• Гідрологія і Гідрометрія
• Господарське право
• Економіка будівництва
• Економіка природокористування
• Економічна теорія
• Земельне право
• Історія України
• Кримінально виконавче право
• Медична радіологія
• Методи аналізу
• Міжнародне приватне право
• Міжнародний маркетинг
• Основи екології
• Предмет Політологія
• Соціальне страхування
• Технічні засоби організації дорожнього руху
• Товарознавство продовольчих товарів

Тарау СУРЕТ САЛУ 10 страница

Екінші тоқсанньвд аяғында мектепке даярлау топтарының ба-лалары салған суреттер кермесін балабақшаның барлық бала-лары үшін ұйымдастырған дұрыс. Экспозициялардың қойылУ тәртібін балалармен бірге жасайды. Барлығы дайын болған кез-де көрмені салтанатты түрде ашады. Сурет кәрмесін сурет ав-торлары көрсетеді. Күні бұрын оларға көрмеде барлық балалар; дың жүмыстарын көрсетуді, келушілерге суреттердегі әдемі және қызықты жағдайларды айтуға тырысуды тапсырады. Көр-ұедегі жұмыстарды әр жастағы балаларға, ата-анала'рға және 158

й_алабакшада істейтін адамдарға көрсету үшін «экскурсоводтар» белуге болады.

. Балалардың көрмеге ұйымдастырылған жұмыстарын бір
_іа3мұнға немесе түгелдей декорациялық суреттерге арнаған
орынды. ,

Декорациялық сурет салу II тоқсанда непзшен қағаздан,
картоннан, папье-машеден, саздан жасалған мүсіндерді әшекей-
_аеуге арналады. . .

Мүндағы заттарға түскен әшекейлердің, өрнектердің көле-мія, күрылысын түсіндірген жен. Затты әшск^ейлеу тек ернек түсіруге ғана байланысты емес, сонымен бірге бұйымның әр бөлшегін декорациялық бояулармен айшықтауға да катысты.

Тәрбиеші балалармен біріге отырып бірнеше заттардьщ (ыдыс-аяқ, сандықша, қорап) түрлі өрнектерін (үстіңгі беттері-нін, қырларының) қарайды. Балалардың әрбір әшекейдегі бір-келкі өрнектерді байқан білулері керек;

оқсан

Балалардың қыс кезінде салған суреттері көбінесе.табиғат жайлы, ертектер¹ мен мерекелерге қатысты кейіпкерлер туралы болады. Мұнда балалардың назары эстетикалық түйсіну мен композицияны, түр-түсті ажырата білуге, сюжетті толық жеткізе білуге аударылады.

. Март айы балаларды өзіндік жаңа әсерлерге бөлейді. Бала-бақша терезелеріндегі ашық 'шырмауықтар гүлдейді, кектем

гүлдері (қызғалдақ, нарцис) бүр жарады. Осыларды балалар_Рд табиғи тұрғыдан суретке салуды ұсыну керек.

Март айының басында халықаралық әйелдер күні атап еті. леді. Осыған орай балалар әр түрлі сыйлықтар әзірлейді. Осьщ. дай кезде балалар тәрбиешінія ұсынғандарын суретке сальіц қоймай, олардың қолынан келгенінше сыйлық әзірленетін зат-тарға үлес қосуларын қадағалау керек.

8 Март мейрамы балалардын, өз аналары мен әйелдер тур_а. лы ойларын және сезімдерін оятады.

«Мек анама қалай кемектесемін»— бұл балалардың ең сү. йікті тақырыбы, сондыктан оны суретте жақсы беГтелеуге бо-лады. Жұмыс жасап жатқан кезде қашанда қозғалыс-қимылдц көрсетуді талап етеді: мүндайда тек қол мен аяқтың кнмылда-рын көрсету жеткіліксіз, көп жағдайда дене де қозғалады, ең-кейеді, жантаяды. Осындай қозғалыстарды байқау үшін топтағьі балалармен әдейі ұйымдастырылған қимыл-қозғалысты қада-ғалаған жөн.

