• Гідрологія і Гідрометрія
• Господарське право
• Економіка будівництва
• Економіка природокористування
• Економічна теорія
• Земельне право
• Історія України
• Кримінально виконавче право
• Медична радіологія
• Методи аналізу
• Міжнародне приватне право
• Міжнародний маркетинг
• Основи екології
• Предмет Політологія
• Соціальне страхування
• Технічні засоби організації дорожнього руху
• Товарознавство продовольчих товарів

Тарау СУРЕТ САЛУ 12 страница

Балалардың жасаған барлық жүмыстарын, кейін оларды тал-дауға кайта айналып соғуға мүмкіндік болу үшін, стендіге орна-ластырып, біраз уақыт сақтау керек '.

Дақсы дайындалған материалдар мен қүралдар саздан мүсін жасауды үйрету кезінде үлкен роль атқарады: жаңа дайындалған саз (әрбір балаға бір жентек саз, диаметрі 5 см), стол үстінде нығыз жататын тақтай (қалыңдығы 1 см), кафель плиталары (15x15 см) әр кезде әзір тұруға тиіс. Қлеенканың, қағаздьщ, картонның қиындыларын, мүсін жасау сабақтарында пайдалануға рұқсат етілмейді, өйткені балалар осы заттармен ойнап кетеді де, сабақтың негізгі мақсаты жүзеге аспай қала-ды.- Саздан мүсін жасау сабақтары бірінші кішкентайлар то-бында жетісіне бір рет жүргізіледі. Бірақ балалардьщ мүсін жасау қабілеттерін арттыру үшін жетісіне екі рет сабақ өткі-³Уге де болады.

ЕКІНШІ КІШКЕНТАИЛАР ТОБЫНДА МҮСІН ЖАСАУ

§ 1. Екінші кішкентайлар тобындағы балалар жасаған пластикалың форманың ерекшеліктері

Екінші кішкентайлар тобындағы балалар шар, деңгелек, Цилиндр жасаудың қарапайым тәсілдерін меңгергендіқтен, ^лар саздан мүсін жасауға едәуір төселеді. Жасалынып біткен ^ттар балалардың шаттБЙс және қанағаттанғандық сезімдерін _д^^ТаДьі. Дей түрғанмен, саздан мүсін жасйу кезінде балалар-д "* Крл қимылдарының үйлесімділігі жетіспей жатады, олар-

Ч ойлары түрақеыздау келеді әрі сазбен жүмыс істеу үстін-б_е*^Тазалық сақталынбайды. Осыған орай естиярлар тобында

б_ө ?^еле_У іскерлігі мен дағдыны қалыптастыруға кеп көңіл ^Шеді.

р_6|і Жасалған мүсіншелерді баланын, аты-жөні көрсетілген шаршылрға бөлін-^аРнайы тақтада сақтау колайлы екенін практика дәлелдеп отыр.

§ 2. Үйрету міндеттері және программаларды _Өту

Бүл топта мүсін жасауға үйрету әр тоқсанға дәл әрі _ад,"
жоспарланады және бұл жоспарлар сабақ үстінде тапсырм_а^^ЬіЬ:
бойынша, сондай-ақ балалардық өздігінше жүмыс істеуі ^
йынша жүзеге асып отырады. Мүнда бүлдіршіндердщ эсте
калық сезімдерін оята отырып мүсін жасатқызу, сонымен біп^И"
жасалған мүсіндердің көлемін, санын, сапасын ажырата біл
көзделеді. . " ^¹

' I • т о қ с а н

Бұл тоқсанда саз жентектерін 'екі алақанньщ ортасына салы дөңгелектеу, мүсін жасауға керек түрлі қимылдарды үйрен\ үшін балалар көптеген жаттығулар жасайды. .

Бұл жаттығуяардың негізгі мақсаты — балаларды екі қод. мен бірдей, үйлесімді жүмыс істеуге, саз жентектерін түрлі фор. маға келтіруге үйрету болып табылады. Балаларға әр қилы тапсырмалар (саздан бір немесе бірнеше бағана -жасау, таяқ-шалар мен қарындаштар жасау) беріледі.

Бүлдіршіндерге шығыршықтың мүсінін жасау үшін кездің байқағыштығы аса қажет, щығыршықты дөцгелек формаға келтіру сонымен қатар ыждағаттылықты да талап етеді.

