• Гідрологія і Гідрометрія
• Господарське право
• Економіка будівництва
• Економіка природокористування
• Економічна теорія
• Земельне право
• Історія України
• Кримінально виконавче право
• Медична радіологія
• Методи аналізу
• Міжнародне приватне право
• Міжнародний маркетинг
• Основи екології
• Предмет Політологія
• Соціальне страхування
• Технічні засоби організації дорожнього руху
• Товарознавство продовольчих товарів

Тарау СУРЕТ САЛУ 4 страница

Балаларға форма тудырушы қимылдарымен үйретудің мұн-дай жолы бұл форма алғаш рет кездесіп отырған жағдайда ғана тікелей бейнелеу әдісіне сүйенуге мүмкіндік жасайды. Барлык, қалған жағдайда балалардьщ тәжірибесіне сүйеніп, олардың¹ ынтасын арттыру керек. Кейбір балдырғандардың бейнелеу әді-сін зерттеп, көрсеткеннен кейін де, тапсырманы орындауға кірісе алмайтындары болады. Мұндай жағдайда, жеке көңіл бөлу ка-жет, онда әрекеттің жүйелілігін еске салғанда, ал кейде қосым-ша зерттеу немесе бейнелеу әдісін керсеткенде шығуы мүмкін. ^ Тәрбиеші бақылау процесінде және арнайы дидактикалык ойындарда заттардың түсін қабылдауДы үйымдастырады. Түс-тердің .қайсыбірін атай отырып, ол балаларға сол атауларды және сондай заттарды түстеріне қарай таптырады да, олардағы киімдердің түстерін ататады.

Егер тәрбиеші балаларға ағаштар, гүлдер, шөптер мен хайу-аңдарды бейнелеуді жоспарласа, ол серуенде белгілі бір мақсат-қа бақылау үйымдастырады. Сәбилердің кеңілін аударып, кы-зықтыру үшін тәрбиеші. оларға жүмбақтар айтады. Мысалы:

Түратын тек "бір өңмен,

Уағы жоқ сарғаяр,

Қысы-жазы көгерген

Бұл не екен, балалар?

118 •

* * *

Кішкентай ғана бойы бар,

Айналдырып киген тоны бар.

Бұл не? Ңемесе өлең оқиды. Мысалы:

Ақ лағым қутыңдап, Секең-секең етеді, Ұстатпайды бүлтыңдап Тасқа шығып кетеді.

Педагог көркем сөздерді сабақ барысында және балалардыя, жумысын қарап отырғанда пайдалануына болады.

Балалар мол әсерлер алуы үшін тәрбиеші оларға картинка-_лар көрсетеді. Бүл кезде балалардьщ өздері бейнелей алатын 5— 6 заттарды қараумен шектеліп қалуға болмайды: әлсін-әлсін машина, үй, хайуанаттар мен есімдіктер кәрсетіп түру пайдалы-раҚ: Бұл бірте-бірте балалардың жұмыстарының мазмүнын ба-йытуға мүмкіндік береді.

Балалар жыл бойына әр түрлі әдіспен шеберлікті, форма тудырушы қозғалыстарды игергендіктен, олар өздігінен суретте неше алуан заттарды қарапайым түрде бере алатындай мүмкін-дік алады. Балалардың көңіл күйлерін жана да қызықты бейне-лерге аудара отырып, олардын. ез беттерінше дербестік көрсет-кендіктерін мадақтау қажет.

Балаларға бейнелеу әдісінің қарапайым фор-
Ойларды маларын үйретумен қатар, тәрбйеші суретке
жехкізу сюжетті-ойындық ойларды көрсете білуге кө-

мектесу шешімдерін жүзеге асырады.

Бүл сабақтардың методикалық кейбір ерекшеліктері бар. Су-рет салу процесінде балаларға сюжетті-ойындық ойлар тудыру үшін белгілі бір ойын сәттерін ұйымдастыру аса қажет.

Драмалық-ойын элементтерін пайдалану мақсаттары бала-лардың әсерлі үн қосуларына жетелейді және суретте жанды образдарды қүрастыру пайда болу үшін жағдай жасайды. Тәр-биешіге образға ене білу маңыздырақ, балалық ойдық тууын ес-кере отЬірып, тікелей, жедел түрде әңгіме жүргізу керек. Мыса-лы, балаларға сабақ үстінде ойыннын, бір кейіпкерлерінін. бірі — Қоян, қуыршақ келеді де, оларға арнап әдемі картинкалар және т. б.. салып беруін сүрайды.

