• Гідрологія і Гідрометрія
• Господарське право
• Економіка будівництва
• Економіка природокористування
• Економічна теорія
• Земельне право
• Історія України
• Кримінально виконавче право
• Медична радіологія
• Методи аналізу
• Міжнародне приватне право
• Міжнародний маркетинг
• Основи екології
• Предмет Політологія
• Соціальне страхування
• Технічні засоби організації дорожнього руху
• Товарознавство продовольчих товарів

Тарау СУРЕТ САЛУ 9 страница

зықтардың, үлкен заттардың, немесе олардың бөліктерінің, ою

элементтерінің суретін салғанда және суреттің үсақ детальда-

рын бояғанда қолдьщ барлық саусак,тарының қозғалысын неме-

се тек бір ғана саусақтың козғалысын пайдалануды үйренуі қа-

жет. Кистінің үшымен барлық бағытга түрлі нәзік сызықтарды

салуға үйренуі керек. Балаларға сурет салғанда қарындашты

баса түсу мен жеңілдеу үстауды үйрету кажет; акварельмен сурет

салу техникасын меңгеруі керек: бояуды суға малып, оны.палит-

раға тигізуі қажет және суреттің бір балігін бояп шығуы үшін

жеткілікті мөлшерде ғана кистінің үшына бояу жағуы керек.

Балалар түрлі түсті балауыз бормен, кемір қарындашпен, сан-

гинамен сурет сала білуі тиіс.

Сурет салу сабақтарындағы негізгі техникалық дағдыларды балалар алдындағы топтарда меңгереді. Сондықтан да тәрбиеші басты назарды балалардың қарындашпен, бояумен бояудажәне сызықты пішшдердің суретін салуда ез бетінше еркін қимыл-дауына аударады.

Тәрбиеші балаларды сызықтың, форманың, ою-өрнек эле-менттерінің әдемі түсуін және кескіндердің ерекшелігін, түрлі сызықтарды жеңіл түсіруді байқауға үйретуі тиіс. Суреттін мүн-дай эстетикалық сапасы сурет салу процесінің. мазмүнын байы-та түседі. Бала мұнымен бірте-бірте суретті әдемілей, айшықтаи, көркемдей түседі.

§ 2. Программала-рды өту

I тоқсан

Күз мезгілінде сурет салу — ересектер мен балалар өмірін^ болатын қүбылыстарға, жағдайларға оайланысты. Себебіос кезде олар болып жатқан көріністерді көреді және өз әлдерін араласады. Күздің бір ерекшелігі — Өау-бақшадан және бактар дан өнім жиналады. Егер балалар бау-бақшадан жеміс, көкөн тер теретін болса, онда олардьщ санасында жемістердін туР '

сондықтан олар біршама шынайы түрде суретке
^^іка_а^Лла^ДДы(«КҮ^ыйы»). . _ш

_түсіР^{е а} яо орташа жас топтарында еткеншдеи, әрбір заттың

^^аЛ Аормасын, оның ерекшеліктерін және детальдарын су-_ө3інД^ік |у бейнелеуді үйренеді. Бұл кездегі жаңалық — заттар-рет ^а^_омаларының әр түрлі болуында.

^дЬІк алар өздерінің суреттері арқылы күздің соңғы гүлдершщ ■ устерімен, ағаш жапырақтарының күздё болатын бояула-^аиіЬ"б^йнелейді. Мүндай гүл байлықтарын бәрінен де бояу түр-Р^ыН ° _Жеткізген дүрыс. Балалар күздік гүлдерді — тікенді лерім _т^_кт- _емес георгиндерді, циннияларды, астраларды та-а түрінен бейнелейді. Олардың алдында жаңа талаптар тү-і көзге көрініп түрған гүл ерекшеліктерін: гүл сабақтары-Р^аД Ірүзулігін немесе қисаюын, жапырақтарының жіңішкелігін, ^н"_ақшалығын немесе ара тісті болып келуін, гүл талшықтары-ң_ЫН ұшына карай жіңішкеруін немесе жалпақтануын бейнелеу _керек. Бейнелеу кезінде әр түрлі екі гүлді салыстыра отырып суретке түсірген жөн. Мысалы, астра мен циннияны суретке тү-сіру кезінде бір-бірімен салыстыра отырып олардың формалары-ныи, қүрылыстарының, түр-түстерінін, өзгешеліктеріне көңіл аудару керек. ,

Гүл бейнелерін суретке, түсірер алдында тәрбиеші балаларды өздерінше қандай формат қағаздарын алуға бағыттап және гүл-ді қай параққа және қалай әдемі орналастыруды сүрайды. Ба-лалар заттардың формасын формат беттеріне салыстырмамен түсіруді үйренгенде заттардын. композициялары түрліше болады.