Балалар алақанмен жұмыс жасаудан енді белгілі бір зат-тың мүсінін жасау үшін саусақтарын жаттықтырады, өйткені бейнелі мүсін тек саусақтың араласуымен ғана жасалынады емес пе. Сонымен қатар оларды мүсін жасауға үйрете отырып, мүсіндеудін. ережелерімен де таныстыру қажет: столды ласта-мау, киімді былғамау, мүсінді тек тақтайдыц үстінде жасау, мүсіндеуге кірісерден бүрын жеңді түру, жұмыстан соң кол-ды жуу.

Балалар саздан таяқшалар мен шығыршықтар жасап үи-ренген соң, оларды дөңгелек формалы заттар жасауға үйрете бастайды. Мүнда дөңгелек форманы көздің байқағыштығы мен қол үйлесімділігінің нәтижесінде алуға тырысқан жөн. Жатты-ғу кезінде тәрбиеші балаларға саздан шар, доп, алма, апельсин, алша жасауды үсынады. Бір формалы әр түрлі заттардың мүсінін жасау балаларды мейілінше қызықтырады, олардың бейнелеУ қабілетін арттырып, дөңгелек формалы заттардың ерекшеліпн біртіндеп' түсінуіне және оны өздері жасаған мүсіндерге паи-далана алуына мүмкіндік туғызады. Олар бірде алманык мү сінін жасаса, енді бірде бірнеще шаі&ш шарларды жасайды Д^а> оларды ағаштың бұтағына жабыстырып, алшаның формасЫ жасайды. Балалар өздері жасаған фигуралардан әсер ^аЛ^^ғ әрі шар формалы заттарды қалай тез мүсіндеуге болатыны дағдылануы тиіс.

II т о қ-с а н

Бүл тоқсанда балалар алдымен дөңгелек табак тәрізД заттарды жасау әдістерін. (шар формалы заттарды екі алакз

ортасына салып қысу арқылы) "іенеді. ал әр қилы тақырыптар бұл ^'-^енгендерін баянды етуге жағдай ^ сайды- Балалар күлшені, пряникті, ^ченьені жасайды және оларды үсті-^Пб саусағымен шұқылап (немесе ар-^йы таяқшамен) өрнек салады. Бұ-^1іа _әр _турлі формада болады. Әшекей-^еҮДІ балалардың жеке-жеке жасаға-"^1Ь- _жөн. Балалар алғашқыда өрнек-^н_ерДі ретсіз орналастырады. Сонан сон бірте-бірте үйретуге сәйкес өздері жасаған бүйымдарды бір қалыпты әшекейлеуге көшеді. Осылайша олар көлемдік әшекейлерді де сала алатын болады. Осы әдіспен бүлдіршіндер ойыяшықтарға торт (үлкен шарларды ортасына, ал кішкентайларын шет-ше-хіне орналастыра отырып) жасайды.

Балалар тортты таяқшалармен әшекейлеуді онын, ортасынан' шетіне қарай (шашыраған күн сәулесі сияқты етіп, не болмаса торкөз жасай отырып) жүргізеді. Қорытар болсақ, балалар-печеньені, тортты бейнелеуде мүсін жасаудың тек техникасын ғана меңгеріп қоймайды, заттың бейнесін өз ойлаулары бойьш-ша жасауды да үйренеді.

