Новини освіти і науки:

G+

Тлумачний словник
Авто
Автоматизація
Архітектура
Астрономія
Аудит
Біологія
Будівництво
Бухгалтерія
Винахідництво
Виробництво
Військова справа
Генетика
Географія
Геологія
Господарство
Держава
Дім
Екологія
Економетрика
Економіка
Електроніка
Журналістика та ЗМІ
Зв'язок
Іноземні мови
Інформатика
Історія
Комп'ютери
Креслення
Кулінарія
Культура
Лексикологія
Література
Логіка
Маркетинг
Математика
Машинобудування
Медицина
Менеджмент
Метали і Зварювання
Механіка
Мистецтво
Музика
Населення
Освіта
Охорона безпеки життя
Охорона Праці
Педагогіка
Політика
Право
Програмування
Промисловість
Психологія
Радіо
Регилия
Соціологія
Спорт
Стандартизація
Технології
Торгівля
Туризм
Фізика
Фізіологія
Філософія
Фінанси
Хімія
Юриспунденкция

Тарау СУРЕТ САЛУ 1 страница

I ЖАСТАН 2 ЖАСҚА ДЕИІНП БАЛАЛАРДА СУРЕТ САЛУДЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ МЕН ДАМУЫ

Мектепке дейінгі мекемелерде сурет салуды үйрету 2 жастан басталады. Педагог балалардың бул іс-әрекетіне басшылықты іске асыру үшін, оған баланың сурет сала бастауын, оны мен-геруде қандай кезеңдерден өту керек екендігін білуі қажет.

Бала бір жаста, ал кейде біраз кейінірек колына қарындаш алып, қағаз бетін шимайлай бастайды. Осы кезде тамақ ішерде қасыкты, ойыншықты алу үшін таяқ тәрізді заттармен әрекет ете бастайды.

Қарындаш пен кылқаламды басқа құралдар сияқты бірден меңгеріп кете алмайдң. Әдетте бала қарындашты барлық сауса-ғымен жүдырығына қысып алады да, шынтағымен тіпті иығына дейін барлық қолдарымен қозғалыс жасайды. Ол қарындашпен қағаз бетін қайта-кайта ұрғылай береді. Әуелі баланы қолда-рымен қайталаған ез қозғалыстары еліктіреді, ал кейде қағаз бетіне карындаш ұшының соғылуы да оны сүйсіндіреді.

Алғашқыда сәби әрекет нәтижесінде не шығып жатқанына көңіл аудармайды. Бірақ тез арада-ақ қарындаштың кағазға із қалдыратынын байқайды да, соны тағы көру үшін қайта-қайта шимайлай береді. Алғашында сол сызықтардың бағыты мен си-паты белгісіз, кездейсоқ, ретсіз болады. Бала қарындашқа түс-кен күшті игрре алмай, кей жағдайда қағазға түскен сызық әрең көрінеді де, кейде карындаштың ұшы қағазды тесіп кетеді.

Бала нүктелер мен сызықтар тусіре отырьга қағаз бетінің кеңістігін қимыл арқылы меңгереді.

Бірте-бірте қол қимылы қарындашпен үйлесім таба бастай-Ды. Баланың көзбен бақылауы әлі шамалы болса да, біркелкі Кнмылдарды қайталай беруге ыңғайлы келеді, көбіне қимылды іс жәрдемдеседі.

Бала қол серпілісін дүрыс реттей алмағандықтан сызықтар Кағаздың көлемінен асып кетіп отырады. Алдағы уақытта қоз-ғалыстар (ары-бері) күрделене түседі де, олардың бағыты езге-

4—2212 97

реді, доға сиякты қозғалыстар айналмалы қозғалысқа айналад». да, қағаздың бетіне толық тарап, шиыршықтар пайда болады дд¹орама, линиялар тәрізді айналмалы сызықтардың күрделенуің^ ауысады. Қол мен қарындаштың осындай дүркін-дүркін қайта-лануы ырғақтылық береді де, бала сүйсіне түседі.

Баланьщ 2 жасында қағазға түскен сызықтарға қызығущң, лығы пайда болуының нәтижесінде бірнеше парақ қағазды қоз. ғалмай отырып сызуы мүмкін. Сурет салудың осы кезеңі, әдетте шимай жазу деп аталады. Бейнелеу іс-әрекетінде осы сияқ! ты сурет салу болып өтеді: ол қарындаш пен қолдың үйлесімді ырғақты қимылдарын дамыту мен қимылдарды көзбен бақылау! ды дамыту үшін пайдалы.