Ойын формасы арқылы мақсаттар мен қорытындыға келті-рілген жанды әсерлер белгілі бір мазмұнды жақсы керсетуге Ынталандырады. Балалардың таңдап алған қарындаштар мен. бояудың түстері көбінде олардың ой мен сезімдерін көрсете бі-^лУін арттырады.

Балалар суретте бейнелей алмағандарын, әрекет, оқиғалары-
мен толықтыра отырып, сезбен білдіреді. Олардьвд бейнелеу
^пРоцесін ауыстырып алмауын кадағалай отырып, балалардын,
М көрсете білу қабілетін мадақтаған жөн.

Сурет сабағында сюжетті-ойындық ойлардың өрбуіне бас шылық ете отырып, тәрбиеші баланың жеке тәрбиесін жүмыд~ дырады. Арнайы жеке заттарды, қоршаған құбылыстың шыңд^ ғын, оқыған өлең мен ертектерін, ән сабағында орындаған музы. калы-ойындар мен әндерді, көрген диафильмдерді олардың есте-ріне салады. Кейбір жағдайда қағаз бетіне түсірулерін ұсьің_а отырып, бейнелеудің тәсілдерін көрсетеді.

Тәрбиеші сурет салу сабағында балалар-і^ Техникалыңқалам, бояү, қыл қаламдармен жұмыс і-трй

білуге үиретеді (кеиде фломастер беруге д_е болады). Материалдарды пайдалану дағдысына саналы түрд_е тәрбиелеу үшін, балаларға қарындаш пен қылқаламды қалай ұстау керектігін өздері көрсетуі қажет.

Қайсыбір қрзғалыстарды меңгеру мақсатында, балаларға қайталап салу жұмысы үйымдастырылады. Балаларға бірнеше рет ауада қолындағы қарындашпен, қыл қалам немесе саусақ-тарымен қағаз бетіне қозғалыс жасауды үсынған пайдалы. Бүл әдісті бұрынғы көрсеткен әдіс әрекеттерін қалай естерінде ұста-ғандарын тексеру үшін де пайдалануға болады. Тәрбиеші тап-сырманы түсіндіре тұрып, айтады: «Қерсетіңдер, «ленталар» жа-сау үшін жоғарыдан төмен сызықтарды қалай саласыңдар?» немесе «Жапырақшалар шығуы үшін қыл қаламды қағазға қа-лай саласыңдар».

Жеке жағдайда, тәрбиешінің тәсуідерді тақтада көрсетуі жеткіліксіз болып шығады. Егер бала бір рет керсеткенде, көр-сеткен қозғалысты орындай алмаса, онда жеке парақ кағаз беті-не оның қолымен жүргізіп көрсетуге жүгіну керек. Бұл кезде бала қозғалысты тек керумен ғана емес, кинестетикалық жол-мен (қолмен) қабылдайды. Осындай көрсетулерді жүргізетін тәрбиеші сөздері қозғалыс әдістерін саналы түрде меңгеруге кө-мектеседі. Кей кезде: «Бүгін қуыршақтың туған күні.,Қандай нәрсе сыйлау керектігін ойластырайық. Қарындаш немесе кыл-қаламды альщдар да, қуыршаққа сыйлыққа бір жақсы нәрсенің суретін сальщдар»— деген тұрғыда тапсырма үсына отырып, ба-ланы қызыққан материалдарын таңдай білуге тәрбиелеген дүрыс.

Суреттер белгілі мөлшерде біткеннен кейін,

Суреттерді қабырғаға ілінеді. Балдырғайдардың барлығы

чараубірігіп, суреттердің қалай салынғандығына

көңіл аударылады. «Бірнеше күннің суреті және шарлар салы-

ныпты». Балаларды қуатхай отырып, олармен бірге қуанған

жөн. Тәрбиешінін, мақтау сөздері балалардың іс-әрекетке деген

қарым-қатынастарын нығайтады. Бала өзінің суретінде нені

бейнелегенін айтып, үлкен және кішкентай бейнені таңдап, са-

лынған суреттердің кез келгенінің түсін атап берулерін сүрап,

балдырғайдарды біртіндеп ынталандырған жөн.