III т о қ с а н

Балалар шарды, цилиндрді, табақшаларды жасап үйренген-нен соң олар бірнеше бөліктен тұратын заттарды бейнелеуге көшеді. Балалар самолет, аққала, кішкене шарлардан мұна-ра, табақша, аюдың, қуыршақтың, қоянның жәнё құстың фор-маларын саздан жасай бастайды. Бұл топтың балалары үшін көп бөліктен тұратын заттарды жасау біршама қиындау бола-Ды, өйткені әрбір бөлікті керекті қүрылымға сәйкес үйлесімді °рналастыру қажет, сондықтан аққаланы тек екі шардан жа-^саУ ғана (үлкен және бір кіші шардан), ал самолетті үш кесек: ^саздаң қүрастыру үсынылады. Осындай сырттай қарапайым аттарды бейнелеу балаларды ойландырады, олардан есептеу-^¹. біршама мелшерлеуді талап етеді. Мысалы: аққала жасау Ү™ш алдымен оның құрылысын білу қажет, бүл үшін екі дең-Рав^{6К әз}'Р^леУ ^кеРек, оның бірі — үлкен, екіншісінің шағын бол-_Ть ^{ЬІ Жөн}. үлкен дөңгелектің үстіне кіші дөңгелекті орналас-сау_Р ^Қа>кет: Аққала-жасау — жығылмайтын қуыршақты жа-б_ө^-^а' ^әзірлік іспетті. Өйткені жығылмайтын қуыршақтың. ^Үсін ^' -^{Де көп Ә}Р* ^0НЫБ- қолдары да ете кішкене. Бұның өзі )қ_Ьі ^НдеУДі тым қиындатады. Оның үстіне жығылмайтын қон-р_Ьің ^қУ^ЬІршақтың басын бейнелеп түрған шардан балалар ақы-Щьщ_Ши отырып, құлақ шығара алуы қажет. Ал егер олар-

жығылмайтын қоянның бейнесін жасайтын болса, онда қо_яң ның құлағын таяқшаларды жаншып, жымырып барып жя" сайды.

Саздан жасалған заттар белгілі бір бұйымның мүсіні болу ға тиіс. Ол мүсіндердщ пропорциялары, формалары, өзіндік пішіні, үсақ-түйек бөліктері де анық, әрі айқын болғаны жөн Сондықтан да бүл топтағы балаларға мүсіннің айқын болуы-на баса назар аудартқызып отыру керек.

Мысалы, аққаланы, жығылмайтын қуыршақты, аюды, қоян-дарды жасағанда балалар олардың тек қана сыртқы пішінін пропорцияларын келтіріп қоймай, сонымен бірге таяқшамен олардың көзінің, мүрнының, аузынын. пішінін ойып жасаса, ондай бейнелер өте айқын болып шығады. Бүларды жасау ба-лаларға онша қиындыққа түспейді, өйткені олар бұдан бүрьщ пряникті, печеньелерді өрнектермен әшекейлеуді үйренген бо-латын.

Балаларға сазбен жүмыс істегенде қолдың саусақтарын қи-мылға үйрету үшін, оларға пряниктің, самсаның шеттерін жа-быстырып, ернектерін әшекейлеуді талап ету керек.

IV т о қ с а н

Жаз кезінде балалардың үш тоқсан бойында үйренгендерін баянды ету үшін түрлі жұмыстар жүргізіледі. Олар шиені (кішкентай шариктерді бір-бірімен қарағайдың инелерімен бе-кіту), саңырауқүлақты, кейбір жеміс-жидектерді саздан жасай алады. Саздан мүсін жасауға үйрету сабағы бейнені айқындап жасаудың техникасын және әдістерін жақсы үйренулеріне қү-рылуы керек. 3—4 жастағы балалар екі жастан асқан балаларға қарағанда өз ойларынша ж*асауды жақсы үйренеді. Олардың тәжірибелері едәуір дәрежеде қалыптаса-ды және олар белгілі тақырыпты және жабыстыру әдістерін саналы түрде пайдалана алады. Бірақ балалардың тақырып ойлаулары тұрақты болмайды. Көбінесе саздан мүсін жасау кезінде алғашқы тақырыптан ауытқып кетіп отырады. Бұлай болу себебі бейнелеу әдістерін білмегендіктен өздерінің ой-ларын ақырына дейін жеткізе алмайды. Кейде балалар белгілі бір зат жасағанда, олардың жасаған заттары басқа бір затка үқсап кетеді, сосын олар затқа басқа атқояды. Мысалы, бала аққала жасауды ойлайды, бірақ жасаған дөңгелектері алмаға үқсап кетеді. Нәтижесінде бала бірнеше шариктер жасайды да> оларды «алмалар» деп атайды.

