• Гідрологія і Гідрометрія
• Господарське право
• Економіка будівництва
• Економіка природокористування
• Економічна теорія
• Земельне право
• Історія України
• Кримінально виконавче право
• Медична радіологія
• Методи аналізу
• Міжнародне приватне право
• Міжнародний маркетинг
• Основи екології
• Предмет Політологія
• Соціальне страхування
• Технічні засоби організації дорожнього руху
• Товарознавство продовольчих товарів

Тарау СУРЕТ САЛУ 6 страница

^Ө?^Не^еріссіз кайталайды. Бірақ, келесі сабақт.а үлгімен са-

үлгіні ^өз ₀^_ЬІр_ЬШ! түсін өзгертуіне немесе өрнекті жаңа элемент-

лыстьфз _лЫКТЫр'у_Ларына болады. Мүндай жағдайда үлгіде өр-

_термен _аласу құрылысы ғана белгіленеді. Қалған сабақтар

^неК>£ жүргізіледі. •

үлп'-^{13 1Г} 4 жастағы балалар игерген дағдылар мен ше-

Сабақтас берліктер арқасында тәрбиеші үсынған олар
лазмұяды үшін қайсыбір қызық оқиғаны немесе өздері
вөрсетугө ойлап тапқандарын бейнелеуге мүмкіндік
т*»^т алады.

Эобір мазмүнды түрліше білдіруге болады. Сондықтан бей-леу әдістерін біркелкі етпейтіндей методтарды қолдану керек. Мысалы, жінішке жолаққа бейнелеуді орналастыру барлық жағ-яайда да бірден-бір міндетті әдіс емес.

Егер балалар жол үстінде жүріп бара жатқан машинаны бейнелейтін болса, онда оған нақтылык пен мәнерлілік беріп, жолактағы композиция сурет үйымдастыруға кемектеседі. Сол сияқты, балалар көгалда жүгіріп жүрген балапандарды бейнеле-ген кезде, оларды барлық парақтың бетіне орналастырады. Егер бала балапанның кейпін әр түрлі жағдайда берсе, онда ол ком-позицияға нүқсан келтірмейді, керісінше, оған үлкен мәнерлілік береді.

Сурет салудың мұндай түрінде сөз ерекше маңызды роль ойнайды, ал көрнекіліктің мағынасы төмендейді. ' Өйткені тәр-биеші басты зейінді ойдьщ дамуына, сюжетті мазмұнда бейнелеу үшін балалардың өз бетінше қүралдар іздеуіне бағыттайды. Мазмұн байланысын көрсетуші 4—5 жастағы балалардың су-реттері жеке заттардың бейнелеуіне қарағанда дөрекі болып келеді, бірақ бұл тәрбиешіні таңдандырмауы керек. Балалар бүл жерде тек қана үйренгендеріне жүгініп қоймай, өздері ойлап; елестеткендерін де пайдаланады.

„, Бастапқы кезде барлық техникалық дағдылар-

ібхвикалитг • •

дағдыларды ^{ды ме}Ң^геРУ іс-әрекет әдісш керсету арқылы

үйрету беруді талап етеді. Бәрінен бүрын тәрбиешінің

өзі жасайды, содан соң балалардың біреуінін.

рсетуін сұрайды. Көрсету міндетті түрде түсіндіру арқылы

_н ^ед'- Естиярлар тобында кішкентайлар тобындағы сияқты бәрі-

Біп ^Р^ЬІН көрсеткенде сол іс-әрекет пен қимылдар айтылады.

^раль ^{Ше қа}Р^апайым түрлерді қүрайтын, неғүрлым күрделі қоз-

лен ^ІС-^Та^ ^әР^қа^^СЬІСЬІ көрсетіліп және айтылып осы жайға мүше-

щ_ас ^Ысалы> үшбұрыш немесе үйдін. шатырын бейнелеуде фор-ді_{: <<б}^^ы.^{ң с}УРетін салу әдісін көрсете түрып, тәрбиеші былай дей-Даң 'Р.¹¹¹™ Қарындашты қалай қоямын (нүктені белгілейді, осы-^б°латы ^КӨд?^беУ ^сызықтар шығады). Енді үзындықтары бірдей олар_л £^аи етіп, екі жаққа қарай сызық жүргіземін, төменнен гды былай біріктіремін (келденең сызықтарды салады). Үш-