Тәрбиеші жылдың екінші жартысынан бастап (авторларын

120 -

май тұрып) қайсыбір суреттерде жақсы берілген форма мен ^аТа •„ бәріне, балалар бүрын жасап^ч үйренбеген бейнелердіқ ^Т^ йда болуына назар аударуына болады.

ЕСТИЯРЛАР ТОБЫНДА СУРЕТ САЛУ § 1. Үйрету және тәрбиелеу программасы

4 жаста балалар кішкентайлар тобынан естиярлар тобына ке-„_епі бейнелеу іс-әрекетінің көптеген түрлерімен таныс, сондық-хан 'олардың суретке деген қызығуы дамыған.

Олар тәрбиешінің көрсеткенін мұқият тыңдап, басқалармен жұмысты бірге бастап, аяқтап, өздерін салмақты ұстап, орын-дыкта дұрыс отырып, көпшілік сабағына қатыса алады. Оларда жолдастарының жұмысына деген қызығушылық және оны баға-лап карау ынтасы пайда болады.

грБейнелеу іс-әрекеті сабақтарында естиярлар тобындағылар-ды үйрету мен тәрбиелеудің жаңа шешімдері жүзеге асырыла-ды. Тәрбиеші сурет салу процесінде балалармен атқарылатын іс-әрекетті дамыту керек, оларға еркін сипат беруі керек. Ол ба-лаларды тек сурет салу процесіне ғана емес, оның қорытынды-сына қызығушылыққа тәрбиелеуді жалғастыруы керек/

4 жастағы балаларға өз жұмысына баға бере алатьшың >і-не қолы жеткен табыстарына куана алатынын дамыту қажет ^^Ә*

Тәрбиеші балалардың барлығын жақсы, әдемі істеу түсініг" қалыптастыруға тырысуы керек. Сондықтан, оларды дағды мен шеберлік процесін меңгёруге ынталандыру өте маңызды.

Балалардың бүрыннан алған тәжірибелерін тәрбиеші неғүп лым. күрделі дағдыларды игеру қажеттілігіне қарай, қол козға" лысын дамытуға әрекет ететіндей етіп пайдалану керек. Мыса-лы, суреттің бөлшектерін ретімен бояу үшін, бала нұсқаның тө-ңірегінде қол қимылын жүргізе алатын болуы керек. Егер ол бояумен өрнек салатын болса, онда жағындылар мен штрихтар. ды дәл жүргізе алатын болуы керек. Бұл шеберлікті меңгеру ба-ладан қол мен көздің үйлескен әрекетіне кеңіл белуді талап етеді.

Тәрбиеші балалар түсінігінің одан әрі дамуына қамқорлық жасап, заттарды бейнелеуде аса жоғары талап қоюы кажет; сон-дай-ақ олардың шамасы мен орналасуына карай ара катысын белгілеу; бөлшектер мен детальдарының мүшелеп санын айгу-ды үсынады; балалардың көщл-күйін заттардың эстетикалық сапасына, олардьщ түсі, қүрылысы мен формасыныд әдемілігіне аударады.

Балалар заттардың бейнесін жасай білу үшін, тәрбиеші сол заттар туралы оларда толық түсінікті қалыптастыруға, сондай-ақ өздерінің ойлап тапқандарын суретте бере білу қабілетін да-мытуға тиіс.

•Тәрбиеші балалардың эстетикалық сезімдерін дамытуы тиіс. Бұған, сондай-ақ сыйлық үшін әдемі өрнек жасау, жолак-тар мен шаршыларды сәндеу міндеті қойылғанда декорациялық суретті енгізу жәрдемдеседі. Балаларға өздеріне ұнайтын, бір-бірімен сұлу үйлесетін түстерді таңдауларына мүмкіндік бе-ріледі. •

Тәрбиеші 4 жастағы балаларда әрбір заттың

Заттарды формасы болатыны, заттар осы белгілері бо-

' йынша ерекшеленетіні және оларды формасы-

ның ұқсастығына қарай біріктіруге болатыны туралы түсінікті

дамытуға; заттан бөліктерді, ең алдымен ең ірі бөліктерді беліп

алып, олардьщ формасын анықтай білуді қалыптастыруға тиіс.