Түрлі түсті карындашпен сурет салу баланың зейінін ашьіқ түске тартады. Бояу баланы қуаңтады және ол қарындашты қаттырақ басып, сызықтарын жиілетіп, түсін қоюлатып салуға тырысады.

Бұл жаста әдейілеп бейнелеу әлі жоқ. Бала бір нәрсені то-лық етіп бейнелеп сала алмайды. Бірақ осы кезде бала матерң-алдардың қасиеттерін тани бастайды: қағаздарды, қарындаш-тарды, олардың түсін, езінің қолындағы қарындаштың қимылы-нан қағазға түскен іздерді таниды да, оларға қ-ызыға карай бастайды.

Осы кезең қол қимылы мен көрудің дамуына әсерін тигізеді. Бала өзі үшін жаңа кұралдармен танысады, үлкендердің бағыт беруінің нәтижесінде осьу кұралдарды қалай пайдаланудьвд қа-рапайым түрін меңгере бастайды, көрнекті із алу үшін оны колы-на дүрыс ұстап қағаз бетіне жүргізеді. Бұл кезеңде баланын өз бетінше' кетпеуін қатты қадағалап, қарындашты қалай дүрыс ұстауды көрсету, бүл үшін оны сәбидің қолына үстату (өйткені ол^өзі қарындашты дұрыс ұстай алмайды); қолмен қағазды қа-лай үстауды көрсету маңызды. Сәбидің сызықтар мен штрихтар-ға зейінін аудара отырып не салғанын, оның неге үқсайтыкын сүрау керек, баланы ойлануға тарта отырып оның не істеп отыр-ғанын, қандай күбылыстар мен заттарға ұқсастығын іздеуге, ойлануға итермелеу керек.

■ Бүл уақытта жалпы топтық үйрету сабақтары «Балабакша-дағы тәрбие программасында» үсынылмағанымеи, балаларға олардың қалаулары бойынша столға отырып, сурет салуына мүмкіндік беруге болады. Бүл бейнелеу іс әрекетіне қызығу-шылыққа тәрбиелеуге мүмкіндік туғызады. Яслиде балаларға 1,5 жаста қағаз бен қарындаш беріледі. Егер бала балабакша-ға бармаса, үйде сурет салмаса, 2—2,5 жасқа дейін іс-әрекеті дамуы едәуір кешігеді.

Сондықтан балаларды қарындаш 'үстаған қолдың бейне жасау кезіндегі қимылын түсінуге алып келу бірінші кішкен-тай тотіқа келгеннен қолға алынады.

БІРІҢШІ КІШКЕНТАЙЛАР ТОБЫНДА СУРЕТ САЛУ

у 1. 2 жастан 3 жасқа дейінгі балалардың сурет салу сипаты

.Баланы бейнелеу іс-әрекетіне алғаш рет үйымдасқан түрде ярту бүлдіршіндер балабақшаның бірінші кішкентайлар тобы-да түскен кезде басталады, сондыктан үйрету программасы бұл топта өте.шағын.і

Үш жасқа қараған балалардьщ екі жастағы балалардан ерекшелігі болады. Олар неғүрлым белсенді, заттар мен бүйым-пармен дербес әрекет жасауға үмтылады; ой-өрісі молая түсе ді, тілі шьіғады; олар сурет салуға көп қызығушылық білдіреді. ' гБалаларды әуел бастан-ақ сурет салуды бейнелеу іс-әрекеті ретінде қарауға тәрбиелеу, айналадағы қүбылыстар мен заттар-дын бейнесін жасауға итермелеу қажет.]

