• Гідрологія і Гідрометрія
• Господарське право
• Економіка будівництва
• Економіка природокористування
• Економічна теорія
• Земельне право
• Історія України
• Кримінально виконавче право
• Медична радіологія
• Методи аналізу
• Міжнародне приватне право
• Міжнародний маркетинг
• Основи екології
• Предмет Політологія
• Соціальне страхування
• Технічні засоби організації дорожнього руху
• Товарознавство продовольчих товарів

Тарау СУРЕТ САЛУ 13 страница

Бұлардың бәліктерін балалар бүрын да жасап үйренген, бі-рақ енді олардьщ пропорцияларын, заттьщ қүрылыстарын, бөлік-терді біріктіру тәсілдерін үйрену біршама қиынға соғады.

Балалар егер мүсін жасауды аққаладан бастаса, онда олар адам мүсінін жасауды тез арада түсінеді. Бірінші және екінші кішкентайлар тобында балалар аққаланы екі деңгелек шардан жасаған болатйн. Енді естиярлар тобында олар оны үш бөлік-тен жасайды. Бүл адам мүсінін жасаудағы негізгі пропорция-ны білудін, алғы шарты болады: төменгі бөлегі үлкен шар, ортасы одан кіші, ал жоғарғы белегі кішкентай шардан тұрады (8-сурет). Балалар қолды және басқа да мүшелерді: тамақ, көз, ауыз, мұрынды бейнелейді. Осыдан кейін қуыршақ-ты, ұзын тонды қыздың бейнесін саздан жасайды. Бүл екі бей-нені тығыз біріктірілген жеке белшектерден жасауға болады.

Тапсырмалар біртіндеп қиындай бастайды. Балалар енді ^жануарлардың мүсінін жасауға кіріседі. Мысалы, мысықтық мүсінін жасауда олар алдымен мысықтың алға шығыңқы кеу-Д^есін, сонан кейін басы мен құйрығын жасайды. Алдыңғы аяқ-^ТаРДы кеудені созу арқылы жасайды. Ал артқы аяқтарын жа-^самаса да болады, ейткені отырған мысықтың артқы аяқтары ^көрінбейді (9-сурет).

Тәрбиеші саздан мүсін жасау әдістерін жетілдіре отырып,

элаларды саз таяқшаның үшын саусақтармен үшкірлеуге,

^малақтауға, неғүрлым толық және әдемі форма жасау үціін

^^өҢгелек күлшелердін, шет-шетін шымшып қысуға үйретеді.

^ алалар осындай әдістерді пайдалана отырып енді сәбіздің, сам-

ньщ, печеньенің, тостақандардың мүсіндерін жасай алатын

°°лады. .

8-сурет. Акқала.

9-сурет. Отырған мысық.

10-сурет.Түғырға орна-тылған балапан.

11-сурет. Балық.

IIIт о қ с а н

Бұл тоқсанда балалардың жана міндеттерді шешуіне тура келеді. Бүл-діршіндер сазды созура, ортасы қуыс-заттар жасауға, түрлі ыдыстар жа-. сауға, саздың шет-шетін кайтаруға, бөліктерді бір-бірімен нығыз бірікті-руге, сылауға үйренеді- Балалар ба-лапан (10-сурет), қүстың, балықтың мүсінін жасағанда сазды созуға жат-тығады. Заттыц сыртқы пішіній келті-руге, олардың формасын', көлемін са-лыстыруға үйренеді. Мысалы, толық саз кесегінен балықтың мүсінін жаса-ғанда алдымен балықтың денесін, со-сын біршама созып басын, осыдан кейін екінші шетін едәуір созып және оның үшын жымқыра қайтарып қүй-рығын жасайды. Қанаттарын сазды шымши суыра отырып жасайды, ал балықтың қабыршақтарын балалар ездерінің қалауы бойынша не таяк-шамен, не басқа бір заттармен жа-сайды (11-сурет).

Балаларды саз кесектерін керекті, үсақ бөліктерге бөлуге үйрету керек. Мысалы, балапанның мүсінін жасау үшін баланың жұдырығындай сазды екіге бөлу қажет оньщ бір бөлегінен құстың кеудесі, ал екінші бөлегінен басы және тұғыры жасалынады.