Сабақ басталар алдында балалардың кейбіреулерінен кіо жуу кезіндегі, болмаса едеиді сыпыру кезіндегі дене қозғалыс-тарын көрсетуін талап етеді. Барлық балалар оның көрсет-кен қозғалыстарын қадағалап, оны суретке қалай түсіруге бола-тыңы жайлы ойлайды. Алдымен тәрбиеші саздан мүсін жасау-ды талап етеді, өйткені созылмалы жұмсақ балшық қисайтуға,' июге жеңіл болады, сосын барып оны балалар суретке түсіреді.

Сүйікті ананың бейнесін де сурет арқылы бейнелеуге болады. Мысалы, «Менің мамам бәрінен де сұлу», «Мен мамамның сурс-тін саламын» деген тақырыптар — балалар үшін ең сүйікті тақырыптар. Тәрбиеші халықаралық әйелдер күні мерекесінін. алдында балалар бақшасында балалардың өздерінің мамасы туралы салған суреттерінен сурет көрмесін үйымдастырады.

^Отанымыздың түкпір-түкпірінде Халықаралық әйелдер күні сыйға мимоза гүлін үсыну дәстүрге айналған. Балалар түрлі түсті қағазға мимозаньщ суретін салады. Мұндай суреттерді салу үшін акварельді емес, гуашьты пайдаланған дұрыс. Тәрбие-ші мимсза жаіпырақтарының шаңқан жасыл емес, квмескі ке-гілдір екеніне назар аударады. Гүл бүтақшаларының қағаз беті-■не дүрыс түсуін қадағалайды. Егер мүмкіндік болса, әр столға бір-бірден мимоза гүлін таратып (гүлдің ерекшелігімен жете танысу үшін) берген ұтымды.

Декорациялық суреттер салу үшін сопақшалау және ұзынша тік бүрыштар қолданылады. Олардың ортасына белгілі бір зат-ты (мимоза гүлін, қонақтап отырған қүсты, үшып бара жатқан көгершінді) бейнелеп, ал шет-шетін нәзік өрнектермен әшекей-леуге болады. Осындай суреттерді қобдишалар мен сандықша-лардың беткі қабатына да салуға болады.

Тәрбиеші балаларды халық шеберлері (мысалы, Хохлома-ның) жасаған бүйымдардағы өрңектермен таныстырады. Олар-дағы қылдай йәзік шөптердің, жапырақшалардың, шырмауык-

162 .

_ардьш, жпдектер мен гүл шоқтарының қара, қызыл және алтын әріздес түстермен салынғанына көңіл бөлінеді. Балалардың 1_азары осы өрнектегі иір-иір бұтақтарға, тарам-тарам шыр-^ауықтарға аударылады. Оларға өсімдік сабақтарының тармақ-тары мен иір жапырақтарды қыл қаламмен салып үйрецу үсынылады. Суреттін схемасын береді: қағаздың нақ рртасына тігінен түзу сызық жүргізіледі, оң және сол жағынан бірдей _кашыктықта шырмауықтар салынады. Тәрбиеші балаларға қыл каламды қалай үстауды және онымен қалай жүмыс істеуді көр-сетіп береді. Шырмауықты саларда қолдың саусақтары еркін (оңға, солға) козғалуы керек.

Сонан кейін балалар шырмауықтарды өз ойлары бойынша жапырақтармен, жемістермен, гүлдермен әшекейлейді.

Келесі сабақтарда әр түрлі әдістермен шырмауықтарды қоса отырып, декорациялық суреттер салады. Өрнектерді хохлома-ныи үлгісімен және оған тән түстермен салуға болады. Декора-циялық суреттер салу үшін жаңа формалар берілетіндіктен, олар бұл формалардың аттарымен танысады және оларды ескь лермен салыстырады.

