• Гідрологія і Гідрометрія
• Господарське право
• Економіка будівництва
• Економіка природокористування
• Економічна теорія
• Земельне право
• Історія України
• Кримінально виконавче право
• Медична радіологія
• Методи аналізу
• Міжнародне приватне право
• Міжнародний маркетинг
• Основи екології
• Предмет Політологія
• Соціальне страхування
• Технічні засоби організації дорожнього руху
• Товарознавство продовольчих товарів

Тарау СУРЕТ САЛУ 11 страница

Мысалы, тәрбиеші «Қыстың қылаусыз бір күні» деген та-қырыпқа сурет саларДың алдында балалардың паркте, то-ғайда серуендеп жүріп өз байқағандарын естеріне түсірулері-не қозғау салады. Ол балалардың иазарын қырдың ақ шаңқан аппақтығына, айнадай жалтырап (күн сәулесіне шағылысып) жататындығына, көгілдір аспанның бояуларына, ақ қардьщ үс-тіндегі шаңғышылардың әр түрлі түстегі бейнелеріне аударады. Тәрбиеші сонымен қатар балаларға алдьщғы қатардағы шаңғы-шылардың бейнесінің алыстағыларға қарағанда әлдеқайда үл-кен және ірі болатынын баса кәрсетеді. Тәрбиеші серуеннен кейін балаларға шаңғы теуіп жүрген шаңғышылардыц сурет арқылы бейнеленген иллюстрацияларын қайта көруді ұсынады.

Суреттерді қараудың тағы бір мақсаты балалардын. өздерін-ше түсіне білу кабілеттерін арттыра білу болып табылады, өит-кені балаларға ертегідегі суреттер мен иллюстрациялардағы зат-тардың түр-түсі белгісіз болады.

Тәрбиеші ертегінің мазмүнына құрылған иллюстрациялардь¹ қарағанда суретшінің сәтті туындылары топтастырылған рірн^е' ше кітаптарын таңдап алуы керек. Ю. Васнецов «Үш аю» ^^ег.^е кітапқа иллюстрация жасағанда аюлар түратын бөлменін іш^іН^ тек қана ертегіде болатындай заттарды бейнелейдк танкалар^ лық формадағы үй жабдықтары, ас ішетін ыдые-аяктар ^ЖӘІ* басқалары. Е. Рачевтің иллюстрацияларында әрбір кейіпкер мінез-кұлқымен көрінеді. Мүны тәрбиеші балаларға я<еткізе луі керек. Олар суретшінің суреттерін тек көшіріп қана коима > түлкінің үстіне кигізілген костюм ерекшеліктерін ескеріп, ⁰¹

кеР- ^ҚУ бейнесінде көрсете алулары қажет. Түлкіге қарама-^аІ"^іЛа_ь[ аюды карапайым, мейірімді етіп бейнелеу керек. ^к^АлтЫ жасар балалармен «Ақку-қаздар» не болмаса «Иван да _мен Сұр қасқыр», «Конек Горбунок» ертегілеріне сурет-^ха?і3_салу ө^те қызықты етеді.

Велгілі сюжетке сурет саларда тәрбнеші сыртқ.ы ортаны

„_гауды пайдалана отырып, балаларға мынадай тақырыптар

^^а"уіне болады: «Біздің туған қаламыз», «Менің көшем», «Мен

ятыя үй* ^және тағы басқалары. Тәрбиеші балалардың наза-

^Т^^ уйДІД әр түрлі көлеміне, архитектуралык әшекейлеріне ауда-

Р^ы _ы діысалы, балалардың «Менің Москвам» деген суреттерін-

Р уй күР^{ЬІЛЫСта}Р^ыныЧ ^өзі^{ңе тән} ерекшеліктерін бірден білуге

болады (Моссовет үйін, Үлкен театрды, биік үйлерді).

Балалар сондай-ақ ез суреттерінде жыл мезгілдерінің ерек-щеліктерін де (жаңбырлы күн, ашық күн, тұман, жел) бере алу-лары керек.

Балалар зоопаркте көрген жануарлардың суреттерін ынта-ықыласпен салады. Мұндай мазмүндағы иллюстрацияларды көру олардың жануарлар әлемі жайындағы түсініктерін байыта-ды және тек қана біздің ормандағы жануарлар ғана емес, ыс-тык өлкеде емір сүретін жануарлар жайында мағлұмат алула-рына көмектеседі.