бұрышты шатыр пайда болады. Мұндай шатырларды қуьті
тар, иттер тұратындай үйшіктер, баспана, күркелерді са ^қ"
болады және т. т. У^ра

Тәрбиеші көрсету мен түсіндіруді әрекеттің жүйелілі •
ерекше көңіл аудара отырып, қайталауына болады. Бірі_НЩ{ ^1Не
дан кейін, бүдан сон., мынадан кейін — деген сөздер баплык- ^^Со"
кеттерді белплі бір ретпен естерше сақтап калуларына көм
теЬеді. ^ек'

Қайталап керсету үшін баланы мольбертке шақырған тиім • Бұл тәсіл балалардағы дербестік немесе ынтымақтылықты тәп биелеп қана қоймайды, оларды жаңа шарттарға бейімделуг үйретеді (қарындаш, қылқаламмен жақсы, сенімді әрекет етедП

Бояумен апельсин мен лимонның суретін салу кезінде, әуелі сабаққа дейін балаларға жемістерді керіп, оларды қолдарымен үстап, сипалап көрулері керек. Сабақтарда әр заттың формасын анықтай отырып, айырмашьщықтарын ажырата білулері керек Балалардың бірнеше апельсин мен лимондардың суретін салған-дары тиімді.

Бүдан әрі дағдыны меңгеруде балаларға молырақ дербестік беру қажет, тәрбиеші олардың қалдырып кеткен бөлшектерін түзетеді, толықтырады, әрекеттің дұрыстығының жүйелілігін қа-дағалайды. Егер балалар өз алдарына ескертусіз еркін қимыл-дайтын болса, онда дағдыны меңгерілген деп есептеуге болады.

Әр түрлі әдістерді ептілікпен пайдалану аса қажет, оқу тә-

сілдері баланың бар тәжірибелерін ескереді және оның жеке

ерекшеліктері сурет салудағы творчествалық дамуын арттырады.

4 жастағы балалар қүрдастарының салған су-

карау^РД1реттеріне көбінде қызығады. Балалардың эмо-

циялық реакцияларын тудыру, жалпы жеткен

жетістікке қуана білуге үйрету маңызды. Балалардың жүмыс-

тарға қызығушылығын және оларды ез бетімен басқа балалар-

дың жүмыстары не себепті үнағанын қарапайым түсіндіруі ке-

рёк. Суреттерді жалпы топталып қарағаннан кейін, сабактан

соң тәрбиеші бос уақытында қабырғадағы жүмыстарға қарап,

кімге не үнайтындығын сұрайды, өз пікірін айтады, түсінді-

реді және не себепті қайсыбір өрнектердің үнайтындығын, сол

сияқты, балалардың эстетикалық талғамына қарай жұмыстарды

таңдап және бағалай білуге жетелейді. .

ЕРЕСЕКТЕР ТОБЫНДАҒЫ СУРЕТ САЛУ § 1. Тәрбиелеу және үйрету программасы

Бес жастағы балалардың сурет салуы белгілі .ниетте_және саналы сипатта бола бастайды. Педагог балалардың түпкі оиы ңың қалыптасуына мүмкіндік жасайды, оларды алдын ала су реттің мазмүнын ойластыруға, негізгі ойды ерекше бөлуге, ов түсінікті етіп көрсетудің жолын табуға үйретеді. Ол балаларД ездерінің салған суреттерімен қатар, қүрдастарының жүмыст

_ІС баға беруге үйретеді, оларды жан-жақты талдау-рына ^^^Ужумыстарды әрбір суреттердің өзіне тән ерекше си-ға әР ^ТҮ^ ңегіздей отырып салыстыруға баулиды, суреттщ мә-_паттарына ф_ормасының колоритінің, түрлі түстердің үйле-^1іеР^^іЛ композициясының ерекшеліктерін бөле керсетуге бағыт-

