• Гідрологія і Гідрометрія
• Господарське право
• Економіка будівництва
• Економіка природокористування
• Економічна теорія
• Земельне право
• Історія України
• Кримінально виконавче право
• Медична радіологія
• Методи аналізу
• Міжнародне приватне право
• Міжнародний маркетинг
• Основи екології
• Предмет Політологія
• Соціальне страхування
• Технічні засоби організації дорожнього руху
• Товарознавство продовольчих товарів

Тарау СУРЕТ САЛУ 8 страница

Тэрбиеші сурет салу кезінде балалардың зейінін түрлі кейіп-кердін, өзіне тән белгілерін беруге бағыттау керек: қоян қайы-рьшды, қасқыр қатыгез, оның тістері ақсиып түр, түлкінің ке-рек болса тілі салақтап кеткен — оньщ күрен. бауырсақты бір-ак асап қойғысы келеді. Мазмүнды сурет салудан бүрын, әңгіме кезінде тәрбиешіде балаларға қарағанда әлдеқайда толық жос-пар пісіп жетіледі. Дегенмен балалардан дәл осындай формада бейнелёуді талап ету қажет емес. Керісінше, неғұрлым мазмұн-ды олар өздерінше берсе, солғұрлым сурет бағалырақ. Яғни, су-рет салу кезіндегі жен сілтеулер мазмүнын және оны бейнелеу-дің мүмкін жолдарын анықтауға бағытталады.

Балалардың ой жоспарына, ол балаларға тән тым аңғырт болса да өте ықыласпен қарау керек. Кейіпкерлердін, қарым-қа-тынасын, олардын, сезімдерін, әрекеттерін бёйнелеу амалдарын іздеудегі батылдықты мадақтап отыру қажет. Кейде балалар қоянның аңшыньвд алдындағы қорқынышын немесе аюдың ба-ласының ірімшікті жегісі келіп тамсанғанын бейнелеуге тыры-сады. Жалауы бар қыздьвд суретін сала отырып, олар қыздьщ жалау сатып алғадцағы қуанышын көрсеткісі келеді. Суретте-гі бейнелерді орналастыруға мүмкіндік беру керек. Кейбір су-реттерде аспан мен жерді беру талап етілмейді — мағынасына карай бүкіл сурет жер не аспан, ауа, су болып табылады. Бейне-^л^рді қалай дүрыс орналастыру женінде балаларға аздап ақыл Қосуға^ болады, бірақ бәріне орналастырудың бір әдісін үсынуға оолмайды. Тек кеңістіктік катыстарды түсінуге, ненің жоғары, темен, алыс, жақын т. б. екенін дүрыс анықтап білуге үйретуіміз ^к^рек. Егер заттар бір-бірінен алыста тұрса, онда олар парақ Кағаздың әр түрлі шеттеріне салынады — бүл өзінше дұрыс бей-Нелеу болып саналады. Ересектер тобында суретке үйретуде зерттеу және евристикалық метод барған сайын үлкен орын ала ^астады. Тәрбиеші балаларға сүрақ береді, балалар жауап бере ^отырып ойлауға, ойлап табуға, аңғаруға, бұрынғы игергендерін

еске түсіруге, пікірін айтуға тиіс. Керсетудін, мәні миниму^р дейін кемиді, егер қажет деп тапса балалар жолдастарына ө₃д_е^а рі керсетеді. Бір жағынан әр түрлі суреттер мен басқа бейнелер ді қатыстырудың мәні арта түседі. Балалар бұл материалдард_ь" өз беттерінше пайдалана алуы тиіс. Тәрбиеші оларды нақтыд_ь' жағдайға байланысты жөн таба білуге үйретеді: ол алдьщ ал_а суреттер, иллюстрациялар, шағын формалы скульптуралар, д_е-корациялық-қолданбалы енердің заттарын даярлайды. Мәселең балалар «Менің сүйікті ертегім» деген тақырыпқа сурет салү керек болса, тәрбиеші керкем иллюстрациясы бар кітаптард_Ьі таңдайды. Балалар сурет салардың алдында оларды қарап, ер. тегі кейіпкерлерін, киімнін, детальдары мен ерекшеліктерін, тұр. мыс заттарын, үйшіктер мен сарайларды т. б. толық елестетеді

Бес жастағы балалар үшін сурет салу өте қызықты, әрі тар-тымды бола түседі. Олар ертегілердщ әсем, әдеттегідей емес сиқырлы екендігін, яғни оларды нақтылы заттардан гері басқа-ша салу керектігін түсіне бастайды. Осылай бірте-бірте балалар-дың бейнелеу творчествосы байи тү.седі.