Алты жасар балалар Отанымыздың Оңтүстік және Солтүстік аймақтарын өз ойынша бейнелей алады. Мұндай тақырыптарды балаларға 7 ноябрь, 1 Май мейрамына дайындық жүріп жатқан кезде үсынған жөн.

Тәрбиеші балаларға альбомдағы суреттерді көрсете отырып, ондағы табиғат өзгешеліктерін, адамдардың киім кию ерекше-ліктерін әңгімелёй отырып, оларды Совет Одағының түрлі рес-публикаларымен жете таныстырады. Мысалы: Украина, Орта Азия, Қиыр Шығыс т. с. с.

Балалар төрт жылда техникалық дағдыны то-

дагдыла^{аЛЫК; ЛЬІК} меңгерулері керек. Бірақ балалар кейде

уйрету^Я бұрын үйренген дағдыларынан жаңылып, қа-

рындашты ұшынан карыстыра қысып үстауды

ЗДетке айналдырады. Сондықтан қыл қалам мен қарындашты

ДҰрыс үстау техникасыңа кеңіл бөлген жөн.

Ьұл топта жаңа әдістерді игеру аса қажет деп танылмай-
^ІНДЫқтан, қимылдарды көрсету тәсілі сирексиді.
У . ^кв_^арельмен жүмыс істеу әдісін үштай әрі жетілдіре т.үсу
_Мь'^н "ірнеше үлгі жүмыстар жасалынады. Балалар бүл игі жү-
с_{е ө}^таР^дьщ бұрынырақ керсетілген әдістерді түсіну үшін, неме-
бярт, ^А„^еРіне белгілі әдістерді жете игеруге қажет екенін сезіне
^аиды. . • ■

рі_н (_>^^ІалаР жүмыстың техникалық жағының сапалық өзгерісте-Лу) ^Ұмысты сабақтың алдында немесе соңында талдауарқы-_Бз^ағалаУДЫ үйренеді.

алар қалай әсер етуді әдеттегідей тез мёңгереді, бірақ

дағдыны сурет салу кезінде ғана игереді және ол қатаң
қадағаланып отырылуы тиіс. Балалар еркін қимылдауд_ь^^е
німділік пен жылдамдықты игеруі қажет. ^{!> с}е-

Тәрбиеші балалардың жеке, өз бетінше жұмыс жасаулап
жағдай жасай отырып, жұмыстьщ творчестволықпен іске _а ^На
қадағалайды. Бүлдіршіндердің творчестволық белсенділігі_н^С^^Ьін
тыруға көп кеңіл бөлінеді. Тәрбиещі балаларды түсінуге _т^-"
сінуге іс-әрекетке араласуға жетелейді. Ол барлық уақыт'та^^И~
балаларға көмектесуге әзір тұруға тиіс, дей тұрғанмен, бүлл^
шіндердің өздерінің қабілеті жететін жүмыстарға араласпағ
ны дұрыс. і _% ^а"

БүлдіршіндердіҢ қабілет-күшін дамыту, алған білімдері ме іскерліктерін жетілдіру, кездесетін азды-көпті кедергілерді жен білуге, өздері жасаған жүмыстарынын. сапалы шығуьща көңіл бөлуге үйрету — балаЛарды мектепке даярлаудың ең бір тиімді жолы болып саналады.

Балалардын. балабақшада алған білімі мен шеберліктері олардың ешбір қиындықсыз-ақ сурет салуларына, қол еңбекте-ріне, жазуға үйренуіне және өзінің күш-жігерін кластың көпші-лік жүмыстарына жүмсауына, графикалық және аппликация-лы,қ жұмыстарды жүргізуіне қабырға газеттерін шығаруына үлкен септігін тигізеді.

СҮРАҚТАР

1. Әр түрлі жас топтарында сурет салу программасы қалай өтеді?

2. Балабақшада сурет салудын. қандай түрлері жүргізіледі және оның эр
топтағы ерекшелігі қандай?

3. Балаларға берілетін сурет тақырыбы қалай анықталады?

4. Педагог сурет салуды үйрету ушін қандай әдіс-тәсілдерді пайдаланады?