Көктем кезінде балаларды көшеге шығарып, бақылаулар
жасатқызу керек. Немесе қүрылыстарға арнайы экскурсия үй-ым-
дастырған жөн. Балалардың осындай көріністерден алған әсер-
лері нақты да анық болулары үшін, сурет салардың алдында
тағы бір пысықтап өту қажет. Осыдан сон. балалар тек жеке
үйлерді ғана емес, қүрылыстың толык керінісін (көтергіш кран-
дарды, машиналарды, адамдарды) қамти отырып, сурет сала
алатьш болады. , ■ -

Балалардьі' әдейілеп Қремльдегі Спасскнй мүнарасымен та-ныстыру керек. Москвада тұратын балалардың Қызыл алаңға баруларына және Кремльдің қабырғасы мен мүнараларын көру-леріне, мүнараға орнатылған қоңыраулы сағаттардың соғула-рын тыңдауларына, көгілдір шыршалармен қоршалған Ленин Мавзолейіне баруларына мүмкіндіктері бар. Басқа балаларға (алацда болған балалардын, өздеріне де), көріп болғаннан кейін, мүнаралардың қүрылысын жақсы түсіну үшін Қремльді көрсету керек. Осыдан кейін ғана балалардан .мұнара күрылыстарының өрнектерін көз алда\рына елестетулерін сұрау ете пайдалы.

Балалар мұнаралар бөліктерінің пропорциялығын жақсы меңгеріп алса, онда оларға осыларды сурет арқылы жеткізу Жеңілгс түссді. Бүл Бірінші Май мерекесін бейнелегенде іске асады. Балалар Кремль үстіндегі салютты да, арлы-берлі үшып Жүрген іеөгершікдер мен әуеде қалықтап тұрған түрлі түсті шарларды да бейнелей алады.

Бірінші Май мерекесі қарсаңында балалар тәрбиешімен бірі-.

^{1 г}е отырып, бояулар мен декорациялық комйозициялар салады.

Қомпозициянын. жалпы тупкі ойьщ ■Іәрбиеші таңдайды. Ол шағын

эскиздер жасайды және оны балаларға көрсете отырып тал-

■ Қьілайды, істелікетін жүмыстарды бөліп береді. Жақсы нәтиже-

•** .'. 163

9-сурет. «Біз участокта қалай жумыс істедік».

ге қол жеткізу үшін балалар композицияның мынадай белгілі шарттарын орындауы қажет: ірі бейнелерді қағаздың ортасына, ал кішілерін шетіне орналастыру керек, белгіленген түстерді пайдалануы, суретке қандай болмасын бір элементті (шыр-мауық, бояу, нүкте) енгізуі тиіс.

Май — ормандағы, алқаптардағы және қолдан отырғызыл-ған гүлдердің шешек ататын айы. Балалардьщ.өздері байкаған-дарының, оларға окыған және айтқан әңгімелердің бәрі беннс-леу іс-әрекетінде өз көрінісін табады.

Балалардың назарын көбіне өздері жақыида бітіріп шыға-тын балабақшаның тірлігіне аудару керек. Олардың өз ойы бойынша сурет салуына «Балабақшада қандай нәрссні жаксы көресің?» деген сүрақ тақырып бола алады. Сонымен қатар бөл-. менің бөліктерінІң суреті салынады: бір топтың балалары бір қабырғаны. және ондағы заттарды, ал екінші топтың балалары келесі^қабырғаның суретін салады. Мүндай сурет салу кездер№ де балалардан заттардың арақашықтығын, келемдік және про-порциялық қатынастарды дұрыс сақтау талап етіледі. __ •

Тәрбиешінің балаларға «Сен ез балабақшаңа нендей сур ^
тарту ете аласың?» деп творчестволық сүрақ қоюына да боладь-
Мүндайда балалар тек өзіне ұнайтын, тек өзін ғана қьгзыктыр
тың затты салуға тырысады. Не болмаса өзі тату тұрған
досының суретін салады. • „ ^

Бітірушілердің бүл суреттерін үқыпты түрде сақтап к°^и дұрыс. Өйткені бүл суреттерді көп ұзамай даярлау топтарь келген бүлдіршіндер көретін болады.

III тоқсанда сурет салу программасын өту аяқталады.