Үшінші тоқсанда балалар ыдыстар-ды жасауды үйренеді. Бұл үшін оларға екі әдіс көрсетіледі: сапты аяқ пен ста-кан жасау үшін саздан саусақтың кө-мегімен дөқгелек және цилиндр тәрізді форма жасау және тостақ, тарелка жасау үшін жалпақ саз кесегінің ше-тін бүгіп дөңгелек жалпақ форма жа-сау. Тостақтың құлағын жасау үшін балалар саз кесегінен созып және шымшып оның мүсінін жасайды, со-нымен қатар оны жаңа әдіспен — саздан жасалған ыдыстарға балшыК біліктерді жабыстыру арқылы да жа-сауларына болады. Ыдыстардң, куыр' шақтың киімін, қүс отырған бағана-

ларды түрлі бедерлермен'әсемдеуге болады. Мұның өзі неғұр-льш жарқын образ жасауға және балалардың ырғақты, сим-метрияны сезінуін дамытуға, ез жұмысын әдемі және аяқталған етіп жасауға ұмтылуына жәрдемдеседі.

IV т о қ с а н ■

Жаз кезінде балалардын, үйренгендерін толйқ меңгерулері-не барлық мүмкіндік туады. Балалар оқу жылъшда өздері үй-ренген заттардың барлығын жасайды. Оның үстіне тәрбиеші балаларға, өздерінід үйренгендеріне байланысты басқа заттар-дьі жасауды ұсынады. Мысалы, тышқанды, кірпіні, шошқаны, жеміс салған ыдысты, саңырауқұлақ салынған кәрзеңкені, ыдыстарды т. б.

Әрбір тоқсанда жүргізілетін сабақтардың бәрі пәндік сипат-та болады. Сабақтың кейбір бөлімі тәрбиешінің тапсырмасымен өтсе, кейбір бөлімі балалардың ез ойлары бойынша өтеді. Ба-лалардың қалауы бойынша сабақ өту кезінде оларға көбінесе ездері үйренген заттарды қайтадан жасау тапсырылады. Мүн-дай сабақтардын. негізгі мақсаты—балаларды саздан мүсін жасау үшін тақырып юйлап табуға, жұмысты аяғына дейін орындап шығуға, зат мүсінін анық жасауда. қабілеттілік көр-сетуге, кейбір бейненің кем-кетік тұстарын толықтыруға; өзде-ріне таныс мүсін жасау әдістерін қолдануға үйретеді.

§ 4. Үйрету методтары мен тәсілдері,

Балалардың программаны жақсы меңгеруі үшін тәрбиеші ар.түрлі әдістерді таңдап алады. Балалардың саздан мүсін жасау кезінде құштарлықтарын арттыру үшін бір әдіс қолдан-ылса, өздерін қоршап тұрған ортаны жақсы танулары үшін басқа одістер қолданылады. Балалармен серуенге шыкдан кез-дерде де жан-жағындағы заттарды, қоршаған ортаның құбы-лыстарын байқау үйымдастырылады, өйткені кейін балаларға осы байқаған заттарын бейнелеу тапсырыладьг. Тәрбиеші ба-лалардың көңілін торғайдың жем шоқығанына, аквариумдағы балықтардың жүзуіне, кірпініқ сүт ішкеніне немесе. жиырыл-ғанына аударады. Заттарды қараған кезде оқытушы баіла-лардыц назарын бейнелейтін бүйымның негізгі формасына, про-порциясына және құрылысына аударады. Мысалы, қүсты қара-^ған кёзде тәрбиеші балаларға оның кеудесінің шығыдқылығын, ^асының дөңгелек келетінін, •құйрығының жалпақ, басының кеудесінен жоғары түратынын баса көрсетеді. Әсіресе, мұндай-Да құстың түмсығының оның басынан әлдеқайда кіші болатыны-^На баса назар аудартқызған жөн.