Алдыңғы топтардағы тәрізді, ересектер тобын-

Техникальщ _{да да> ке}й_де іс-әрекет әдісін көрсету қолданы-
■ ^дағд^йрету лады. Бүл жағдайда тәрбиеші қалай әрекет

жасап тұрғанын түсіндіреді, оларды атап қа-на қоймай қозғалыстың сипатына назар аударады. Бәрі бұл үшін даяр болуы керек. Егер көрнекті көрсету мен орындаудың арасында біраз уақыт өтсе (материалды даярлағанша, тәртібі жөнінде ескерту жасағанша т. б.), онда кәрсетудің мәні жоғала-ды. Балалардың көрсетуден алған әсері ғана емес, қабылдау кезіндегі сезгені де анық болуы тиіс, балалар тек қозғалыстың ■өзін ғана емес, оның сапасын — бірқалыптылығын, ырғақтылы-ғын, тездігін, кевдігін т. б. игеруі тиіс.

Өздеріне көрсеткен тәсілдермен жаттығатындай балалардың ;жаңа әрекеттерді бірнеше рет қайталайтын мүмкіндіктері болуы керек. Мысалы, доғаның суретін көрсете отырып, имек бірнеше рет қолданылатындай ернектің үлгісін беруге болады.

Акварель ересектер тобында алғаш рет енгізіледі. Акварель-мен сурет салу үшін екі балаға ортақ бір қорап бояудан беріле-ді; егер әрбір балаға бір-бір қорап бояудан берілсе, онда тіпті жақсы. Гуашьтан гөрі акварельмен жұмыс істеудің айырмашы-лығы сол, оны пайдаланбас бұрын сулап алу керек. Қатарьін-ЛЗ-ғы бояуларды бүлдірмей, суды мөлшерден тыс көп алмаи, абайлап қолдану керек. Бояуды құтысынан алу үшін, қыл қа-ламньщ түгін бояуға мала отырып алады.

Егер қатты батырып жіберсе, онда ол бояуды да, бояу жак-:кышты да бүлдіреді. Балалар бояу тақтайшасын пайдалануД^ЬІ үйренуі керек (темір құтының қақпағы пластинкалық шыны не-месе кішкентай ыдыс). Ашық түс немесе басқа түспен араластЫ-рып, жаңа түс жасау үшін бояу тақтайшасында бояу сум^еі! езіледі. Акварельмен сурет салу барысында кең жазықтыктзР

_к түсті сұйық бояумен жағылады, бүл кезде жоғарыдан бас-^аі0Ьі_төменге қарай бояу жаққышпен үстеме бояу жағылады. ^таП\к. бояумен көмкерілген беті кебеді, онын. үстінен неғұрлым ^^іиЬьік немесе ашық түспен салуға болады. ^тЬІІрпесек топтарда белгілі бір мелшерде білім және ептілік

_ьі бар, сондықтан іс-әрекеттердің жаңа тәсілдерін түсіну

ін бұрьшнан меңгерген дағдыларына сүйенген дүрыс. Бала-Ү қағаз бетінде бояу жаққышпен жіңішке сызықтар жүргізе ^Л атьш болады, жалпақ жолақшалар болып шығу үшін бояу ^а-аккышты қалай үстау қажеттілігін сұрауға болады. Олар: «Бояу жаққышты қатты басу керек,»— деп жауап беруі мүмкін.

Бұл кезде тәрбиеші сызықшалардьщ бояу жаққыш қылшы-ғымен толық жүргізілуі үшін, таяқшаны қайта-қайта еңкейтуі керек екендігін ескертеді. «Қарындашпен неғүрлым ашық түсті _калай жасайды» деп сұрақ қоюға болады. Және бір парақ қа-ғазға бір түстің ашық және қанық түрімен бояп көрулерін үсы-нуға болады. Сонда балалардың өздері қарындашты қай уақыт-та қатты немесе баяу басу керектігін түсінеді. Яғни, техникалық дағдыға байланысты барлық уақытта көрсете беруге болмайды. Кейбір тәсілдерді балалардың өздері-ақ пайымдап кетеді. Сөз әдісі арқылы оқу маңыздырақ.