тепке даярлық топтарындағы балалардың суреттері •"мазмұнды болып келеді. ^еДӘп ар ^ӘР түрлі такырыптарға арналған кұттықтау.открытка-

^н бастап, бірлесе отырып жасалынатын панноларға дейін ^арьінан

^сгЯ%^а түрлі сабақтар белгілі бір т-әртіп бойынша өткізіледі. е натурадан сурет салу екі рет, декорациялық сурет салу, ӘД^еТ -^дқ алдын ала бақылау және оқығандары негізінде сабақ- -^С мен балалардың өз ойынан сурет салуы екі рет жүргізіледі, д^а'дын ала бақылау немесе әдеби шығарма бойынша сурет салу таоынан екі сабақ бойьшша жүргізілетін - жағдайлар да жиі ^чдеседі. Натурадан және декорациялық сурет салу сабақта-^ьіның жалпы саны сақталынады. Кейбір жағдайларда, егер ''пограмманы игеру осыны талап етсе, мұндай арақатынастар біршама өзгеріске ұшырауы да мүмкін.

§ 3. Үйрету методтары мен тәсілдері

Мектепке даярлық тобьшдағы балаларды оқытудың әдісі балалардың белсенділігі мен езіндік қабілеттерін арттыруға бағытталады. Сабақ кезінде балалар айтқанды тыңдап, керсет-кенді қарап қана қойодай, көргендері мен естігендері жөнінде өзіне есеп беруге де тиіс. Тәрбиеші балаларға түсіңдіруді тоқта-та тұрып, жиі-жиі сүрақтар береді. Сұрақтармен қатар көрнбкі материалдарды түсіндіру талап етіледі. Бұл балаларды жауап беруге және басқаларға түсіндіре алуға үйретеді. Жүмыс әдісін көрсету және түсіндіру үшін бәрінің көз алдында сурет салудың қажеттілігі балаларды жедел шешім қабылдауға, тапқырлыққа үйретеді.

Бейнелеу іс-әрекеті балалар емірінің әр қилы кезеңдерімен, оқиғаларымен байланыстырылады. Олардың қиялы, байқағыш-тығы, ертек кейіпкерлерін бейнелеуі дамытылады. Баланың ал-ған әсері қаншама маңызды болса, оның салған суреті де сон-шалық мазмұнды болады.

Заттарды Балалардың назары алдарында тұрған заттың

бейнелеуге жеке, өзіне тән ерекшеліктеріне аударылатын-

үйрету дықтан және оларды бейнелеуде бүның барлы-

ьіна қайта түсіну қаж^т бол,атындықтан натураны талдау жаңа-

^а Ұйымдастырылады. Балалар салып отырған бейнелерін қоя

^рьіп, натураға мүқият қарап алып, бейнелеуді онан әрі бірте-

^Рте Жалғастыруға бірден үйрене қоймайды. Ойша сурет салу

тің^г ^Зо^{атқа жеке} жағдайларда ғана көз тастау үшін бейнелене-

тя„ Ү^иым сурет салу басталғанға дейін жеткілікті дәрежеде

^лқылануы керек.

қ_Ола?Р^{ет сал}У үшін модельдерді таңдап алуда оның бейнелеуге

д_ар_р^^{ЛЬ!ҒЫна} ғана емес, көркемдік жағына да баса назар ау-

°йьгң ^{Н ЖӨН}' •^^ысалы> 6 жастағы балаларға ертегіден алынғаң

шьіқ ат сивка-бурканың натурасынан сурет салу таіісыры-

лады. Аттың бейнесі: онын^қазмойыны, басының, аяғыньш
т.ық сызықтары өте әсерлі берілген. Бұнық бәрі балала ^"
есінде жақсы сақталады. Олар атты жай қарындашпен сап '^ч
оның силуэтінің ерекшелігін береді. Форма біртұтас болғаң^аДЬі'
.тан бейие де тұтас сызықтармен беріледі. Тек осылай жаса "^
да ғана сурет әдемі әрі айшықты болады. ■ ^Ғаіь

Кейде тәрбиеші балаларға көңілді клоунның бейнесін са ды тапсырады. Бұл — анық бояулармен әшекейленген деко ^" циялық ойыншық. Ол формасы жағынан жалпылама берілге мен, ұсақ беліктері жөнінен шартты әрі айқын (жұмыр бась' денесімен тұтаса бітксн конус тәрізді кеудесі, дөңгел«к жазы'' тұғыр) қабылданады. Балалар ойыншықтың қыр-сырьщ _Те^Қ ұғыньш алады және оны сұр фонға салынған түрлі-түсті гуаш³ бояуларымен береді. Бүдан сурет ашық, жарқын, декорациялык жағынан тым айқын болып шығады.