Күз табиғаты көрінісімен де және байқалуымен де қызықты. Балалар күздегі ағаш бояуларын көргеннен кейін, ойша қағазға түсіре алады. Алынған әсерлерге байланысты әрбір ағаш түрле-ріне сәйкес ағаш ерекшеліктері қағазға ашық та және толық түсірілуі керек. Сол үшін алдымен бір ағашты, мысалы, қайың-ды: оның құрылысын, жапырақтарынын, түрі-түсін және қабығы-ның ақтығын байқау керек. Осыдан соң үйеңкі сабақтарының Қаралы^ғын л^әне жапырақтарының алуан түрлі-түстерін жақсы-лап байқау керек. Тап осылай балалар әр түрлі ағаштарды су-Ретке түсіру арқылы күзгі парк пен тоғайдан алынған әсерлерін ^еткі8е алады. Салынған суреттерге қарап, әрбір баланық өзі-

тән байқағыштығын, алған әсерін ажыратуға болады.
якт ^парк суреттері бір қатарға отырғызылған ағаштар си-

_Ла ^ЬІ көрінбеуі керек. Сондықтан балаларға ағаштардың, бұта-нала^ЫН;' ^алқ^^птаР^дыҢ. жолдардың және тағы басқалардыц ор-Осы °^ ^мҮ^мкі^нДі^ктеРі жалпы ойлануларына ықпал жасау керек. ң_ал ^^аКсатпен балаларға ағаштары мен бұталары әр жерде ор-тар л¹^^{11 Және} әр түрлі ағаш түрлері бейнеленген/сонымен қа-тңң_а ^алалаР^Ра таныс басқа заттар салынған бірнеше сурет кар-

^арьщ (кітаптан да болады) көрсеткен пайдалы. үщің Р^тиналар балаларға көшіріп түсіру үшін емес, тек қарау әне бейнелердің орналасуын байқау үшін көрсетіледі. Ба-

лалар суреттерді сала бастағанда картиналарды альщ *
кер.ек. . , ^қ°^!о

Барлық балалардан бірдей қағазды екі бөлікке беліп, біп_е .
не жерді, екіншісіне аспанды бейнелеуді талап етудің қа^''
шамалы. Қағаздың толық беті түгелдей жерді және оғаң _ө!-^т'
тұрған ағаштар мен бұталарды бейнелеуі мүмкін. Осылай бейң
легенде, кейбір ағаштар қағаздың алдыңғы қатарына сальщ_Ьі^е*
ал басқалары алдыңғы катардан арырақ суретке түсірілуіне қ^П>
рай кеңістіктің тереңдігін көрсететінін балалардың түсінуі керек
Балалар барлық ағаштардың алыс, жақындығына қарамай бір.'
келкі ірілей немесе кішілей бейнелеуі керек. ^р"

Балаларды композициялық тақырыпқа үйрете отырып, олар. дың назарын иллюстрациядағы заттардың орналасу тәртібіңі және де балалар салған суреттерді талдауға аудару керек.

Балалардың табиғат құбылыстарымен қатар үйлерді, тран-спорттарды, қала немесе ауыл көшелерін бейнелеулеріне ықпал ету керек. Балабақшадан тысқары жаңа'құбылыстар балалар-ға қоеымша әсер қалдырады.

Балалар салатын суреттердің тақырыбы көбінесе өздері өс-кен қаланың, яки ауылдың, адамдардың еңбегі мен өмірі жа-йында болады'. Балалар кепшілік жағдайда құрылыс үйлерінің әр түрлі мүсіндегі, пропорциядағы түрін бейнелейді.