5. Ересектер тобынан мектепке даярлық тобына ауысарда сурет салу
техникасынын. қиындауы неге байланысты?

6. Балалар салған суреттерді кәрсетудің әр топтағы бүлдіршіндерді су-
рет салуға уйретудегі ролі қандай?

ТАПСЫРМАЛАР,

1. Барлық топтағы балалар үшін сурет салудың әр түрімен өтетін сабак-
қа байланысты конспекті жасау.

2. Балабақшадағы балалар салған суреттерге (барлық бүлдіршіндер то
тары үшің) жасалынған талдауды жазып алу және оны түсіндіру. ^,

3. Программаның мақсатына сай сурет салу тақырыптарын тандап аі
Мысалы, тік бұрышты заттардын, және қозғалыс үегіндегі фигураның^т. с.
суретін салу. _т . .

4. Сурет сабағында әрбір балаға жеке-жеке ықпал етудің мәнісш ^^д

5. Балалар суреттерінін, айшықты шығуынын неге байланысты ек
анықтау.

УЧИЛИЩЕДЕ ПРАКТИКАЛЫК САБАК ӨТЮЗУГЕ ҚАТЫСТЫ ҮСЫНЫСТАР

_жастағ^

Практикалық сабақ кезінде оқушылардьщ басты назарын әр * _ейге' бүлдіршіндермен жү.мыс істеу үстінде пайдаланылатын тәсілдерді

_{ау кс}рек. Сурет салардың алдында балаларға бір затты әр кыры-
руге ^бағЫ_ткең _ЖӨц және йның қанша бөліктен тұратынын т. ,б. апықтай білу-
на" „^кӨР у _Кажет. .

_ге Ү^ир ,ыіар балалардың суреттерш талдағанда бүлдіршшдердщ алдына
Окуш < д _{а мен талапқа са}д талкылан алуға жаттығуы керек. Олар
_койылған _түр_Лі әдістері мен тәсілдерін көрсете білулері қажет.

10-тарау МҮСІН ЖАСАУ

БІРІНШІ КІШКЕНТАЙЛАР ТОБЫНДА МҮСІН ЖАСАу

1. Екі жастан үш жасқа дейінгі балалар "ісасаған пластикалың форманың ерекшеліктері

Балабақшада мүсін жасау сабағы бірінші кішкентайлар то-бынан басталады. Сәбилердің жасаған мүсіндері бейнелілігінің көмескілігімен ерекшеленіп тұрады. Олардын, саусақтарыңың қимылдары жақсы жетілмёген әрі үйлесімсіз болғандықтан, бүлдіршіндер жүмысты қолдың бүкіл қоспасымен істейді. Оның устіне балалр өздері жасаған жұмыстарын көзбен бақылай ала-тын шамаға жете алмайды. Бұл жастағы балалар үшін саздың физикалық қасиетінің (созылмалылығы, келемі, тұтқырлығы, қоспасы және т. б.) үлкен маңызы бар. Балалар сазбен айнай отырып, оның қасиеттерімен танысады. Мүндай әуестенушілікті бейнелеушілікке дейінгі кезең деп атайды. Бұл ке?ең сурет салу-ға к,арағанда тез меңгеріледі. Өйткені саздың созылмалы, илеуге' жеңіл боп келуі (бейне жасауға көнгіш) балаларды қызықты-рады.

Бейнелеуге дейінгі кезен. негізі мынадай жағдайда өте-

Ді: балалар саздың үлкен бөлігінен шағын жентектерді үзіп ала-

Ды да, оны тақтайДың үстіне қойып, илейді, созады, жалпақтай-

Ды. Бірақ алдарына бір затты бейнелеуді мақсат етіп қоймайды.

Екі-үш жастағы балалар сабақ материалын тәрбиешінін көме-

пмен тез үғынып алады және бейнелеуге дейінгікезеңнен бейне-

■леуге тез ауысады. Енді олар формасыз саз жентектерді столдың

немесе тақтайдың үстіне салып илейтін болады, екі алақаниыд

Расьіна сальт домалақтай отырып, өздеріне белгілі заттардың

Үрлерің жасай бастайды. Бірте-бірте тәрбиешінің тапсыруымен

Р^апайым заттардың мүсіндерін (таяқша, бағана, дөңгелек,

^Ма. пирамида, саңырауқүлақ) жасайды.