Айналадағы заттарды бейнелеу мен натурадан сурет салу кезіндегі негізгі міндет — балалардын, көре білу қабілеттерін нығайту. Бұған балалардың өз бастарынан өткергендерін суреч арқылы бейнелеу көп кемегін тигізеді. Балалар салып отырған суретінін, кейбір бөлшектерін, детальдарын кез алдына елестете алмағанмен, ол-ардың атын атайды, немесе оньщ ерскшеліктерін еске түсіреді. Бүл оған затты айыруға көмектеседі-.

Балалардың байқағыштығын сабақтан тыс уақыттарда да жетілдіруге болады. Бүл үшін тәрбиеші балаларға бір-бірінен едәуір айырмашылықтары бар заттарды көрсетеді. Сөйтіп, сөз тағы да сурет салу, мүсін жасау сабақтарында заттарды көріп қабылдау мен оларды еске түсіру арасындағы байланыстырушы буын қызметін атқарады.

Бейнелеу іс-әрекетінде балаларға бұрыннан айтылып жүрген құбылысты салу қажет болса, онда оларға сол қүбылысты елес-тету арқылы еске түсіру керек.

Бүл топтағы балалар үшін декорациялык су,-' с^еттө^^ал^Та Р^{ет ;сал}УД^ЫІ* ерекшелігі мынада: декорация-уреттер^салуға _лы^ _өнер шығармалары мүнда үлгі ретінде пайдаланылады және оларға балалардың өз-дері талдау жасайды. Талдауды тәрбиеші ёз сүрақтарымен, анықтамаларымен толықтырады, өрнектің элементтерін, белгілі бір түстердің үйлесімін атау арқылы балалардыц сөздік корын байыта отырып бағыт береді. Сурет салу үшін үлгі қызметін атқаратын декорациялық енер шығармалары бірте-бірте күрД^е' лене түседі және әр түрлі өрнектердін, стильдеріне қарай тандап алынады (хохломаның әшекейі, дымков ойыншықтарынын. өр-нектері, қазіргі суретшілердін. матаға, кілемге, керамикаға сал ған әшекейлері).

Осылайша өнер шығармаларымен балаларды жүйелі_ түрД және біртіндеп таныстыра отырып, олардың алдына к'^леМД_/ орамалды, құттьіқтау билеттерін әшекейлеуді міндет етіп ко

166 ' '

Кейбір жұмыстар заттың әшекейі, ал кейбірі зат-ға« ^⁹ _нзі ретінде танылады.

_тьін _лективтік түрде сурет салу үшін тәрбиеші жұмысты бар-К°^л _ктиві_те және жеке топтарда үйымдастырады. Балалар _льік ^к0 і_СКер болулары керек; біреулері еқіншілеріне кедергі _салмак > _кер_е}<. сонымен қатар бір-бірімен кеңесіп, келісіп, *^аСаМминуттарда көмектесіп тұрғаны жөн, топтарда балалар-^К"^ЫНжҮРІ^п түруына, сөйлесулеріне, орындарынан тұруына рұқ-^дЫН тіледі- Мұныи барлығын жалпы тәртіпті бұзбай үнсіз жа-

^Са^Тәобиеші балалардын, көңілін коллективті композиция жұмы-

жүйелі тү/рде жасалатынына аударады. Мысалы, ол бала-^сЫ _даН «суретші» ретінде кілемге ернек ойлап табуларын талап ^Л еді Балалар езара келісіп, кішкене топтарға бөлініп жүмыс ^стеуге кіріседі. Әрбір топта бір бала басқарушы болады. Ол жү-мысжасап жатқан балалардың жұмысын қадағалайды.^:Осындай _творчестволық жүмыстар балаларды өте ■ қызықтырадьг және олардын ынта-жігерлерінің көрінуіңе, жекелей жүмыс жасау-ларына ықпал етеді.