|Балаларды шеңбер, сопақша, шаршы, тікбүрыш, ушбүрыш сияқты геометриялық фигураларды ажырата білуге үйрету ке-рек. Геометриялық фигураларды білу балаларға заттың форма-сын ажырата білуіне көмектеседі және қарапайым геометриялык фигуралармен ұқсастығын пайымдайды. Мүндай салыстырулар балаларды заттардын. формасын жалпылауға үйретеді, мұнын өзі оны суретте беруін жеңілдетеді. і

Шеңбер мен сопақшаны ажырату (осы жаста бұл оңай) зат-
тардың формасы мен олардың. бөліктерін, әсіресе өсімдіктер
мен тіршілік иеле,рін бейнелеген кезде, өте дәл беруге мүмкіндік
береді. , ' '

, ціаршы мен ұзартылған тік төртбүрышты айыра білу әр түр-І- _т|_Кбұрышты заттардың — үй, арба, вагон, орындық, қақпа ^Л-әне т. б. арасындағы айырмашылығын беруге мүмкіндік ту-

Хәрбиеші балалардьщ заттардың құрылысын, формасы мен

аеміне катысты нёгізгі белшектердің орналасуын беру іскерлі-^К-а үштайды. Мысалы, балалар машинанық кабинасы шанақтан V -_ІК екенін, балапанның басы денесінен кіші болатынын біледі.

Балалар адамның фигурасын бейнелей отырып, бет бөлікте-_оін киім бөлшектерін береді. Тәрбиеші заттарды бейнелегенде бөлшектері бойынша: алдымен ең үлкендерін, одан кейін, усак және кейбір оларға тән детальдарды жасауға үйретеді. Педагог кұрылысын беруге үйрете отырып, фигураньщ симмет- -риясына көңіл аударады.

Тәрбиеші 4 жастағы балаларды заттың негізгі түсін беруге үйретеді. Балалар затты қараған кезде, олар оның түсін байқап жәке оның көлемін мөлшерлеп, содан соң оны суретте немесе ап-плнкацияда бейнелейді, мүнда олар қарындаш пен қағаздын. керек түстерін өздері табады. Заттық түсі жалпылама, реқксіз

беріледі.

Балалар кейбір заттардық белгілі бір түстерінің (шөп, жа-пырақ, жидек және т. б.) болатыны туралы біртіндеп мағлүмат алады. Түрақты түстері болмайтын заттарды кез-келген түспен беГшелеуге болады.

Тәрбиеші балаларды алты түсті — қызыл, сары, жасыл, ал-кызыл, көк, күлгін және үш түрлі бейтарап — қара, сұр, ақ түс-терді ажыратып, тануға, айтуға үйретеді. Ол олардың өз бетте-рінше сурет салу үшін және затқа тән бояулардын, кез келгенін ала алмай, таңдап-талғап алуға негіздейді...-'

Декоративті сурет салу сабағында тәрбиеші
Өрнектер балаларға жағынды, нүкте, тік жолақтар, шы-
жасау ғыршық, шеңберлер салуды үйретеді. Шаршы,

■шеңбер, жолақ бетіне белгілі бір ырғақпен элементтерін орна-■ластыра отырып, өрнектерді жасау шебёрліктерін дамытады. Декоративті сурет үшін тәрбиеші қағаздан қиылып жасалған көйлектін., алжапқыш, қолғап, баскиім т. б. береді.

Қағаз формасына байланысты балалар өрнектің элементте-
Рін белгілі бір жүйеге түсіріп: ортасына, бүрыштары бойынша,
Кағаздың толық бетіне орналастыруды үйренеді. Мұндай жағ-
Данда тәрбиеші балаларды үлгі бойынша және ойдан шығарып
Жасауға үйретедіу'
,_%, _г /Тәрбиеші балаларды сюжетті сурет сабақта-

«азмүнды^бе ү рында жалпы мазмұнымен байланыстыра
„ отырып, бір суретте бірнеше затты бейнелеуге

Үиретуі керек. Ол балаларды жол-жолымен бір қатармен қағаз "°иынша белгілі бір бейнелеген образға бейімдеуді үйретеді.