§ 2. Үйретудің міндеттері мен программасы

Чак ^^¹¹¹¹¹^ кішкентайлар тобын саздан мүеін жасауға үйретудің

л_а„ ^ат^ — оларды жалпы оқып-үйренуге тәрбиелеу болып табы-

• Ьалаларды саздан мүсін жасауға қызықтыра білу керек.

Оларды саздың қасиеттерімен (жұмсақ, созылмалы, үзуге ₀
зат жасауға қолайлы) танысуға, дұрыс пайдалануға) са^'
лақтырып тастамай, бейнені тақтайдың үстіне жасауға, қ_ар_а ^
ым техникалық әдістерге (үзу, дөңгелектеу, біріктіру),' қарап ?"
ым заттарды (таяқша, доп) жасауға үйрету қажет. ' ^аи~

Саздан мүсін жасау сабағы жас балалардың жетілуіне ү_Лк мүмкіндік жасайды. Бүлдіршіндерді сазбен жұмыс істеудің ^6Ң түрлі әдістері (созу, илеу, жабыстыру) қызықтырады. Балала^ дын, әсер етуімен саздын, өз формасын өзгертуі — оларға я^" қуаныш әкеледі. Мысалы, дөңгелек сазды екі алақанның арасьін^ салып қысатын болса, онда шелпек шығады, ал сазды үзыныня³ ' дөңгелетсе, онда таяқша пайда болады. Балалардьщ саздьщ қ_а. сиетіне сәйкес пайда болатын қызығушылығын нақтылы заттап" ды бейнелеуге пайдаланған жөн. Себебі бүлдіршіндерде қызығу-шылық болмаса, олар сазды бей-берекет лақтңрып, бекерге тақтайға жағып бүлдіреді.

Балалар саздан мүсін жасаудың ең қарапайым тәсілдерін үй-ренген соң, оларға оңай жасалынатын формаларды (таяқша қарындаш т. б.) бейнелеу тапсырылады. Екі және үш жас аралы-ғындағы балалар өздерінің қимылдарын әлі де болса жете меңгере алмайды. Сондықтан олардың жасаған заттары әр килы болады. Мысалы, олар жасаған таяқшаның үзындығы. мен қа-лыңдығы бірдей болады. Мұндай жағдай тәрбиешіні абыржыт-пауға тиіс, өйткені бүл кезеңдегі басты мақсат — бүлдіршіндерге цилиндр формалы заттардьщ мүсінін жасатып үйрету. Сонан кейін оларға шар формалы заттардың мүсінін жасауды тапсыр-ған жөн (шарик, апельсин, доп т. б.) ЦИлиндр формалы заттар-ды бейнелеудегі сияқты шар тәріздес заттардың мүсінін жаса-ғанда да қимылды дәл, анық жасауға үйрету қажет. Цилиндр-лерді жасауға қарағанда шар тәрізді заттарды жасау қиынға түседі. Себебі мұнда қол қимылдарының үйлесімділігі мен көз мөлшермен қадағалау талап етіледі.

Шар мен цилиндрді саздан жасап үйренгеннен кейін балалар белгілі бір заттарды жасауға кіріседі. Мысалы, біриеше таяқша-лардан қоршау тұрғызады, таяқшаны иіп машинаның рулін жа-сайды, бірнеше дөңгелектен мүнара тұрғызады, таяқшалар мен дөңгелектерден сылдырмақ ойыншық жасайды,

Бірінші кішкентайлар тобында оқу программасы әр токсанға жоспарланбайды, өйткені балалар бір жыл ішінде шар жэне цилиндр тәрізді заттарды жасау дағдыларын толық менгерулер^ үшін көптеген қайталау сабақтарын жүргізуге тура келеді. Тәр-биеші программаны негізінен ұзақ уақытқа — жарты жылға жо парлайды.

Тәрбиеші қайталау сабақтарын жүргізе отырып, такырыптар, ды түрлендіруі тиіс. Бір программаның мазмұнына сәйкес түр тапсырмалар (қарындаш жасау, таяқшалардан қоршау ^тҮР^ғЫддп үсынады. Осындай тақырыптарға бара отырып, балалар Ц^иЛй_тау тәрізді заттарды жасауды (ёкі алақанның кемегімен домалак.