Тәрбиеші балалардың бояулардың үйлесімді гаммасын жа-сай білетін қабілеттерін ескере отырып, оларға творчестволық тапсырма береді. Мысалы, «Өзіңнің сүйікті қуыршағыңа жаздық көйлектің суретін сал». Мүндай тапсырма алған бала өрнекте қандай бояулардың үйлесімі жаздық кейлекке сәйкес келетінін өздері жекелей ойлап табулары керек. Ол фонды өзі таңдап алады (тәрбиеші балалармен бірге бірнеше түсті фондарды ірік-тейді).

Балаларды сабаққа даярлағанда оларға қағаздардың өңін «маталардың» түсіне сәйкестендіруді тапсырады. Сонан кейің балалар бояуларды араластыру және ағарту арқылы ездеріне қажетті түсті табады.

Тәрбиеші осыған үқсас тапсырмаларды Жаңа Жылдың, Бірінші Майдың т. б: қарсаңыңда да үсынады. Мысалы, жаңа жылық мерекелік көйледке, шаңғы костюміне өрнек ойлап табу керек болса, балалар қар бүршіктерін, жұлдызшаларды, шыр-^щаны пайдаланады. Тәрбиеші балаларға өрнектерге фон табула-рына кемектеседі. Мүндай кездерде көбіне көгілдір немесе кек ^тҮс таңдалып алынады. Ал жаз айына лайықты түстерді (қы-^ЗЬІл, сары, күрең, алқызыл) шаңғышы костюміне ернек жасау ҮШш пайдалаңу керек.

Гәрбиеші декорациялық сурет салу кезінде қоршаған ортаны ұкият бақылау мен сол бақылаған құбылыстарды сурет-

иайдалана білу балалардың творчествосынын, баюына септігін ^ ізетінін ескергені жен. Балаларға түрлі заттардың, гүлдің, _Те У^^наттаРДың, қүстардың мүсіні. кез-келген өрнектің элемент-өрнр -^{ла ала}тынын ұқтыру керек. Деқораііиялық суреттерді, _Та ^КТ1Ң негізін, кебіне, гүлдер, жапырақшалар, жемістер, бү-"ҚЩалар құрайды.

Тәрбиеші балалардың іс-әрекетіне декорациялық-қ_Олл
лы сипат бере отырып (ойын ушін, куыршақ бөлмесің әць¹¹^³'
леуге), оларға таңбалар береді. Балалар кежектің, қонжы ^⁶'"¹'
үйдің, шариктердің мүсіні бейнеленген өрнектерді ма^"¹'
орналастырады. Бұл' жұмыс балаларға матадағы өрнект^ТЭҒа
оюларды көргеннен кейін түсінікті бола бастайды. Балалап.^'¹
мұндай тақырыпқа салынған суреттері бүлдіршіндердің көй ^
терін әшекейлеуге жарап жатады. • ^ек-

Тәрбиеші бүлдіршіндерге өздері ойнап жүрген қуыршақ рының көйлегіне ернек ойлап табуды тапсырады. Мүндайда п ^Э" лар мен. өрнектерді кітаптан да алуға болады.

Сабаңтас Балаларға суреттің мазмүн байланысын бе_Ре

мазмұнды білуге үйретудің жақсы бір тәсілі — көрнекті

беребілуге суретшінің шығармаларындағы композицняны
үйрету көрсету болып табылады.

Мұны өзінше жеке сабақ ретінде, немесе сурет сабағынын алдында кайталау түрінде еткізген жөн. Белгілі суретшінің шы-ғармасын талдау — оның сурет салған кездегі әдіс-тәсілдерімен жете танысу үшін қажет. Бірақ мұндай жағдайларда белгілі суретшіге еліктеп салуды емес, өз беттерімен сурет мазмұнын байланыстырудың тәсілдерін үйрету керек.

Читайте також:

1. I. ОБРАЗОВАНИЕ СОЕДИНЕННЫХ ШТАТОВ 14 страница
2. А. В. Дудник 1 страница
3. А. В. Дудник 10 страница
4. А. В. Дудник 11 страница
5. А. В. Дудник 12 страница
6. А. В. Дудник 2 страница
7. А. В. Дудник 3 страница
8. А. В. Дудник 4 страница
9. А. В. Дудник 5 страница
10. А. В. Дудник 6 страница
11. А. В. Дудник 7 страница
12. А. В. Дудник 8 страница

Переглядів: 676