I Баланы кағазға түскен с^ізықтар мен линияларды байқауға, карындаштың (қылқалам) қимылын байқауды үйрету керек- Бір-тіндеп балаларды алынған штрихтар мен сызықтардың за-ттар-мен ұқсастығын табуға үйреткен жөн. Тәрбиешінің «Сен ненің суретін салдық» деген сұрағы баланы ойлауға және айналадағы өмірмен танысу процесінде алынған өз тәжірибесін пайдалана отырып, үқсастық іздестіруге мәжбүр етедУ Алғашында тәрбие-шінің бүл сұрағына бала үндемей жауап береді. Ол енді түсінік-ті де, себебі, бала алдын ала не салу керек 'екенін мақсат етіп қоймайды. Бала қарындаш пен немесе бояумен сурет салуға бо-латыиын түсіне баетағанның езінде де, сол салынған бейненің айтылған затқа ұқсастығын әр уақытта байқай бермейді. Мүн-дай жағдайда «Бүл қандай үй?», «Үйге ұқсамайды ғой »— деп теріске шығаруға асықпау керек. Баланың пайда болып келе жатқан ассоциациясы түрақты емес, тез бұзылады. Бірнеше уа-кыттан соң, бала езінің салған суретін не деп атағанын есіне тү-сіре алмай қалады.^

Бала 2,5—3 жас аралығында өзінің салған бірқатар сызық-тары мен фигураларына ат қоя бастайды. Суретінің бір затқа үқсастығын білгенде ол бала үшін қуанышты жаңалық болып табылады, бірақ сурет салған кезде кездейсоқ бір нәрсеге үқсат-Қан суретін қайтара әдейі салам десе де әлгі суретті сала ал-майды.

Бала үшін суреттің затқа үқсауы түстің белгілеріне немесе
^сУрет салу процесіндегі қимылға негізделғен (түтін будақтады,
Машина жүрді т. б.). ■

Баланың әрекеті әлі еріксіз болғандықтан, ол алдын ала бел-гіленген ойымен әрекет етпейді. Қағазға сызықтарды сызғаннан Кейін ғана ол соның бір затпен немесе қүбылыспен ұқсас екенін табады. Үқсастықты анықтауға «Бүл неге үқсас» деген сүрақ кө-Мектеседі. .

Тану процесі барлық балаларда бір мезгілде'пайда болмай-Дьі. Біраздары көп уақытқа дейін қарындаш пен қылқаламның

^4%■ • 99

қағаз бетіндегі қозғалысын қызықтаумен шектеледі. Олар
ге сурет салу кезінде үнсіз отырады. Іздерді түсіну олард^ӘДет"
нашар дамыған. Өзінің суретінің бір затқа үқсастығың & ^
балалар соны әдетте сөзбен айтып жеткізгісі келеді о"^¹¹алынған сызықтар мен штрихтардың заттармен ұқсастығың^ЛаР
буға, дақтарға мұқият қарайды. ^Та-

Кітап бетіндегі иллюстрацияларға қарау балалардың _Өзретін түсінуіне көмектеседі, қарау процесінде ересектер бей^"
нің мазмұнын ашьш көрсетеді, оны нақты заттармен салысты
ға көмектеседі. ' ^^"

Келесі кезең балаларды бүрынғы салған штрихтарды санаті
түрде қайталауға алып келу болады. Бұл кезең бейнелеуді мёң¹геру үшін аса маңызды болып табылады: ол осы топта және ке
лесіде күрделі емес заттар мен қүбылыстарды (тәрбиещі_Ні_н"
керсетуімен немесе тәрбиешісіз) бейнелеуге мүмкіндік береді-
жаңбыр тамшылап түр, қар жауып тұр, жапырақтар түсіп жа-
тыр және т. б. /

Баланың қарындашпен бір жыл жүмыс істегеннен кей.шгі қимылы әр түрлі және жігерлі болады. Енді бала өз ықыласы-мен белгілі бір қимылдарды, мысалы, айналмалы (будактаған түтін қимылымен жиі ассоциацияланады); бір бағытты (поез-дың, машиналардың қимылымең, жолдармен ассоциациялана-ды,) қимылдарды жасап, қайталай алады.

Үш жасқа қараған балалар сабақ кезінде берілген түрлі түс-ті қарындаш пен бояуларға қуанады. Әдетте көпіпілік балалар сурет салу процесінде қарындаштарын өздері ауыстырмайды. Қарындашты ауыстыру балаларға тәрбиешінің ескертуімен ғана іске асырылады. Тек қана педагогтың басшылығымен түрлі түс-ке қызығушылығы белсенді түрде арта түседі.

Балаларды бәрінен бұрын бояулардың түрлі түсі қызықты-рады. Түрлі түсті дақтар мен шимайлар балаларға әр түрлі ас-социация тудырады. Оның ішінде балалар таныс заттарынын көлемі жағынан кіші немесе үлкен екендігін ажырата алады. Егер қағаздың бір жақ бетіне сары бояумен дақ түсірсе, бала оны: «Бүл—менің пілім»,— деп түсіндіреді. Суретті екінші рет қайталап қарағанда оның «Піл» екенін айтады. Екінші бала кі-шірек көгілдір түсті қағазға қызыл бояу жағады да: «Мен гүл салдым»,— дейді.

