізацыі, якая ўзначаліла падрыхтоўку паўстання1863-1864 гг. на Беларусі і ў Літве:

7. I Усебеларускі з’езд адбыўся ў Мінску:

8. Пры ўтварэнні ЛітБелССР у яе склад увайшлі губерні:

9. 1953-1964 гг. у пасляваеннай гісторыі Беларусі – гэта перыяд:

10. 1919 г., 1927 г., 1937 г., 1978 г., 1994 г. – гэта даты прыняцця:

Читайте також:

1. V міні – модуль
2. Беларускага народа.
3. Високочастотні перетворювачі модульної структури
4. Друга модульна контрольна робота
5. Друга модульна контрольна робота
6. З урахуванням вимог модульно-рейтингової системи навчання студентів
7. За конструктивними особливостями фритюр-ниці поділяють на секційно-модульні та ті, які входять до комплекту малогабаритного обладнання.
8. За кредитно-модульною системою
9. ЗАВДАННЯ ДЛЯ БЛОЧНО-МОДУЛЬНОГО КОНТРОЛЮ
10. ЗАВДАННЯ МОДУЛЬНОЇ КОНТРОЛЬНОЇ РОБОТИ №1.
11. ЗАВДАННЯ ТА МЕТОДИЧНІ ВКАЗІВКИ ДО МОДУЛЬНОЇ КОНТРОЛЬНОЇ РОБОТИ № 1
12. ЗАВДАННЯ ТА МЕТОДИЧНІ ВКАЗІВКИ ДО МОДУЛЬНОЇ КОНТРОЛЬНОЇ РОБОТИ № 2

Переглядів: 1102