) үйренеді. Қол қимылдары орнығады және тәрбиешінің ^зрКЬіЛпуы бойынша заттар жасауға қабілеті артады. ^таПа біР сабакта программаға сәйкес тапсырмалардан басқа ба-а ез беттерінше жұмыс істеуге деген ықыласын арттыруды _лалаР ^.^ _{қою ке}р_ек. Қайталау сабақтары балаларды әдіс-тә-•^макса _п\ шебер қолдана білуге, ойлау қабілеттерін жетілдіруге

Ү^йР^ү_ҒаЛім мәні бар міндеттерді (мүсін жасардың алдында жең-• ^оуге тақтайдың үстінде абайлап жұмыс істеуге, сабақтан %п колды жууға үйрету) шешіп отыруы тиіс.

§ 3. Үйретудің методтары мен тәсілдері

Бірінші кішкентайлар тобын оқытудың езіндік ерекшеліктері болады. Мүнда сабақ окуға әлі уйрене қоймаған балаларды жыл-_ыи басында шағын топтарға (5—6 баладан) бөледі. Тәрбиеші балалардыңжанына отырадьі да, саздан қалай мүсін жасауды кәрсетеді әрі түсіндіреді. Егер балалардың ішінен саздан мүсін жасаумен айналысқысы келмейтін бала табыла қалса, онда оған сазбен ойнауға рұқсат етіп, саздьщ көп бөлегінен ұсақ бөлікті қалай ажыратуға болатынын көрсету қажет.

Саздан мүсін жасау сабағы әрбір шағын топта небары 5—8 минуттан аспауы керек. Балалар саздың қасиетімен танысып, жәие одан не жасауға болатынын үйренген соң, негізгі сабаққа көшуге болады. Бүл кезеңде информациялық-рецепциялық әдісті басшылыққа алған жен. Тәрбиеші езінің жасаған мүсіндеріне сай б.алалардан қолдың қозғалыстарын қайталауды талап етеді. Ал кішкентайлар тобындағыларға тек көрсетіп қана қоймай, оларға тәрбиеші әрбір қол қимылының себебін егжей-тегжейлі түсінді-реді. «Саздың бір кесегін екі алақанның арасына салып, арлы-берлі домалатсақ, мынадай таяқша шығады» деп қайталап отырады.

Осындай түсіндірулер арқылы әрбір сабақты балалардық

ьшта-жігермен өткізуіне күш салу қажет, мүсінделетін зат бел-

^Гілі бір жүйемен жасалатынын, сонымен қатар келешеісге бей-

нелеуде үйренген іскерліктерін пайдаланып отыруларын ескер-

^ТУ керек. Сабақтьщ біраз бөлігін тәрбиешінің мүсінді қалай

^асау (бұл заттар балаларға жақсы таныс болуы тиіс) ке-

Ректігін көрсетуге арнауына болады. Тәрбиешінің қолындағы

Ф жентек саздан біресе балапан, біресе көжек, енді бірде қу-

Ршақтың ліасалып жатуы балаларды катты қызықтырады. Бүл

ттардың атын атау, кейбір бөліктерін атау балалар үшін

к_ө • ^^а. ^қызыҚ^ты етеді. Әрине, жоғарыда аталған заттардың

^тәоб^11Л'^Г-'^Н. ^^алалаР жасай алмайды, бірақ ойыншықтарды

Мун ^6Ш'^НЩ тез арада жасайтыны балаларға қатты әсер етеді.

*ндай сабақтар 10—12 минуттан аспауы керек.
Қась^ жақсылап даярланған саз койылған тақтайдың

^нда тұрады да, бүлдіршіндер оны қоршалай (күні бүрын

қойылған орындықтарға) наласады. Барлығы тәрбие°^ нің жұмысын мұқият қа-да'" лайды. Тәрбиешінің жасар'⁹* мүсіндерінің саны 2—3-тен ^а!і тық болмауы (балаларды _Жд лықтырып алмас үшін олардың басқа да заттар _Жа' саса деген ынтасын жоғалтпас үшін) шарт. Әдетте, мүңда,-, сабақа бар бала түгел тартьі лады. Әңгіме оқумен немесё ән айтумен аяқталады. Осы жастағы балалар үшін аса бір қажетті нәрсе—бйын-дар үйымдастыра білу. Мысалы, балалар саздан доптың мүсі-нін жасардың алдында, оларға'резеңке доп береді. Оныменен ойнауға рүқсат етеді. Бүл—балалардың допхың дөдғелек екенін және оны саздан жасағанда есте ұстай білулері үшін

керек. ' ,

.Осындай ойындар мен тәжірибелерді тек сабақтан тыс уа-қыттарда ғана емес, сонымен бірге сабақ үстінде де (керекті іс-қимылға олақ балаларға жете үғындыру үшін) өткізуге

болады.