Немесе бала сылдырмақ ойыншық жасаймын деп отырып, шар мен таяқшаны біріне-бірін жабыстырьщ жатқан кезде, қолы тайып кетіп байқамай шарды мыжып алады. Осылайша сылдырмақтын, мүсінін шығарам деп отырып, бала сацырау^ қүлақ жасап алғаньш өзі де білмей қалады. Тәрбиещі алғаШ^ қы сәттерде мұндай жүмыстарды мақұлдап, қабылдап алғая-

178 ' ' ' . ' ' ■-••'

;_мен, бірте-бірте олардың әу баста ойлаған мүсіндерін жасауы-
'_на көмектеседі. ^

Эз бетімен мүсін жасау балаларда біртіндеп тұрақты бола-
^астайды. Заттын, мүсіні айқын болмаса да сабақ үстінде ба-
далар вз ойларынша бір немесе екі заттық мүсінін жасайтьш.
болады. ■ .

§ 3. Үйрету методтары мен тәсілдері

Сабақтың тәрбиешінің де, балалардың да ойлағанындай-_өтуі үшін мүсін жасауды үйретуде тәрбиешінің қандай әдіс-тәсілдерді қолданғанына байланысты болып келеді. Екінші кіш-кентайлар тобыидағы балаларды бейнелеудің техникалык әдіс-теріне үйретудің мақсаты оларға шар, цилиндр, дөңгелектер ^асай алуларына, олардың көлемін, мелшерін бағдарлай білуі-не, сондай-ақ олардан қарапайым фигураларды мүсіндей алу-ларына ықпал ету болып табылады.

Йнформациялық-рецепциялық және репродукциялық метод-тарға негізгі орын беріледі. Тәрбиеші ' балалармен біріге отырып шарларды, доптарды, жемістерді, қарындаштарды жә-не т. б. қарайды. Бүл заттарды бүлдіршіндер қолдарына үстап, олардың көлемдерін байқағандары дұрыс. Осы мақсатпен ба-лаларды сабақ алдында 5—6 адамнан шағын топтарға бөледі. Сөйтіп, затты алақандардың арасына салып, егер шар болса,. шеңбер жасай, цилиндр болса, үзына бойлай айналдыруды ұсынуға болады.

Осылайша бірнеше бөліктерден түратын заттарды да (мы-салы, жатпайтын қуыршақты тексеріп көруге болады. Мұндай кездерде балалардың назарын ен. алдымен негізгі бөліктерге (куыршақтың кеудесі, басы), ал сонан кейін қосымша бөлік-терге (қол, және т. т.) аударады.Мүсінделетін затпен балаларды-жете таныстыру оларды қуыршақтың құрылысын жетік білуге үйретеді. Осыменен бір мезгілде белшектердің өзара қатьшасы Да (дене — ен. үлкені, ал бас — онан кішілеу, қол — тіпті кіші) анықталады. Сонымен қатар қуыршақтың қанша бөліктен тұ-ратынын анықтауға да болады. Мысалы, басы — бірёу, қолда-ры — екеу. Бұндай тапсырмалар негізінен бірінші кішкентай-л тобьінда өтіледі, ал екінші 'кішкентайлар тобы геометрия-

лық денелермен та,ныса отырып, жинақтап-қорытумен
мен цилиндрдің ерекшелігін жақсы түсініп, дәл осыған Р
форманы өңге заттардың өн бойынан көре білу) шүғылдан ^Әс
Мысалы, шарды алмамен, апельсинмен, түрлі жемістерме ^Ы'
лыстырады. Бұлар баланың жинақтап-қорытуын қалыптаст °^а'
ды және өз бетімен әрекет ету қабілетін арттырады. Мьіс^Ы'^3а"
дөңгелек апельсинді алма сияқты пішіндеуге болады. Ақк^аЛЬ''
ның, жатпайтын қуыршақтың да бөліктері дөңгелекәрі ц ^а"
дай әдіспен пішінделеді. ^ЬІН"

Мүсін жасаудың алғашқы сабақтарында балаларға бейн леудің әдістерін түсіндіріп керсеткен дүрыс. Бебектер тәрби⁶" шіге қарап отырады, ал ол бір қолымен балшық кесегін алы⁶' оны ашық алақанға салып керекті қозғалыстар жасайды «Егер саздың бір кесегін алып, алақанға сальуі алға және артқа домалатсам, онда таяқша шығады» дейді. Тәрбиешінің барлық қимылы балаларға мүсін жасау әдістерін көрсеткенде анық және түсінікті болулары ■ керек. Бейнелеудің әр түрлі әдістерін жақсы түсіну үшін жабыстырудың алдында керекті қимыл-қозғалыстарды балалардың ауада көрсетулерін та-лап ету керек. Көрсету мен түсіндіру 3—4 минуттан аспауы тиіс.