Бояумен сурет сала отырып, бала бір түсті дақпен заттын бейнесін беруге мүмкіндік алады. Ол бір түсті таңдай отырып бейнелейтін заттың мазмұнымен байланыстыра алмайды, кейд^екездейсоқ алған түс тез ой туғызады («түтін», «от», «күн» және с. с.)-

^Сөйтіп балалар әр түрлі белгілері: түсі, қимылы, формась' бойынша суретінің бір затпен үқсайтындығын аңғарады. ОсЫй' дай ассоциацияны көтермелеп отыру қажет.

Екі жастағы балалар үшін дақ салу қызықты ойын сипатьіН' да болады. Бүл процесті қарапайым эстетикадъіқ процесс Д^е

яяы өйткені ашық бояу жағындылары балада қуа-
атауға °°*£_іс' _қаҒаз бетінде нәтижесін тағы көру үшін қимыл-
^нЬ'^Шётті тағы бір қайталау тілегін тудырады. ^ ^

^ӘР§ 2. Тәрбиелеу және уйрету программасы₍.• „^

^ йякташпГбалалардың бейнелеу іс-әрекетіне қызь|ғу>р^ оған эмоциялык қатынасын, тәрбиешіні тыңдау және ес-_ль,ғын, °Г _Суреттен керсеткендерін көру және байқау шебер-^т" •^біЛУалыптастыру, белгілі бір мақсатпен әрекет жасау керекті-^ЛІПН«псету аркылы тәрбиелеу кажет.

^Г1Н Калалардьш сурет салу іс-әрекетін меңгеруі үшін қолдың льш оның үйлесімін, ырғағын және әлденеше рет бірыңғай ^К!мьілдарды қайталай білуге жаттықтыру керек.

Сүрет салу, мүсіндеу^ процесінде балалардың түисігш, олар-

ын кабылдауьш, тәрбившінің бірте-бірте сезбен сіңіре беретін

6 лімін балалардың (жұмсақ, серпімділік, көлемі, түсі және

с ."ияқты қасиеттер) таным қасиеттерін дамытқан жен. ^Т' 'Ъалаларда суреттін, затпен ұқсастығын іздеп табуға және онын атын атауға іскерлігін дамыту керек, ез суретін «оқып», тү-сіну кабілетін, сонан соң суреттің әр түрлілігін байқауға, бала-лар салған суреттердід арасынанез суретін тауып, не салғанын айтыгі беруге баулыған жөн.

Бірінші кішкентайлар тобында тәрбиеші бала-

Бейнелеугеларды бейнелеуге, суреттің бейнелеу сипатын

бейімдеутүсінуге бейімдейді. Үш жасқа қараған бала-

лар бір заттын. нақты пішінін бере алмайды, сондықтан тәрбие-

ші оларды кескіні айқын емес формаларды бейнелеуге үйретеді

(олар белгілі дәрежеде дөңгелек немесе бұрышты затқа үқсауы

мүмкін). Сурет сабағында ол балаларға дайын бейненің кейбір

жетіспейтін жерлерін толықтыра түсуді үсынады («Әуе шары-

ның жібін», «жалаудың сабын» с. с). ,

Тәрбиеші балаларға қағаз бетіне бояуды жағуды ұсына оты-рьш, бір қалыпты бірнеше рет қайталауға бағдарлауға уйрете-Ді. Программа ою салуды үйретуді міндет етіп қоймайды, деген-мен жағылған бояудьщ әшекейлі, қарапайым бір композицияда болуы балаларды езінің ырғағымен және бояуының ашықтығы-^Мен қуантады.