Суретте қандай оқиғанын, көрсетілгеніне байланысты бала-^ЛаРды заттарды толығынан бейнелеуге, сонымен қатар кескінді

образ жасауға қозғау салу керек. Мысалы, егер балалар урү мерекеден алған әсерін беретін болса, онда олар жалауларм_еі. безендірілген үйлер мен гүлдерді бейнелеу үшін ашық түс_т! бояуларды пайдаланады. Гүлдер арқылы балалар бейнеле-, отырған нәрсеге өзінің қуаныш, көңіл-күйін береді. Суреттер м.і-нерлі болғанда тек балаларды ғана емес, үлкендерді де толғаң. дырады.

Балалар бейнелеу іс-әрекеті сабағы кезіңда Техникалың дене қалпын дұрыс үстауды: аяқтарын едең"-дагдылар_ге^ _ек- _{қольш стол} үстіне қойып, қатты бүк-шимей, кеудесін столға тіремей отыруды мықтап игеруге тиіс. Тәрбиеші балаларды қарындаш пен қыл қаламды, орындьіқ-ты дүрыс игеріп, әр түрлі міндеттерді орындау кезінде қолды ауыстыра білу шеберлігіне тәрбиелеуге тиіс. Сөйтіп, қылқалам-ның жағдайы қағазға қатысты жағындылар мен жалпак жүргіз-генде көлбеу және жіңішке сызықтар мен нүктелерді салу кезін-де тік болуы керек. Тәрбиеші қолдың, ең алдымен қылкалам-ның қимыл-қозғалысының жеңіл болуына; қолды столға тіре мей немесе тек шынтақты ғана тіреп сурет салу, қағазға кыл-қаламның ұшын тигізу дағдысын игеруге қол жеткізеді. Педагог балаларды қарындашты бір қальшты басып, бірқалыпты қоэ-ғалыспен, суреттің кейбір бөлшектерін бояған кезде контурдан шығып кетпей еркін сілтеу дағдыларын игертуге тырысады. Бояу кезіндегі қимыл шапшаңдығын еркін өзгертуді үйретеді: контур-дың сызықты жиектері баяу, заттың ортасы жылдам боялады. Балалар суретті бояу әдістерін қарындашпен, қылқаламмся меңгеруі керек: сызыктар бір бағытта контурдын, маңында жүр-гізіледі (жоғары-төмен, солдан оңға немесе қиғашынан); бояу кезіндегі қарындаш қозғалысы үзіліссіз болу керек; әрі-бері, ал қылқалам тек қана бір жаққа ғана қозғалады, үзіліссіз қимыл кезінде түктің ығына қарай ол бүлінеді де, сурет біркелкі боя.~-майды. Балалар тікбұрыш пен үшбұрыш,-сондай-ақ сопакша формаларды неғұрлым дәл сызуға үйренеді.

§ 2. Программаларды өту

Iт о қ с а н

ІЗР-өрбиеші алғашында балалардын, алдыңғы топтардағы ал-ған және жаз айларындағы кейбір үмытқан дағдылары мен ше-берліктерін қалпына келтіруі керек. Бүдан басқа бірден үйден кедген балалар мүндай дағдыларды білмейді және оларды тұк-ғыш рет бастайды соны ескеру қажет*/

Аз мөлшерлі бөлшектер мен көбінесе үлкен бір бөлшектер-ден құралатын дөнгелек формалы әр түрлі заттарды бейнелеуді қайталау мақсатында беріледі.

Дөңғелекті карындаш немесе қыл қаламмен салу кезінде ба-лалар жасаған қимылдар әбден орнығып, әрі толық жетіле тү-седі. Бүлшық еттерге артық салмақ түспейтіндей карындаш пен

ілкаламдардың техникасын игеруде: ырғақты, асығыссыз қи-мьілдар калыптасады.

Түзу сызықтардан құралған заттарды бейнелеуді қайталауға Аолады (саты, шарбак, шырша т. б.).

Тікбүрышты заттарды салу шеберлігш бекіте отырып, бала-

_яоға тік және келденең сызықтарды дүрыс салу тәсілдерін көр-

тіп түсіндіру аса қажет. Тік сызықтарды жүргізу кезінде қол-

^се қарындашпен бүйірінен жүргізеді, көлденең сызықтарды

^үргізгенде қарындаш пен қол жүргізген сызықтар төменге қоз-

ғалады, сонда сызықты қалай жүргізіп отырғаны көрініп оты-

пады, сондықтан оны түзу саласың. Балалар мұндай қарапайым

хүсіндіргенді де, ережесін есте сақтап, бірте-бірте сызықтарды

лсүргізу кезінде басшылыққа ала бастайды.