Балалар үлкен топтағы балалардың жасаған жұмыстары бойынша коллективті жұмыс істеуі мүмкін. Мүндай жүмыс маз-мүны енді түрліше болады. Үй бейнелегеннен кейін оған басқа заттар қосылады, қосымша детальдар пайда болады. Негізгі жұмыстар сабақта орындалуы мүмкін, ал толықтыруларды кей-бір балалар тәрбиешімен бірге сабақтан тыс уақытта жүзеге асырады. Тәрбиеші кейде бір параққа екі баланың бірігіп сурет салуын үйымдастырады.

Балалар әр түрлі жұмысқа пайдаланатын автомобильдерді, самолеттерді, вертолеттерді қағаздан қиып та және суретке сала да алады. Көшедегі машиналарды бақылағаннан кейін әр түрлі және жақсы жасалған ойыншықтарды натура үшін пайдала-нуға болады. Мүндай суреттерді әдетте жай қарындашпен са-лып соңыра түрлі түсті бояу қарындаштармен бояған дүрыс.

Тәрбиеші бұл кезеңде балалардың балабақшада және одан тысқары уақытта табиғатты байқап және сыртқы орта қүбылыс-тарынан алған әсерлерін пайдалана отырып, суреттің мазмүнын және тақырыбын әр түрлі салуларына көмектесе білуі керек-Суреттің мазмұнына көркемдік әсерлер көп пайдасын тигізедь Мысалы, балалардың циркте, театрда болулары немесе кино-фильмдерден және телевизиялық хабарлардан алған әсерлері-

Декорациялық суреттерді салғанда кашанда симметрияльік заттарды бояу арқылы бастаған дүрыс. Егер балалардын білім* мен қабілеттілігі жақсы болса, онда оларға әр түрлі формадағы заттарды таңдата біліп, оларды қалай бояуды естеріне салу^ке^ рек. Сабақ басталар алдында көпшілік бөлмеге әр түрлі үлгіД^е'

_еРді іліп кою керек. Тәрбиеші балаларға ілінген үлгілер-_гі сУР Л үксастық бар, айырмашылықтары кандай екендігін де І^^еді Балалардан қандай өрнек үнағанын, қайсысы әдемГ _түсійД'Р_үрайды. Осыдан кейін ойша өрнектер қүрастырылады. _екені^н |^_ер_{ге к}үзгі табиғаттың қүбылыстарын — қызыл және

ӨР^н_жапЫрақтарды, шетен жемістерін, тағы басқаларды с^аР^ _ге болады. Бұтақты жапырақтарымен немесе жемістері-^к'РценбердіҢ> болмаса кепбүрыштың ортасына орналастыруға мей *~_{ы ал} щеттеріне әдемілік үшін кішкентай жапырақшалар-^°^Л жекелей жемістерді және тағы баскасын салуға болады. ^дЫ'Яекорациялық суреттер салу үшін тәрбиеші балаларға қа-

ліан қиылған әр түрлі формадағы заттарды береді. ^ға3£_{гер к}ү₃ кеш түссе, ағаштардың жапырақтары түсіп бітеді _жиі жанбыр жауады. Мүндай кезде адамдардың кеңіл-күй-^жӘ . _ер_Те түскен алтын күзге қарағанда басқаша болады. Бала-^Л!п осындай кезде сүр бүлт қаптаған аспанды, ылғалды қара черДІ- соңғы жапырақтар ағып бара жатқан шалшықтарды,. жа-ланаш кара ағаш бұтақшаларын, жел соғып түрғандағы жаң-бырлы күнгі ағаш бүтақтарының бір жағына қарай қисаюын бояулар арқылы суретке салады. Суреттердің осындай мазмүны сур бояудың әр түрлі түс-түсімен танысуды керек етеді. Мыса-лы, кара сүр және ақшыл сүр, көгілдір сүр (шалшықтағы су), сарылау сұрғылтым (солғын шөп).