_суіНіН,

тайД^ы- бағалаудың деңгейін көтере отырып, суреттердің са-ш одан да жоғары дәрежесіне жетуге қызығушылық, іс-ласыныи • _{қажеттіл}і_к туғызады. Балалар қиындықты же-^керЛ'жіберген кателерін байқауға және түзетуге қабілетті бола ^^яйды Сурет салу процесінде өзін-өзі бақылауы арта түседі. тбиешісабак уакытындағы тапсырма балалардың күші мен мкіндігіне сай, бүкіл бөлінген уақытта олардың қольшың бос йолмауын қамтамасыз етуі керектігін есте сақтауы керек. Кей-біп балаларда басқаларды үйрету, оның да жақсы, дүрыс жасай алятындай ету ниеті пайда болады. Коллективтік жұмыстарды орындау процесінде педагог балаларды жүмысты үйымдастыру және жоспарлау кезінде-үлкен дүрыстыққа, әрқайсысына неме-се кішігірім балалар тобына тапсырылған жалпы композициялау бөлігін жақсы орындауға жауапкершілікке тәрбиелейді.

Дербестіктің керінуі барған сайын өзінін жекелей тәжірибе-
сін, бұдан бұрын көрсетілгеннен гөрі ерекше әрекеттің белсен-
дірек түрін көрсетумен байқала бастайды. Творчество элементі
барған сайын айқын көріне түседі. »

Алдындағы жылдардағы алған эстетикалық даму жаңа кең сипат алғандықтан, тәрбиеші 5 жастағы балаларда декорация-лық өнер шығармаларын қабылдау және саналы бағалауын да-мытуы қажет. Өрнектерді салуда ол балаларды бейненің мәнер-лілігіне, түр үйлесімділігінің әсемдігіне және форманың гармо-ниялығына, бейнелердің орналасуының ырғақтылығына талпынуға үйретеді. Байланысқан мазмүн, сюжет суретте толық та айқьщ бейнесін табады. Балалар формасы жағынан аса күр-делі заттарды бейнелей бастайды, формаларды жалпылама бей-нелеуден, негізгі сипаттағы формалары олардың ерекшеліктері-мен қоса бейнелеуге өте бастайды. Педагог балаларға бейнелеу-ДЩ сапасыньщ сбл затты білуден тәуелділігін түсінуді дамыта-Д^ЬІ,суретін салатын затты өз қалауынша қарауға, орындалу жү-иелілігі ережесін игеруге үйретеді. Бүл жеке езінің әсері мен карым-қатынасын _әкеле отырып, ез алдына бейне жасауға мүм-

!ндщ береді, әрі айналасын қоршағандардын, әсерін суретте

еинелеуге кең мүмкіндік ашады.

атк ^дагог сабақ үстінде балалардьвд қажетті істерді өздерінің Қаруьща^ кезекшілікті жүйелі' орындау талабын күшейтеді. _Ра^^ек.^ші^лердің міндеттерінің ауқымы үлғая түседі, олар орында-Дай ^ІІШДе'^І"^геРі^ніҢ орындалуын бағалау қатан, болады. Олар қан-_Ту ^1с"Әрекетке қандай қүралдардың керектігін, күні бұрын не ляп ^ы Қамдану керектігін біледі. Балаларда еңбек пен ұйым-^Аастыру қабілеті дамиды.

Ересектер тобында тәрбиеші балаларды

бейм^ ^{тың өзіне тән} Ф°Р^масын анықтай білуг_Р^3ат'

^у егер зат бірнеше бөліктен тұратын болса о ^ал

ең үлкен құрамдас бөліктерін белгілі геометриялық фигуп_ал^НЬііі

мен салыстыру жолымен және олардың арасындағы үқс_а<; ~

және айырмашылықты табу арқылы үйрету керек. ^ТыН

Ол балаларды заттардағы бір-бірінен биіктігі және енім өзгешелене отырып, тек шамасы жағынан ғана емес, пропорцң^ сы жағынан да әр түрлі болатынын білуге үйретеді: ағащт^" биік және аласа, жуан және жіңішке, үйлер биік және алася¹ олардың терезесі тар немесе кен, болады.

Балалар әр түрлі пропорциялы заттарды салуды үйренеді Олар заттардың тігінен түратындығын, жататындығын, геомет-риялық фигуралардың әр түрлі орналасатындығын, тұруы, жа-туы, көлбеу тұруы, төңкеріліп жататындығын біледі. Мұны аса күрделі емес қүрылыстар жасайтын кірпіштен, қағаздан ойыл-ған тікбұрыштар мен үшбұрыштардан оңай керсетуге болады.