Сурет сабақтарында балаларды түстерді айыра білуге оқы-

адь^ (қьізыл, сары, кек, жасыл), оларды сурет салу кезінде

лаи пайдалануды арнайы үйретеді. Балалар сол бейненің тү-

не Қарап кез келген бір ат қояды («шөп», «гүл», «күн» т. с.)-

сы ^әР^^иеші баллалардың зейінін әр түрлі түстердің дақтарына,

_Ңа ^ЬІҚ7^аР сипатына аударады. Айналадағы болмыстан ол мы-

қ_а *^аи Қүбылыстарды — сызықтардьщ ырғағын, шимайларды,

Ды Б ^а"^ҚаР^сы түстерді балалар айта алатындай етіп таңдап ала-

ң_еіл ^лалар жапырақтардың қалай түсіп жатқанын, жаңбыр

л_ао ^е ^^Р жауғанын, көктемгі жаңбырдын, тырсылын, жылға-

** ^ғьісын суретке салады.

Сонымен сурет сабақтарында жай қарапайым сызық_Таг)белгісіз контурлы формалардан жасалған комбинацияньщ ^аН'
кейде әлденені бейнелеуі мумкін екенін түсінуге балалап^ӨЗІалып келеді. ^РДьі

Мектепке дейінгі кішкентайлардыд суреттерінде әрекет байланыс мазмұнына ұмтылушылық байқалады. Сюжетті су^Пе'¹салу процесі өзгеше. Бала бірнәрсені бейнелейді де, кебің_е ^ ^6Тбен немесе қимылмен жеткізеді. Ол суретті сол жағдайдьің і_щ^³' де жүргендей етіп салады. Образ жасау бала үшін әр түр_Л} „^н" зімге байланысты қүралады, сондықтан балаларды тәрбиед⁶* ушін салынатын бейне мен керініске деген сезім қатынасьщ ап^ тыра түсу қажет, өйткені сурет салу процесі кезінде оньщ а_Л-дында қарапайьш сызықтар мен формаларға, бояу жағынды-ларына «жан бітеді».

Тәрбиеші балаларды бірінші сабақтарда-ак Техшпеалыңдұрыс отыруға үйрету қажет (столда ете көп дағдылареңкеймей, түзу отыру, суретті оң қолмен салу сол қолмен қағазды басып үстау). Қарындаштармен және бояу-лармен сурет салу үшін,, бір катар техникалық дағдыларды мең-геруге тура келеді: қарындашты дұрыс ұстау (қылқалам), үш саусақпен ұстау, қаламның ұшталған жағына қолды онша жа-қындатпай, сұқ қолмен үстінен баса ұстап, • барлық саусақтар-мен дұрыс қимыл жасау керек. Қарындашты саусақтармен қат-ты қысып ұстау қолды тез шаршатады, козғалысты бөгеп қала-ды, ете әлсіз саусақтар қарындашқа ие бола алмайды да, сон-дықтан тусе береді.

Балаларды бояумен сурет салу кезінде қылқаламньщ түгін бояуға батырып алған соң, жеңіл қимылмен ыдыстың аузына сілкіп, артық тамшыларды түсіру керек.

Балалар суретті тек қағаз бетіне салуы керек, қолына, стол-ға, киімдеріне жағып алмай, қарындашпен тарсылдатпай, бар-лық құралдарды ептілікпен пайдаланған жен: сабақтан соң әр-қайсысын өз орындарына жинап қоюы қажет.

§ 3. Программаларды өту

Бірінші кішкентайлар тобында сурет салу, мүсін жасау жө-ніндегі программа тоқсандар бойынша жоспарланбайды: тәр-биёші ұзақ уақытқа -— жарты жылға бағдарлайды.

Бірінші жарты жылдықта балалар қол қимылын үйлестіре
отырып, доға түрінде сызықтар салуға; қарындашты қағаз бе-
тіне жүргізе отырып, спиральға ұқсас сипаттағы сызыктзр
жасауға уйренеді. Ырғак керекті қимылды тез қабылдау^ғ ^
көмектеседі, қағаз бетін толық етіп толтыруға мүмкіндік туғы
зады. . _г

«Балабақшадағы тәрбие программасында» жетісіне бір Р сурет салу, бір рет мүсін жасау сабағы ұсынылады. ^лаид дәлме-дәл кезектестіріп отыру әрдайым қажет емес: егер °*

• кеолікті орнықтыру мақсатында қажет болса, бір апта-д_Лдебір ^а „ _екі сабақ, келесі аптада мүсіндеуден екі сабақ өткі-да сУР^Т^Т _жетінің арасы кішкентай бала үшін өте алшақ болған-зідеДІ- &Р _еткен сабақтан алғанын ұмытып қалады. дыктан, _лЫНЬЩ басында бейнелеу іс-әрекеті сабағы барлық