Күздің әр кезеңдегі салынған суреттерді балалармен бірге
карап отырып, олардың нендей айырмашылықтары бар екенін
көрсету керек. Бір жағдайда ашық бояулар гаммасын, ал кейде
баскаша колорит керек екенін ескерткен жөн. Тап осылай бала-
лар ездерінің сыртқы ортадан алған әсерлерін, нақты бейнелеу
құралдарын пайдалана отырып суретке түсіреді (ритм, колорит,
композиция). . ■

Балалар бірінші тоқсанда сурет салудың бірнеше жаңа түр-•Яерін үйренеді. Осындай кезде олардан бұрын білгендерін әр ^тҮрлі жағдайда қолдануларын талап ету керек.

Мектепке даярлау тобында сабақты балалардың ойлау ' Қабілеттілігіне сәйкес ерекше үйымдастыру қажет. Тәрбиеші ба-лаларға суреттін, тақырыбын ойлап табумен қатар, суреттің қа-^аи больщ шығатынын, қайда не орналасатынын, бейненің қалай ьіғатыньш да үйретеді. Әрине, көп нәрселер сурет салу кезінде тау^ЫЛаДН' ^'Р^аі5 балалар өзінің бірінші бейнелеуінде неден бас-бейн^Ы ^^Ә"^{6 НеНІ еске}РУі керектігін білуі керек. Балалар бірнеше а ^ені_цойлау және сөз арқылы ғана емес, қағаздағы орнын Жел^^Т>а^ ^Да ^^^лУі ^тиі^с- Балалар ертегінің, өлеңнін. және әңгіменің *е ^СШе Құрылған иллюстрацияларды суретте қайсысын қай

^р^^е орналастыруды жақсы біледі.

>к_ек ^алалардың сырткы ортада болып жатқан өмірге, олардың

Со_Нд ^Тәжірибелеріне көңіл аударуларына әсер ете білу керек.

д_{е алр}^{Қтан ола}Рға демалыс күні болмаса, жазғы каникул кезін-

^раң әсерлеріне байланысты бір нәрсені бейнелеулерін талап

ету керек. Сонымен қатар балаларды Одақ көлемінде бо_л
жатқан өзгерістермен: космонавтардьвд үшуы, тұрғын үйлер_л^ч
салынуы, көпірлердің салынуы, тағы басқалар-мен қызықтьі
білу керек. . . • ^^а

Балалардың ездері ойдан қүрастырған^ертектерді иллюстп
циялау кезінде олардың творчестволық ойлары ашық та жап
қын айқындалады. Ертектердің мазмұны әр түрлі болады. Мьіса
лы, қояндар жайында, үкілер туралы, сиқырлы қалашьіқ_Та"
және басқалар туралы. ^р

Осындай сюжетке қүрылған суреттер сала отырып, балалап ездерінің ертектерін жалғастырып, тағы басқа құбылыстард^ ойлап табады. Тәрбиеші бірінші тоқсанныц аяғыңда балаларду_н ойларын Октябрь мерекесіне байланысты бағыттайды. Осыға_н орай ол балаларға балабақшадағы мейрамнан, демонстрациядан алған әсерлерін, әсемдендірілген қала, селоларды айқын да то-лық суретке түсірулерін ұсынады. Салют балалардың санасында көпке дейін сақталады. Тәрбиеші кейбір салютты көрмеген ба-лаларға салютты суреттен көрсетіп, сосын суретке түсіруле-рін сұрайды. Ол үшін балаларға жетекші қаралау қағаз береді. Өйткені салюттың еқ қызығы оның жарықтары, осыларды көр-сету үшін мұғалім балаларға қағаздың төменгі жағына қарақ-ғы үйлерді, ал парақтын. үлкен белігін салют ұшқындарын бей-нелеу үшін бөліп қою керектігін айтады. Балалармен салют ұшқындарынын. түстері, олардың тобымен қалай ұшатындары және аспанда бір-бірінен қалай ажырайтындары, сосын темен қарай доға тәріздес түсетіндері жайлы әңгіме өткізеді. Қарын-дашпен салют үшқындарының ұшып шығатын топтары мен доға-ларын жайлап белгілеп қоюға да болады. Сосын бояумен сурет-тейді.

Суреттердің ішінен ең әдемі ашық салынған суреттерді таң-дап алып, тәрбиеші балалармен мерекелік салют панорамасын жасайды, онымен топтық бөлмені көркемдеп қоюға болады.