Сурет сабақтарында тәрбиеші балалардың бірнеше бөліктен түратын заттардың құрылысы туралы түсінігін анықтайды, бө-ліктерінің орналасуын жоғарыда, теменде, буйірінде, ортасында жатқан жағдайын, бүрынғыдан гөрі дәлірек зат бөліктерінің са-лыстырмалы шамаларын анықтауға, заттарды қүрылысы жағы-нан салыстыруға үйретеді. Мәселен, балалар әр түрлі машина-лардың қүрылысындағы, гүлдердегі, құстардағы т. б. ұқсастық-ты табады, олардың өзіне тән ерекшеліктерін береді.

Педагог балаларға зат бөліктерінің орналасуы, құстьвд, жа-нуардың кеудесі қозғалыс кезінде өзгеретіндігін түсіндіреді. Ол оларды қозғалыстың кейбір қарапайым формаларын суретте бере білуге үйретеді. Мәселен, бала құстың басынын, иілуін, аю-дын. кеудесінің бұрылуын т. б. бейнелеуі мүмкін. .

Тәрбиеші балаларға спектр түстері туралы білімді рет-реті-мен (кемпірқосақтағыдай) беруі, ақ түсті қосу жолымен ашык' өң алуды үйретуі тиіс. Қара мен ақтан басқа, бейтарап түр-ден сүр: қою мен ашық түсті балалар білетін болады. Олар са-налы түрде әсем түр үйлесімін іздеп және жасау мүмкіндігін алады.

Тәрбиеші балалардың естиярлар тобында та-

Оюнөрнектер нысқан ою-өрнектер элементтерін күрделен-ьіру _д.ру. _ти-_{с Балала}р _жаңа доға, толкынды сы-

зықтар салудың әдістерін игереді. Олардың элементтері ретінде өсімдіктердің беліктері — жапырақтарды, гүлдің тажы мен гүл жапырақтарын, жидектерді пайдалануды үйренеді.

Пёдагог балаларды ою-өрнектегі элементтердің квадратт , шеңберде, көпбұрышта симметриялы орналасу ережелерін та-ныстырады.

Қағаздан ойылған әр түрлі заттарды, киімдерді мәселен көя-лектің кескінін, шағын костюмін, шыны-аяқ, құмыра, ваза т. үсынады.

_ересектер тобы балаларын түс үйлесімі мен элемент-^^еАаГысымының әр түрін жасай отырып, өз бетінше ою-өрнек тер_п^к_п^и₃^_иясынтабуғаүйретеді

_комп°^зиц Ересектер тобында мазмүнды (сюжетті) сурет

Сабақгас салудың міндеттері алдьвдғыға карағанда әл-

_мазм?нды деқайда күрделірек. Тақырып әр түрлі маз-

(сюдаеттО ^беРУ мүнды біріктіреді: бүл әрі айналаны қоршаған

күбылыстары, әрі қо.ғамдық оқиғалар, мерекелер, әрі

ціЫНД^ь^_нелер}_Н{_{ң әле}мі. Сюжетті сурет салуда заттардың бір-

^е^^Т'^6Ген белгілі кеңістіктік қатынаста: жақын немесе алыс, жо-

^б'^Р і немесе төмен, бірі бірінің астында немесе үстінде, қата-

^ҒаРнпа болатындығы туралы түсінікті беру қажет. Балалар олар-

^РЬ суреттерінде, мүсіндерінде осы кеністіктік қатынастардың

белгілерін игереді, оларды суреттерінде, мүсіндерінде береді

_және анықтайды. . . .

Тәрбиеші балаларды бүкіл қағаз бетшде жерді беинелеитш жінішке және кең жолақта бір мазмұнмен байланысқан денелер-_ді орналастырудың әр түрлі әдістерін игеруге үйретеді. Ол олар-ды суреттерде заттардың шамасы, биіктігі мен енінің айырма-шылықтары туралы үғымдарды пайдалануға және нактылай түсуге үйретеді, қозғалыс кезінде орнының өзгеруін беруге үй-ретеді.