Балалардын, саздан зат жасауға қызығуынын. бір себебі — олар сол заттарійен ойнауға қүмар келеді. Мысалы, олар өз-дері жасаған допты көлбеу тақтадан домалатып ойнайды: бір-неше бағаналарды қатар қойып қақпа жасайды. Қақпаныц жанына пластмассадан жасалған үсақ қуыршақтарды (әтеш, мекиен, ит, қоян, мысық) орналастырады.

Бірінші кішкентайлар тобында мүсін белгілі бір затқа ка-рап жасалынады. Алғашқыда балалар жеке заттарды жасау-дан бастайды жән,е мүсін жасаудың негізгі әдістерін үйренген-ше оларға ненін, мүсінін жасауды тәрбиеші айтып отырады. Балалар саздан мүсін жасай отырып, кейбір мүсінді өзінше жасауы мүмкін. Бірақ бүл балаға қиын соғады. .Сондыктан оларды өздерінің ойынліа заттар жасауға біртіндеп, өйлау ка-білетін дамыта отырьш үйреткен жен. Мұны тәрбиеші балаларға қосымша сүрақтар беру арқылы іскё асырады. Мысалы: «Ба-лалар егер деңгелек шарға таяқшаларды жапсырса, кандаи зат болар еді?», немесе, «Егер саздан жасалған таякшанЫ майыстырса, не шығар еді?» Егер балалар жауап беруге қина-латьш болса, онда тәрбиеші өзі түсіндіріп, шыққан заттарД^ь көрсетеді. Болмаса бүрын саздан жасалғлн фигураларды көрсе-

теді.

Саздан ездігінше мүсін жасауды былайша үйымдастырУ^ғ да болады. Тәрбиеші: «Балалар, менде шарик және таякі^ бар. Ал сылдырмақ жасау үшін не істеуім керек?» дейді. &■ месе әрбір балаға екі-екідец шарик пен таяқшалар береді Д-

дар арқылы бір ойыншық жасаңдар!» деп

^псЫР^ ^беР^еДІ-

^т Яалалар өз беттершше заттардың мүсінін жа-

^«атканда тәрбиеші оларға сұрақтар қойып, ^сЭ,^Пес беріп отырады. Дүрыс шешім қабылдаулары-^ке ^эрдемдеседі.

^нЭ Кор^ыта айтқанда, әр түрлі тәсілдер мен әдістер-
• мекгеру балаларға саздан мүсін жасауға өз се-
ЛмДеР^ін арттырады. ₂._сурет<

Сабақ өткізудеп тағы бір мшдет — балалардын, Балшықтан

^_[Ьісын бағалау. Балалардың сабақ үстінде қа- жасалған ай жұмыс істегендерін және мүсін жасау тәсілде- сылдырмақ оін калай орындағандықтарын айту керек. Өткен ^{оиыншык}-сабакка жалпы жақсы баға беріледі (балалардың барлығьш мақтаған абзал), өйткені мадақтаудан балалардың көніл-күйлері көтеріледі, жұмысқа деген ынтасы артады.

Читайте також:

1. I. ОБРАЗОВАНИЕ СОЕДИНЕННЫХ ШТАТОВ 14 страница
2. А. В. Дудник 1 страница
3. А. В. Дудник 10 страница
4. А. В. Дудник 11 страница
5. А. В. Дудник 12 страница
6. А. В. Дудник 2 страница
7. А. В. Дудник 3 страница
8. А. В. Дудник 4 страница
9. А. В. Дудник 5 страница
10. А. В. Дудник 6 страница
11. А. В. Дудник 7 страница
12. А. В. Дудник 8 страница

Переглядів: 1127