II т о қ с а н

Сурет салу үшін қыс табиғаты бай материал береді. Тәрбиеші
күн бүрын серуендеп жүріп-байқағаны немесе белгілі суретші-
лердің картинасын қарау арқылы балаларға қыс туралы әр түрлі
тақырыпта жүмыстар үсынады. Мүғалім балалардын назарын
қыстың өзіндік колориттеріне: ақ қардың молдығы және ағаШ;
тардың бүлыңғьір кескіндеріне аударады. Ақ қардың үстіндег
заттар қашан да анық жэне айқын керінеді. . ■

Балалар өздерінің қыс туралы еалған суреттерінде көнілд ойындарды, Ақшақарды, шаңғы тебуді, шанамен .сырғанауД^ қар лақтырып ойнауды бейнелеуді жаксы көреді. Сурет саларД кунделікті өздері байқап жүрген балабақша ауласындағы ^аға тар мен бұталардың орналасуын, қоршауларды, тағы басқа* рын өздеріне тән ерекшеліктерді пайдалана отырып ^с.^а Ід' еекерту керек. Сурет саларда балаларға тек қана өздерінін т

ғы тәрбиеленетін балаларды және олардың киім өзге-_тарьінда _{көрсетуге} тырысуларын ескертеді. ^шеЛі|^Кптеген орыс ертегілері, мысалы, «Қасқыр мен түлкі», К^ө «Дқціақар»—тек қана қыс кезінде және қыс жағдайла-^дяз», _ес ^ола.тын оқиғалар. Сурет арқылы балалар осы ерте-Р.^ына атынасатындарға мінездеме бере алады. Сонымен қатар гіге к ^^ _жануарлардың іс-әрекетін бейнелей алады. Мұндай ^аДаеттер саларда заттар мен қатынасушыларды орналастыру ^СУР .^ ү_Лкен роль атқарады, себебі —■ егер осыларды дұрыс ор-^ТӘР _аСТЬІра білсе, онда суреттің мазмұны әрі түсінікті, әрі айқын

Тәрбиеші балаларға ертегіде қатынасушыларды және олар-пын айналасындағы барлық заттарға көңіл аударуларынескер-*_еді. Осы себепті ол суреттерді кейбір қосымша детальдармен толыктыруға кеңес береді. Мысалы, «Аяз» ертегісіндегі Машен-каның сиқырлы сандықшасын ашық декорациялық әрнекпен әсемдеуді айтады. Балалардың асқан зор сүйіспеншілікпен бей-нелейтін қарша қызға әдемі, тон мен сарафан кигізулеріне кеңес береді. Бала ертегіде қатынасатын кейіпкерлерге деген көзқара-сын тек сурет салу үстінде ғана бояулар гаммасы арқылы толық көрсете алады.

Тәрбиеші балалардың бейнелерге деген змоциялық қатынас-тары арқылы олардың эстетикалық сезімдерін оятуға тиіс.

Балалар үшін қуанышты жағдай — Жаңа жыл елкасы. Ел-каны дайындарда балалар ете көп жаңа әсерлер алады және оларды сурет арқылы бейнелейді. Олар елканы салуды үйренген соң, олардың ендігі назары шырша бұтақтарының қүрылысына ауады. _%.

Суретті заттың өзіне қарап бояу және қарындаштармен салу үшін кішкентай шырша бұтақтарын дайындап алады. Олар-ды таза ақ қағазға бекітіп, столдарға таратқан жөн. Әрбір бала өзінін, бүтақшаларын жақсылап қарап алуы керек. Тәрбиеші оалаларға бұтақшаларды көрсете отырып, оларға көмекші сұ-рақтар береді. Мысалы, бұтақшалар түзу ме, әлде қисық ца, кяп^Щ"^{НеШе та}Р^{мағы ба}Р> негізгі бүтақ қалай тарайды, тікендер адлаи орналасқан, әрбір бұтақшалар қалай аяқталады. Балалар ^ұтақшаларды жақсылап қарап алғаннан кейін мұғалім неден болу^{аП саі}?У^ды> кағаз бетіне барлығы түгелдей сыюы және әдемі лалап ^{ҮШІН негізгі} бүтақты қайда орналастыруды сүрайды. Ба-^ранна ^сУР_о^еР^еРДІ өзінше жеке-дара салады. СуреттЬ салып бол-супйт^{11 Кеиін} бұтақшаларды қайтадан карап, оларды салынған ^ктпен салыстырады.