Ересектер тобында алғаш рет акварель

Техникальщ бояуымен сурет салу енгізіледі. Гуашьпен жү-

дағдылар _мыс {_стеу _Әді_стері тиянақталады. Және де ба-

лаларды түрлі түсті балауыз борлармен, график қарындашпея

сурет салу әдістерімен таныстыру тиіс.

Педагог балаларды түзу сызықтарды әр түрлі бағытта, түрлі қалыңдықта жүргізуге, доға, шеңбер, овал формалы фигуралар, толқынды сызықтар салуға жағындылар алу үшін қылқаламды жалпағынан салуға үйретеді. Қарындашты, қылқаламды тым куш салмай, жеңіл қозғауды, қаламды қағазға тым баспауды және басудьі реттеу арқылы әр түрлі рең алуды,- қылқаламнын ұшымен жіңішке сызықтар, жалпақ жолақтарды түк жағымен салуға дағдыландырады.

Біртекті қозғалыстарды қайталау кезінде балалар қозғалыс

ырғағын^игереді, шеңберлер немесе овалды жиектегенде, нүкте-

^еРДі қойғанда, бояу жаққанда, толқынды сызықтар, доғалар

ҮРпзгенде қолдың бірқалыпты көтеріліп, төмен түсуі, қозға-

біп° ^Кез*^нде °ілтеу мен басуды, сурет бөліктерін бояу бағытын

РҚальщты сақтауды үйренеді, әр түрлі интенсивті түс алу үшін

^амды басуды еркін реттеуді дағдыландырады.

§ 2. Программаларды өту

Iт о қс а н

Тәрбиеші жылдьщ басьшда алдыңғы топта алған дағдьт іскерлікті, білімді қалпына келтіреді. З.аттардық және оның б^Ы> ліктерінін. кеңістіктегі орны, формасы мен түрі балаларм⁹* ойын, әңгімеде, сондай-ак бейнелеу іс-әрекеті сабақтарыц_л^Н нақтылана түседі.

Тәрбиеші сабақ уақытында балаларға көкеніс пен жемістеп дін. формасын барынша дәл беруді ұсынады, олардық ерекше^ ліктеріне назарын аударады. Сурет салу заттарды қарау _Мең зерттеу, оның өзіне тән ерекшелігін бөле білу негізінде жүргізі-леді. Мәселен, балалар алмұрттың бір жағынан кішірейіп, ал екінші жағынан ұлғаятынын байқайды. Одан айырм-ашылығы алманьщ формасы дөңгелек немесе аздап сопақтау. Тәрбиеші столдьщ үстіне екі-үш затты орналастырып, қарапайым натюр-морт жасағандай болды және цилиндр формалы ваза және оның жанында дөңгелек алма, ал осы заттарды суретте бейнелеуді ба-лаларға ұсынады.

Программалық міндеттерінің біртұтастығына қарамастан, сурет салуда аппликация мен мүсіндерді жасағандағыдай маз-мұн әрқашан қайталана бермеу керек. Әрекеттің бұл түрінің езі-не тән мүмкіндіктері бар. Жеке заттарды бейнелеуден басқа ба-лалар мүсіндеуде мүмкін емес, ал аппликацияда жасауы одан да қиын оқиғалар мазмұны мен табиғат картиналарын жеткілік-ті жан-жақты көрсете алады. Сөйтіп, мысалы, көлемі мен про-порциялары әр түрлі тікбұрышты формалы ' заттарды салуды, мамасы мен қызы жөнінде, .бірі — баласының, бірі — қуырша-ғыньщ көйлегін жуып, күннін көзіне кептіруге ілгені туралы қысқа ғана өлеңнің сюжетін беруді балалар табыспен игереді, балалар жіпке қыстырылған простыня, орамал, сүлгі т. б. бей-нелейді. Бұдан басқа киімдерді кептіретін күнді; кепкен киім-дер салынатын легенді; киімді жинап алғанда үстіне шығатын орындықты салады.

Жылдың күз мезгілінде балалар айнала қоршаған табиғат-тың сұлулығын бақылайды. Олар жапырақтын, түсінін калаи бірте-бірте ашық қызыл, сарыдан қара қоңырға, қошқылға өз-гергенін байқайды. Тәрбиеші сабақтарда мәселен күзгі орманды немесе күздегІ ағаштар мен бүталарды, өзіміздің бақтык суретш ұсына отырып, балаларға күзгі ағаштың әдемілігін беруге мүм-кіндік жасайды.