Екінші кішкентайлар тобында балаларды үйрету балалар-дың өздерінше жүмыс істеу қабілеттерін дамытуды көздейді. Сондықтан егер балалар мүсіндеу тәсілдерімен таныс болса, онда тағы да қайталап көрсетудің қажеті болмайды.

Егер тәрбиеші балаларды мүсін жасау сабағына қызықты-ра білсе, онда сабак нәтижелі болады. Бұл үшін сабақ тақы-рыптарын ұтымды ұйымдастыру керек. Балалардан «Қуыршақ-тарға пряниктер жасаған дүрыс па? Әлде жығылмайтын қуыр-шақтың қолына ту үстатқан жақсы ма?»-— деп сұраған жөн (5-сурет). Егер балалар балшықтан тауық балапандарын жасаса, онда олардың барлығын жасыл парақ қағаздың (кө-. галдың орнына) үстіне қоюға болады, болмаса күні бұрын тәрбиеші жасаған мекиеннің айналасына орналастыруға бола-ды. (6-сурет). Әр түрлі ойын жағдайларын үйымдастыру бала-лардың өздері жасаған бейнені жақсы түсінулеріне. ыкпал, жасайды. Бүл кезеңдегі мақсат — балаларды әр түрлі күр^аЛ"

эдістерді пайдалана отыртқызып бейнені айқын, анық дардЫ- _үІ»ф_ету; Балалар өздері жасаған бейнеге өздері қызыға я<зсаУ' ^_{ңы Ө}зінің бет-пішінімен, күлкісімен, қимылымен _караид • ^ _Сабақтан кейін өздерінің қалай мүсін жасаған-^бІІ^Дын естеріне түсіреді.

Яалалардьщ жүмысын сабақтан соң талдау оқыту процесі-

жауапты кезеңі болып саналады. Бірақ бұнда кішкентай-^}('^К тобындағы сияқты бейнелеудің кейбір жекелеген жақта-^лаР _ғана емес, жалпы жүмыстың нәтижесіне тоқталады. Кей Р^ыдадардын жүмысындағы кемшіліктерді атап көрсетіп, ескерту

сайды. Мысалы, бірнеше беліктерден түратың затты мүсін-* үшін оларды біріне-бірін нығыздай қысып, қатты жабыс-^Дуру қажет. Ал кейбір бүлДІршіндердің қолынан бүл келмей-яі бөлшектерді босқа шашып алады. Тәрбиеші барлық бала-ларға бөлшектерді қалай біріктіру керек екендігін көрсетеді. Жабыстыра алмаған баладан бірден өз қатесін түзетуін талап етеді, егер оған қиын тиіп жатса, тәрбиеші взі кемектеседі.

Сонымен тәрбиеші пайдаланған барлық үйрету тәсілдері балалардьщ ойлау белсенділігін және мүсін жасаудың әр түрлі әдістерін өздерінше қолдану қабілеттерін арттырады.

ЕСТИЯРЛАР ТОВЫНДА МҮСШ ЖАСАУ

§ 1. Естияр топ балалары жасаған пластикалық форманың
—— ерекшеліктері

Бес жастағы балалар өздерінің өсіп-жетілуі жағынан өзі-нен. кіші балаларға қарағанда өзгеше болады. Олардың бүл-шық еттері жетіліп, сөздік қорлары көбейеді. Осыған байла-нысты сөзді ретке келтірудің маңызы артады. Балалар әрбір заттың өзіндік қасиеттерін ажырата алатын болады. Бұл бей-нелеу процесін жеңілдетеді. Олар сабақ кезінде және тәрбие-шінің түсіндіруіне үқыпты түрде қарай бастайды, бірақ жүмыс нәтижелері екінші кішкентайлар тобында жүріп жасағандары-^нан айырмашылығы аз болады: затты бейнелеу кезінде олар-ДЫҢ пропорциялары бүзылады, мүсін анық көрсетілмейді, бәл-Щектер бірімен-бірі бос жабыстырылады. Бұлай болу себептері алалардьщ бейнелеу әдістерін толық меңгере алмағандығынан әне заттың мүсініч, құрылысын жете білмегендігінен келіп ^щьіғады.