ның ^^биеші балаларға шырша базарының әсерін, ата-аналары-
^аппк калай алып келе жатқандарын және рған бала-

¥сьщ ^қУ^аныштарын ойша салынған суреттерде керсетуін

Откру^ЛалаР Декорациялық сурет салу сабағында күтттықтау гткаларын және билеттерін салады. Мұндай жағдайд

/6'

балалармен кішкентай открыткаларға қалай сурет салу жөнің_Де күні бұрын әңгімелесіп, суреттің мазмұнын өздері ойлап табуың_а мүмкіндік берген дұрыс. Сабақ басталардан бұрын өздерім_е„ жасты басқа балалардын, тәуір суреттерін, болмаса белгілі _Су. ретшінің осыған лайықты суреттерін керсеткен абзал.

Тәрбиеші өзі алып келген суреттерімен бірге балалардан >қ_а. ңа жыл открыткаларын алып келуді өтінеді және балалармең бірігіп қарай отыра онын, ішінен әдемі ашық суреттерді табады, Сосын балалар өз беттерімен сурет салады. Олар әр түрлі мо-тивтерді пайдаланады: қар бүршіктері ойыншықтармен безен-дірілген елка бүтақтары, Аяз Ата, Ақшақар және тағы басқа-лары.

Тәрбиеші шақыру билеттері әрі әдемі, әрі жақсы болып шьь ғуы үшін қағаздарды күні бұрын жөнге келтіреді. Балалар со-сын әрбір фонға байланысты бояу гаммаларын таңдайды.

Балабақшадағы мереке өтіп болғаннан соң сюжетке қүрыл-ған суреттердің ішінен оған қатынасатын кейіпкерлерді: Аяа Атаның, Ақшақардьщ, қояндардың, ертегілердегі кейіпкерлей-дің: Аленушканың, Қызьіл телпектің, шынашақтай баланын. және тағы басқалардың бейнелерін анықтайды.

Әрбір мереке балабақшада өзіндік әсерлерін қалдырады. Осындай әсерлерді балалар суретке дүрыс сала білулері үшін тәрбиешінің көмегі қажет. Тәрбиеші балаларға суреттегі костюм-дердің ерекшеліктерін және билеп түрған адамдардьщ қозғалы-сын (бір қолы немесе екі қолы жоғары кетеріліп иіліп тұруы, аяқтарының алшақ не болмаса ұшынан тұруы, тағы басқалары) және бойларыньвд үзын-қысқалығын (мысалы, Аяз Ата- мен Ақ-шақардың) және мерекенін, әсемдігін түсіндіруі керек.

Салынатын суреттегі негізгі композиция әсемдеп безендіріл-ген елка болады, сонымен қатар жетіге аяқ басқан балалардын салған суреттері кіші балаларға қарағанда біршама толык, және талғампаздықпен айқын салынады. Мерекелік елканы және оған ілінген әр түрлі ойыншықтарды толық және ірі етіп көрсету үшін сурет салынатын қағаздың үлкен болғаны дүрыс. Келесі сабақ уақытында елканың айналасына мерекеге қа№ насып жүрген кейіпкерлердін, бейнесін салуға болады. Осындай сурет салу кезінде, балалар бір-бірімен әңгімелеседі, тәрбиеші-ден кеңес сүрайды, мереке оқиғаларын, кейбір әндер мен билер-ді еске түсіреді.

Читайте також:

1. I. ОБРАЗОВАНИЕ СОЕДИНЕННЫХ ШТАТОВ 14 страница
2. А. В. Дудник 1 страница
3. А. В. Дудник 10 страница
4. А. В. Дудник 11 страница
5. А. В. Дудник 12 страница
6. А. В. Дудник 2 страница
7. А. В. Дудник 3 страница
8. А. В. Дудник 4 страница
9. А. В. Дудник 5 страница
10. А. В. Дудник 6 страница
11. А. В. Дудник 7 страница
12. А. В. Дудник 8 страница

Переглядів: 696