Ересек топтағы балаларды оқытып, дербестіктерін дамытуда маңызды мәселе — бұрыннан пайда болған тәжірибелерге сүйе-ну. Әрбір балдырғанның жеке-дара ерекшеліктерін ескере оты-рып, тәрбиеші олардың заттық, сюжетті, сол сияқты декорация-лық сурет салуда бейнелеу құралдарын еркін меңгере білу шеберліктерін жетілдіреді.

Балалардың мектепке дайындық топтарынан жақсы жетіл-ген дағды мен шеберліктерімен және білім қорымен, сол сияқты өмірді қоршаған қүбылыстың шындығы және заттар туралы то-лық мағлұматты суретте еркін бере алатындай болып келгені Дұрыс.

. Ересек топтардан бастап, балаларды ездері-

^У^ргп?^{Д1 н}'^{ң және} жолдастарының жұмысын талдай бі-

луғе қалыптастырған жөн. Олардың суреттер-

Ді салыстыра біліп, қалай салғандығына мән бере білуге жете-

■^^еУ керек. Балалар суреттін, қойылған мақсатына байланысты

оағалауды түсінеді. Біріншіден жұмыстардың жақсы жақтарына

ағалауға' бағыттау керек (түстері, жақсы таңдалған формасы,

көлемінің толық берілгені т. с. с), содан соң, қателерін көрсету

қажет.

_с ^ң бастысы — балалардың ездері және қүрдастары салған УРеттердің мәнерлілігін байқағандығында.

МЕКТЕПКЕ ДАЯРЛЫҚ ТОПТАРЫНДА СУРЕТ САЛУ § 1. Тәрбиелеу және үйрету программасы

Жетіге аяқ басқан балалар 5 жастағы балалардан _ед
ерекшелеу келеді. Бұрыннан алып келе жатқан қабілеттеіу -^
сапасы дами түседі. "*

Бәрінен бұрын балалардың ез беттерінше заттарды қ_{ао л} білулерін қадағалап, қабілетін дамыту аса қажет. Бұл проц_ест-ең бастысы — балалардың қалыптасқан тәжірибесіне сүйе "* Тәрбиеші балаларды заттардың, қоршаған құбылыстардың щ_ы^' 'дығын суретте шешімін табатындай етіп талдай білуге жетілді руі тиіс. Педагог балаларды әрбір заттың тән қасиеттерің м_у* , шелей білуге үйрете келіп, затты немесе кұбылысты толыққ_ам-т," білуге көп мән береді. Көктемнің ғажаптығына балалар. дың кеңілін аудара отырып, алғашқы гүлдердің айрықщ_а нәзіктігін, көгілдір аспанның, көктердің түсінкөрсетеді. Бүл не-гізінен бояу түстерінің жас, қанық екендігін сезінуді арттырады.

Бүл топта натураға қарап сурет салу негізгі мақеат емес, дегенмен кейбір өзгешеліктері бар. Бұрын балалар затгар-дың күрылысы мен түстерінің тобын, белгілі бір формаларды меңгерген болса, енді оларға тэн қасиеттерін меңгереді. Мыса-лы: сурет салуға таңдап алынған бұтақтың тармақтары және көптегенжапырақтары т. б. бар. Балалар осы қасиеттерін байқап, бейнелеулері керек. Сабақтың басында балалардың затты дұрыс талдап, қарап алғанына қарамастан, жасалған бейнені олармен салыстыру, оны қабылдауға қайтып оралу қажеттігі туады.

Табиғатпен таныстыру сабақтарында сурет салудың белгілі бір маңызы бар. Балалар табиғат құбылыстарын қадағалап оты-рады, балабақша немесе топ учаскелерінде есімдіктердің өскен-дігін, бойларының үзарғандығын байқайды да, соларды өздері-нің суретіне енгізеді.