Әр түрлі бағыттағы сызықтарды салғаннан соң (тік, көлде-_нең) оны қайталау мақсатында балаларға тікбұрышты заттарды бейнелеуді беруге болады. Бұл бұрын өткен формаларды салу, сол формаларды аппликациялап желімдеуге болады, мысалы, жалауды. Шаршы формаларын білуді нақтылайды.

Балаларды 4 жаста заттьщ негізгі жәңе белгісі ретінде түр-лі түсті бере алуға үйрету аса қажет. Басқа уақыттарда, әсіре-се, декоративті мазмұңы бойыніла, сюжетті суреттер салуда балалар түсті өз талғамдары бойынша таниды. Екінші кішкен-тайлар тобының программасына қатысты балалардың білуімен алты түсті анықтау керек.

Тәрбиеші 4 жастағы балаларға бейнелеу үшін формалары бірдей, бірнеше бірдей бөліктен түратын заттарды ұсынады. Мысалы, жатпайтын қуыршақтың бірнеше шарлардан тұратыны сияқты. Әуелі затты мүсіндеу беріледі, оның бөлшектерінің жағ-дайы туралы түсінігі.бекітіледі: бірі екіншісінен жоғары, содан соң, қүрылысының үқсастығына орай затты желімдеу және бөлшектердің арақатынасына қарай білімдерін бекіту. Бұдан соң балалар заттың суретін салады.

Бейнелеу іс-әрекетінің мүмкіндігінше' бір затты қайталай бер-мей, керісінше, әр алуан, бірақ қүрылысына қарай үқсас, фор-масы қарапайымдарын берген жөн, ойыншықтар, балаларды Қоршаған емірдегі бүйымдарды т. б. Берілген зат балаларға қы-зығушылық, олар үшін жаңалық немесе оларға ұнатушылық тудыратын болса дұрыс болар еді.

Тәрбиеші балаларға қандай образдардың көбірек сүйкімді екенін білуі керек. Мысалы, мультфильмдер геройлары Чебу-Рашка, қонжық, Вини-Пух, Пятачок торай, бала — Чиполино сияқты. Мультфильмдер кергеннен алған керкемдік әсерлері, кі-таптардан қараған иллюстрациялар балалар жұмыстарьшың Мазмұнын байытуға, көптеген программалық міндеттерді шешу-^ге көмектеседі.

Сонымен І тоқсанда балалар жаңа білім мен шеберліктерг алмайды, бірақ бүрын алғандарын саналы түрде молырақ игере-^¹ Де, неғұрлым еркін меңгере бастайды.

, . . 125

Балалардың екінші кішкентайлар тобындағы меңгере бас
тан техникалық дағдыларына ерекше көңіл белу керек. Бал^а>
ларға қарындаш пен қылқаламды дұрыс игеру дағдысы қиын⁹*
рақ сбғады. Дөңгелек формаларды суреттеу кезінде карындац
ты қатты баспай, қылқаламды еркін қимыл жасауға дағд^
ландыру керек. Дөңгелектің суреттерін бірнеше рет кайталауді"
ұсына отырып, қолымен қалай әрекет ету керектігін көрсет'
және езінід әрекетін түсіндіре отырып, үзіліссіз, толқынды қ_и!
мылдар табу керек. Бір парақ қағазды көйлек немесе жейдё
үшін кездеме-матаға салып отырғандай біркелкі дөңгелектеп
мен толтыруды үсынуға болады. ^р"

Читайте також:

1. I. ОБРАЗОВАНИЕ СОЕДИНЕННЫХ ШТАТОВ 14 страница
2. А. В. Дудник 1 страница
3. А. В. Дудник 10 страница
4. А. В. Дудник 11 страница
5. А. В. Дудник 12 страница
6. А. В. Дудник 2 страница
7. А. В. Дудник 3 страница
8. А. В. Дудник 4 страница
9. А. В. Дудник 5 страница
10. А. В. Дудник 6 страница
11. А. В. Дудник 7 страница
12. А. В. Дудник 8 страница

Переглядів: 784