§ 2. Үйретудің міндеттері

іәрбиеші балаларды саздан мүсін жасау сабағына тың-

*әң^{ЬіҚТЫ т}ҮР^де кызықтыра тәрбиелей отырып, олардың ойлау

гін ^{6 елестет}У белсенділігін, қол қимылдарының үйлесімділі-

^аРттыруды көздейд», Мүсіндеуді қол қоспаларымен жәңе

барлық саусақтарымен жасауды үйретеді. Заттың түрі
дың құрылысы, пропорциясы мен бөлшектері жөніндегі тү°^:'^Іар
терін анықтап, бұл түсініктерін мүсін жасауда қалай п '»^Н'^К
лануды үйретеді. (Мысалы, адамның басй деңгелек, бе⁸¹''^
құлақ, ауыз, көз бар екенін, басына тымақ кигізуге бол '^Н'^и
дығын, куыршақтың кеудесінің сопақ болатынын, ал қоло^'¹¹
мен аяқтарының цилиндр тәрізді, басы кеудесіне ' қараға ^^Ь
кіші болатынын білу). ^НДь

Бұл топта алдыңғы топтағыларға қарағанда балалардың
тың түрлерінен эстетикалық түйсік алуы, ырғақты, симл'^
рияны, пропорцияларды сезінуі артады. ' '^ег

Бұл топтын, балаларына мүсін жасаудың кейбір әдістер'
ездерінше қолданулары және сабақ үстінде өздерінің ойларь-
бойынша тақырып таңдаулары үшін үлкен жауапкершілік жүк
теледі. ■ .■

Мүсін жасаудьщ техникасында үлкен жауапкершілік талап етіледі: балалар заттың сыртқы пішінін саусақтың ұшьщ_ен істеуді, әрбір белшектерді бірімен-бірін нығыз жабыстыруды' кейбір ұсақ-түйек кем-кетікті таяқшамен болмаса шымшу ар-қылы істей білулері керек.

§ 3. Программаларды өту

I т о қ с а н

Бірінші сабақта тәрби-еші балалардан саздың бір кесегік
алып, оны екі алақанынын, арасына салып жалпақтай білуді
талап етеді. Қайталау сабақтары балалардың мүсін жасау әді-
сін түрақтандыру әрі оқытушьшың тапсырмасын анық әрі ай-
қын орындауы үшін жүргізіледі. Бұнда балаларды заттың күр
делі бөліктерін (алақан арқылы емес) саусақпен жасауға уй-
ретеді. Сонымен бірге бүлдіршіндерге күрделі заттардың мүсі-
нін жасауды ұсынады. Бұл оларға біршама қиынға соғады. Бұл
заттың сьіртқы пішінін жақсы білуді, зат бейнесін нақты түрД£
ұғуды және қол қимылдарың көз арқылы жете қадағалаудьі
талап етеді. Қорыта айтқанда, жылдың басынан бастап декабрь
айына дейін балалар ездеріне таныс заттарды бейнелеуді
олардьщ сыртқы пішіндерін анықтауды, саздан мүсін жасаудыь
әдістерін жетілдіруді үйренеді. ' • . ■

II т о қ с а н

II тоқсанда балаларға тұтас заттарды (жемістер), ^соН!ха^_; ақ бірнеше беліктерден тұратын мүсіншелерді пішіндеп зка'- ; үсынылады. Олар қуыршақтың, үзын тон киген қыздыя, Ч' ликтің, мысықтың, ойыншық қонжық пен қоянның мүсінін сайды (7-сурет).

7-сурет. Кроликтіқ мүсінін жасаудық реті.

Читайте також:

1. I. ОБРАЗОВАНИЕ СОЕДИНЕННЫХ ШТАТОВ 14 страница
2. А. В. Дудник 1 страница
3. А. В. Дудник 10 страница
4. А. В. Дудник 11 страница
5. А. В. Дудник 12 страница
6. А. В. Дудник 2 страница
7. А. В. Дудник 3 страница
8. А. В. Дудник 4 страница
9. А. В. Дудник 5 страница
10. А. В. Дудник 6 страница
11. А. В. Дудник 7 страница
12. А. В. Дудник 8 страница

Переглядів: 888