Балалардың еңбекпен, техникамен, қоғамдық өмір қүбылыс-тарымен танысуы олардын, салған суреттерінде, мүсіндері мен аппликацияларында кеңінен бейнеленуі- керек, мүнда әсіресе бейнелеу енерінің аса зор танымдық мәніне назар аударған жөн. Егер бұрынырақ балалардың назары заттың, қүбылыстың сырт-кы әдемілігіне аударылып, осылайша олардың эстетикалык тәр-биесінің баюы мен эстетикалық қабылдауы дамытылса, аленді кұбылыстың эстетикалық жағы онша ескеріле бермейді, әрі мұ-ны балалардьщ білуі тиіс. Бейнелеу өнерінің шығармаларымен тереңірек танысуға балалардың өз бетінше өмір қүбылыстары-на эстетикалық талдау жасай алуы көп көмектеседі.

Педагог 6 жастағы балаларды әр түрлі тақырыптағы сурет-терді, шағын скульптураларды, декорациялық-қолданбалы өнер бұйымдарын түсінуге үйретеді. Балалар олардын эстетикальік қасиетін сезіне бастайды, қуаныш сезіміне бөленеді, толкуД» бастан кешіреді, Кобалжиды; сонан кейін педагогтың кеңесімев немесе өз бетінше езіне ерекше үнаған бұйымды тандап аладь¹¹ 150

7-сурет. «Космоска ұшу»

Мектепке даярлық тобындағы балаларда үйренуге деген қа-білет анағұрлым алғыр келеді. Балалар тек тәрбиешінің айтқа-нын істеп қоймай, өз бетімен бірден орындала қоймайтын істі игеру үшін жаттығуға кіріседі, әрі оларды қалай орындау керек-тігін сұрайды, сұрақтар қояды. Балалардын, білуге әуестігі бел-гілі бір бағытта дамиды, білуге қүштарлығы артады, ез бетінше кадағалауы мен бақылауы күшейеді.

Тәрбиеші балалардын, техникаға, табиғатқа, өнердің әрбір . түріне деген білуғе құштарлығын жеке-жеке дамытуы тиіс, өйт-кені бұл қүштарлық олардың салған суреттеріне, мүсіндеріне, аппликацияларына әсер етеді.

Сурет салу кезінде педагог балаларды өз жолдастарының жұ-мьісын әділ де жұмыла бағалай білуге бағыттайды, олардың ез пікірлерің айтуын дамытады» Ол балаларды ез білгенін түгел өзгеге үйретуге, өз жолдастарына кемектесуге үйретеді. Мәселен,

ақ Ү^стінде балалар түрлі элементтерді қолдана отырып, деко-ративті ою-өрнек жасады делік. Олардың біреуі топқа тек жа-_д ^1нЛ^ ^ғана келгендіктен өрнектін. композициясын түсіне алма-даг ^^Ндай жаңадан келген балаға өрнекті салудың тәсілін пе-

9.г жақсы сурег салатын бір балаға тапсырады. _ТәЗ^Оллективті түрде жүмыс істеген кезде 6 жастағы балалар Мьіг ^Иеш'^н^^ң көрсеткен жүмысын ғана істеп қоймай, осы жү-лай™ ^тәРбиешінің таңдауына ықпал жасайды, оны жіті қадаға-Лад^^Рип, жүмыстың дәл әрі көркем болуына бар күшін са-б_Ие '. ^^еибіржағдайларда бірстолда отырғанбалаларға тәр-¹ коллективтік жұмысты атқаруға келісуді, өзара міндет

бөлісуді ұсынады. Ол жұмыс барысын бақылап отырады я¹
олардың өз бетімен жұмыс жасауына көбірек еркіндік.б !^
Тәрбиеші балаларды жұмыстың жоспарын өздері жа^⁶^'¹
яғни алдымен ойланып, болашақ суреттің мазмұнын көз алл^^Ға'
келтіріп, содан кейін сурет сала бастауға үйретеді. Соңдай ^а
балаларға жұмысты орындау процесінде де жоспарлау ^
үйрету қажет: бұл баланың барлық іс-әрекетін жүмылдыра
әрі оның өзін-өзі қадағалауына игі әсерін тигізеді. ^ДЬ|