Егер балалар бір суретте жалғыз ғана емес, қатар түрғ^а
бірнеше ағашты салса тіптен жақсы. Бүлай болғанда езіне тә
ерекшеліктерін сақтай отырып, олардың қүрылысына ^еР^1іа*_н
тыс аздаған езгерістер енгізіледі. Ағаштар орналасатын^ ^жеР^_й.
- жолағы балалар мұны бұрын жасағаннан гөрі кеңдеу етіп сал
нады. Онда түскен жапырақтар да бейнеленеді. . .. _б)

Тәрбиеші балалардын. назарын түсті гамманың әсемдіг

5-сурет. Қарындашпен салынған «Қысқы орман».

ағаштардьщ кара діңі мен ашық сары және қызыл жапырақтар-дын үйлесімділігіне т. б. аударуы тиіс. «Жердің беті әсем кілем-дей»,—дейді ол суреттерді қарай отырып.

Торғайдың немесе сарышымшықтың суретін салуды үсынуға

болады. Суретті бояумен (балалар сүр түспен танысады) орын-

дағаны дүрыс. Алдымен қылқаламмен кұстың басы мен денесі-

нің нобайы салынады. Тәрбиеші қүстың басыньщ денесіне жақын

тұратынына назар аударады. Деңесінің құрылысын байқауға

серуендеу кезіндегі бақылау жеткіліксіз, сондықтан дұрысы құс-

тың бейнесін картинкадан немесе ойыншықтан, скульптурадан

керсету керек. Балалар овал мен дөңгелекті сала отырыіі қыл-

қаламмен еркін қимылдауды игереді. Олар бірнеше қүстьщ су-

ретін салатынын айта отырып, оларға'оны қайталауды дереу

ұсыну керек. Денесі мен басы салынған соң күйрығын салады.

іәрбиеші қүс құйрығын біресе көтеріп, біресе төмен түсіретінін

ескерте отырып, бір күстың құйрығын жоғары, екіншісінікін

өмен түсіртіп немесе тік шошайтып салуды үсынады. Бояу ке-

інде қауырсындарының түсін: торғайдікі— сұр, кара,қоңыр, ал

Рышымшықтыкі — қара, сұр, сары, көк болатынын естеріне са-

Ды. Қанатының формасына және оның орналасуына, түсіне

^Вазар аударады.

I тоқсандағы декорациялық сурет сабақтарында балалар

^тВярлар тобында игерген элементтер: қылқаламды жалпағы-

н сала отырып, нүкте, жағындылар, деңгелек салуды қайта-

г»_л^^ы' Жағындыларды әр түрлі бағытта жағу дағдысын игеру

Зд^РДіч шашақтарын, жапырақтар салуға мүмкіндік береді.

РЫ ^аЛЭ^ ^Ү³^¹* соңына дейін ғүлдейтш сары және қызғылт са-

^апырақшалар салуы мүмкін. Сабақтары қысқа гүлдіңта-

жын салумен шектелген жөн. Гүлдің жапырақшаларын ортя
айналдыра салады. Оларды белгілі тәртіппен жоғарғы, төмр⁰¹¹¹!¹
оң жақтағы, сол жақтағы (айқасқан) және салынғаңд_ар_л^НГ''
арасына жасайды. Мұндай тәртіп гүл жапырақшаларын біпк"¹⁴
лыпты орналастыруға мүмкіндік береді. ^^а"

Читайте також:

1. I. ОБРАЗОВАНИЕ СОЕДИНЕННЫХ ШТАТОВ 14 страница
2. А. В. Дудник 1 страница
3. А. В. Дудник 10 страница
4. А. В. Дудник 11 страница
5. А. В. Дудник 12 страница
6. А. В. Дудник 2 страница
7. А. В. Дудник 3 страница
8. А. В. Дудник 4 страница
9. А. В. Дудник 5 страница
10. А. В. Дудник 6 страница
11. А. В. Дудник 7 страница
12. А. В. Дудник 8 страница

Переглядів: 1084