^^К^ 6ІР кезде етпейді, шағын топпен өткізіледі. Тәрбиеші _тОппен Р^_ті _Сурет салу құралдарын дайындайды (шамамен _столға к^н {ң^ өйтетін себебі, олардың әрқайсысының күрал-^>карТен қалай жұмыс істеп отырғанын, қимылдарын көріп, дүрыс Д^аР^м _ын _Кадағалап көмек беру үшін қажет. Бала жаңадан су-⁰ салуды үйрене бастағанда, оның ең басынан бастап карын- . ^^штармен, бояулармен, саз балшықпен дұрыс жүмыс жасауды

лыптастыру керек. Кейде балалар көп кезде кімнің дүрыс әре-^ т етпей отырғанын тәрбиешінін, көрмей қалуы ықтимал, сон-яыктан баланың дағдылары мен іскерліктері дүрыс қалыптас-пауы мүмкін. Ал балаларға, олар коллективтегі емірге үйрен-генше, жүмыспен енді-енді айна'лыса бастағанда, егер топ үл-кен болса, тәрбиешіні тыңдау, оның нүсқауларын түсіну қиын-ға соғадьі; кішкентай балалар тәрбиешімен жекелей қарым-қатынасты керек етеді.

Тәрбиеші бірінші кезекте езіне іс таба алмай, ойынға қаты-наса алмай отырған балалармен шүғылдануы керек.

Егер бала ойынға айналып, сабаққа әлі бейімделе қоймаса, оны ойыннан шығарып тастау оны қыңырлануы мен жылауға дейін апарады, сурет салуға деген қүмарлығы көпке дейін оралмауы мүмкін. Бірте-бірте балалар мүғалімнің ұйымдас-тырған сабағына үйрене бастайды да, осы кезең тыныш жүзе-ге асады. Балалар шамамен 10 минут сурет салады. Біреулері ертерек бітірсе, кейбірі одан кейінірек бітіреді. Тәрбиеші одан әрі сурет салғысы немесе мүсін жасағысы келмеген балаға стол-дан тұруға рүқсат береді, себебІ — бүл топта сабақтың тұрақ-ты үзақтығы әлі жок. Босаған орындарды келесі шағын топ-тың балаларының сабағына дайындайды.

Бірте-бірте балалардың сабаққа түрақты бір уақытта қаты-насуы қал^ыптаса бастайды. Олардьвд кепшілігі столдан орын ала бастайды. Шағын топтың дайындық деңгейі бірдей болмауы мүмкін, бұл жағдай мүғалімді абыржытпауға тиіс.

Жылдың екінші жартысынан барлық балалар бірге дайында-_ба ^Оастайды. Сабақ кезінде сақталатын ережелердің бір белігін _ш ^алаР игерген-ді, ал мүнық өзі тәрбиешіге бүкіл топқа бас-^щьілы_қ жасауды жеңілдетеді.

Кін К ^ҚТЫН' Ұ^зак.тығы кей балалар үшін әр түрлі болуы мүм-кріт, ^реҮ^леРі бүрынғыдай ерте бітіреді де, екінші біреулері ештеу бітіреді.

Дьг ^алалаРД^а әрекеттің осы түріне қызығушылық пайда бола-зіндр³ ^КҮ^Ш'^Н ^ӘР ^тҮР_лі кұралдармен сынағысы келеді, сабақ ке-с_адъ ^сол КҰралдарды өз мінездеріне қарай пайдалануға тыры-

Алғашқы сурет сабағында балаларға фломастерлер
түрлі түсті қарындаш берген жақсы. Балаларға қара _к^еМесе
• көк және жасыл түстегі жұмсақ қарьіндаштар керек.Алты^Ьі"¹лі түсті қарындаштар жинағының ішінен алған, алғашқы ^?Үр'
әр түрінен: қызыл мен қара, сонан соң көк және жасыл кя ^едаштар берген жөн. Бас кезінде сары және коңыр қарында_ш^РЬіҢ'
ды тіігіі берудің қажеті жоқ. ■ ^щтар.

Читайте також:

<== попередня сторінка	\|	наступна сторінка ==>
Жоспарлаудьщ жалпы принциптері	\|	Тарау СУРЕТ САЛУ 2 страница

Не знайшли потрібну інформацію? Скористайтесь пошуком google:

Генерація сторінки за: 0.015 сек.