Педагог балаға оньщ өзі салған суретіне сын көзбен қарау үйретеді. Бірақ әрқашан сынап-мінеп отыру баланы.қанағатта дырмауы, оның суретке деген ынтасын кемітуі, өзі жасаған д^Н" ниеге қуана алмауын тудыруы мүмкін. Сондықтан да балалардГ өз қатесін тек байқап қана қоймай, оны түзетуге ұмтылуын, бей' нені көркем етіп толықтыра білуін қалыптастыру керек, олао" дың қабілеті, іскерлігі мен жасалып біткен жүмыс нәтижесінің арақатынасын байланыстыру керек, өздері салған суреттің өзге-ге түсінікті болуьш, өзін қуанышқа бөлеуін қадағалау қажет.

Заттарды бейнелеу кезінде тәрбиеші балалар-

Заттарды да заттардың және олардың беліктерінің фор.

бейнелеу маларындағы езіне тән ерекшеліктерді бере

білуді дамытады, жалпыдан жалқыға баруға

үйретеді. Балалар заттын, құрылысын бере білуге, адамдар мен

хайуандардың тыныш тұрған және қозғалыстағы қалпыч

салуға үйренеді.

Бүлардың бәрі ересектер тобында ететін сабақтармен са-лыстырғанда анағүрлым күрделі.

Бізді қоршап тұрған ортадан ерекше, айқын, ашық заттарды таңдай білуге үйрету керек. Тәрбиеші беліктеріне дейін айқын, бедерлі (мысалы, ойыншықтар), сондай-ақ силуэті айқын кері-нетін заттарды (керамикалық заттар, вазалар) таңдап алады. Балалардың осы бүйымдардың түрлі варианттарын өздері ой-лап салуы үшін тәрбиеші бүл бүйымдармен жете танысуды әрі зерттеудІ үйымдастырады, ал сонан соң оларды бейнелеуді ұсы* нады.

Мектепке даярлық тобында балаларды алуан түрлі түстік гаммаларды (контрасты, бір-біріне жақын) өз бетімен пайдала-нуға, оны жасай білуге үйрету кажет. Сонда балалар тек бір түстің бірнеше реңкі болатынын біледі, түстерді айыруға және оларды бере білуге үйренеді, реңктерді алу үшін бірнеше түс-терді араластыру кажет екендігін сезеді.

Педагог балаларға түстердің атын өздері атауды үсынады-сүрғылт көгілдір, сарғыш көк және т. б. Ол балаларға заттар мен күбылыстар түсінің құбылмалылығын, езгергіштігін түсШ-діреді, әрі соларды суретте, аппликацияда бере білуге үйретедь Мысалы, балалармен күн шүғыласына бөленген ашык күнг айналадағы заттарды бақылай отырып, тәрбиеші назарды түс-тердің қанықтылығына, контрастылығына (алқызыл гүл кү түскенде жанып түрғандай болатынына) аударады. Ал енді ^КҮ 152

сырынғанда _{әлг{ ашық Т}ү_Стердің барлығы күңгірт тар-_бұлтка »

_тадь'_{: к}і _алу үшін түрлі түстерді араластыруға үйрену бала-

БіР Р. _палитраны еркін әрі әрқалай пайдалануына мүмкін-

ньін ^ТҮ^С _д} Тәрбиеші мүндайда балаға көмектесуі тиіс. Бала кө-

дік ^ңеріңкі аспанды бейнелейтін күңгірт түсті немесе нәзік

^{біН6 Т}лтым түсті, сондай-ақ ағаштың күңгірт жапырағын, гүл-

^к^^ЗҒЬгілжім сүр сабағын бейнелейтін түстерді іздейді.

Д'^{н к} Мектепке даярлық тобында тәрбиеші балалар-

-өряекті ^ға ою-өрнектің қазіргі декорациялық өнер мен

салу халықтық өнерге тән кейбір күрделі элемент-

терін меңгеруді үйретеді. Балалар қазіргі жә-

халықтын. декорациялық өнердің үлгілерін негізге ала оты-

оьіп түрлі формалы заттарға едәуір күрделі ою-өрнек сала ала-

яы (ағашқа таңба салу, керамика, маталар, ою, тоқыма ою жә-

че т. б.у.

Үй түрмысы бұйымдарын әшекейлеу балаларға ою-өрнектер-дің әрбір затқа тән түрлі варианттарымен танысуға мүмкіндік береді. Олар оюдың не үшін ойылатынын да пайымдай бастайды («мамамның, қуыршағымның көйлегі жасалған ою» немесе «әдемі тұмақ, тақия, бет орамалға арналған ою»).

Тәрбиеші балаларға сурет пен аппликацияларды пайдалана отырып декорациялық композиция жасауға (қазіргі ағаш ою, то-қыма, керамика негізінде) үйретеді. Балалар өнер шығармала-рын қарауға, олардағы нәзік ою-ернекті түстерді талдауға, және оларды ез талғамдарына қарай бағалауға үйренеді.

Мұндай түрлі материалдарды қолдану іс-әрекеті тек қана де-корациялық сурет салудын, аясынан шығып кетеді, декорацля-лық-қолданбалы сипат алады.

Тәрбиеші балаларды декорациялық-композиция жасауда түрлі материалдарды үйлестіру тәсіліне үйретеді. Осылайша

м^Ла^ ^{матаға с}УР^ет салады (декорациялық әшекей негізінде).

Мысалы, хороводқа қатысушылардың алжапқыштарына әде-

мі оюмен безендіру керек болды делік. Тәрбиеші аздап крахмал

жағылған материалға өрнектің суретін салуды көрсетеді немесе

^Иын ою алуды ұсынады (некопластан, полистиролдан жасал-

^ған клише).

^Балаларға тек таблицаларды, қолданбалы өнер туындысы

инеленген суреттерді ғана керсетіп қоймай, енер туындылары-

_т ^ .^өзДерін де жиірек көрсеткен жөн. Тәрбиеші балаларды әр

ҮРлі салалармен таныстырып, олардың назарын материалдар-

Мет^{1 т}ҮР^леРініҢ көптігіне аударады: балшық, тоз, ағаш, мата, тас

Мы ^{аЛЛ> папье-маше}. сүйек және т. б. Бұның өзі олардың талға-

^аРттырады, езі қалаған материалын ерікті түрде таңдайды.

_Саб Сюжетті сурет салу сабақтарында тәрбиеші

мазмхнды балаларды салыстырмалы шамасын бере білу-

беру ге, бейнені кещстікке сай орналастыруға, жер-

це тұрған заттарды бейнелеу үшін қағаздын,

ш

бүкіл бетін түгел немесе тек бір шетін ғана пайдалануғ_а -

теді. ■ ^ҮиРе

Жүйелі әрі тыңғылықты жүргізілген жұмыстардаң кей" лалар жылдын, аяғына таман суреттін; кедістік композици" ^ба" өздері ойлап тауып әрі оны ездері жүзеге асыратын боладм^Я°^Ьін

6 жастағы балалар суретте кещстікті бере алады: қар_а

алдыңғы белігіне түсетін заттарды олар анық әрі үлкен етіп^

лады, ал алыс қашықтықтағы заттарды шағын етіп салады к^а"

ғаз бетіне салынатын заттарды әр түрлі орналастыруға боля

нын көрсету балалар үшін аса маңызды болып табыладьі ^Ьі

Тәрбиеші балаларды сызықты сурет салүл

Техникальщқарындашты еркін үстауға үйретуі қажет; сы

дағдылар_зық бойымен бір қалыпты сызықтар -жүргіз'

отырып алдымен бір жағына, сонан соң екінші жағына тік және

келденең тұрған кос шығыршық салуға үйренуі керек, үзьщ сы-

Читайте також:

1. I. ОБРАЗОВАНИЕ СОЕДИНЕННЫХ ШТАТОВ 14 страница
2. А. В. Дудник 1 страница
3. А. В. Дудник 10 страница
4. А. В. Дудник 11 страница
5. А. В. Дудник 12 страница
6. А. В. Дудник 2 страница
7. А. В. Дудник 3 страница
8. А. В. Дудник 4 страница
9. А. В. Дудник 5 страница
10. А. В. Дудник 6 страница
11. А. В. Дудник 7 страница
12. А. В. Дудник 8 страница

Переглядів: 829