Тәрбйеші кеңістіктегі жағдайды хайуанаттардың іс-әрекеті-^Мен баиланыстырады: мысалы, қүс дәнді шоқу үшін басын ең-Кейтеді, ал су ішу үшін де басын еңкейтеді, бірақ түмсығына ^СУ толтырып алған соң, басын жоғары көтереді. Егер кірпі 'Киырылып қалса — ол оның қорыққанын білдіреді. Міне,

осындай түсіндірмелер ба-лалардың хайуаңаттардың тіршілігімен танысуына, олардьщ қимыл-козғалыс-тарын жете түсінулеріне әсерін тигізеді^

Мүсінделетйя затпен же-те танысу үшін алдымен оны қолмен тексеру жүргізіледі. Тәрбиеші бір қолымен қу-ыршақтың кеудесін үстап түрады да, бөліктердің фор-масын сөзбен анықтап айтады, содан кейін балалар назарын анағұрлым ұсақ бөліктеріне аударады, оларды саусақтарымец сипап көрсетеді және осыны балалардан қайталап көрсетуді та-лап етеді. Осындай тексерулердің нәтижесінде балалардьщ зат-тың толық формасы, оның бөліктері және олардың пропорцио-налдык, қатынастары жайындағы түсініктері қалыптасады.

Сонымен бірге бұндай тексерулер балаларға заттың мүсінін саналы түрде жасауларына да үлкен кемегін тигізеді. Естияр-лар тобындағы балалар заттарды күні бұрын зерттеп қана қоймай, сондай-ақ сабақ басталардан бұрын кез арқылы ба-қылайды. Тәрбиеіііі заттың негізгі бөліктерін қолымен көрсетіп-олардын, түрін, ерекшеліктерін айтады, көлемі мен өзара са-лыстырмалы арақатынастарын кәрсетеді.

Окытудыд алғашқы кезінде балаларға мүсін жасау әдісте-рі түсінікті болуы үшін беліктердің формасын талдағанда, оларды балаларға бұрыннан таныс зат формаларымен салыс-тырып талдаған жөн. Мысалы, қуыршақтың мүсінін жасау үстінде тәрбиеші оның қолдары бағаналарға үқсас екендігін, ал кеудесі жуан сәбізге ұқсас екенін айтып қуыршақтың колда-рын бағанаға үқсас, ал оның кеудесін сәбізге үқсас етіп жасау-ды тапсырады.

Терт жастағы балалардың іскерлігі, ептілігі онша емес және
олар көп нәрсені әлі істей білмейді. Олар бастапқыда сопак
форманы дұрыс жасай алмайды және бөліктерін бір-бірімен
нашар біріктіреді. Осы себепті тәрбиеші оларға жартылай бол-
маса толық керсету арқылы түсіндіруге мәжбүр болады. п
гізінде балаларға. таныс емес тәсілдерді, жете меңгермеге
әдістерді көрсетеді. ' .

Мысалы, кірпі мен шошқа торайын бейнелеу кезінде бал ■ ларға сопақ кеудені жасап көрсетуге тура келеді. Тәрбие балаларға: «Біз бүгін кірпінің мүсінін жасаймыз. Онын Д несі жұмыртқаға үқсас. Бері қараңдар, оны былай ^жасаИ^_оЛ Балшықтың кесегін оң' қолыммен алақаныма қойып, оны алақаныммен жабамын да дүрыс шар болғанға дейін колым уқалаймын. Шар үзынша болуы үшін балшықты ары-аударамын. Оң қолымның саусақтарымен оның бір үшын с°

186 ■ ■ '

•цікертемін, ал екінші жағын толық күйінде қалдырамын. ^е осылай кірпінің кеудесі пайда болады»,— дейді. '^"көрсету мен түсіндірмелерді балалардьщ ^! барлығы бірдей ^еңгере алмайды. Мұндай жағдайДа тәрбиеші жақсы мең-^^еТ_ен балалардан басқа балалар, түгел жақсы меңгеруі үшін '^еРпталап көрсетулерін талап етеді.

Естиярлар тобында балаларды айқьшдылықты көрсету құ-лдарын пайдалануға үйрету керек. Заттың негізгі түрін ғана Р^а _{с с}онымен қатар оның өзіндік ерейшеліктерін де кбрсете алу ° 'ал<ет. Осы мақсатпен затты қараған кезде балалардың көңі-.■нзаттын ерекшеліктеріне, мысалы, алманың ойығына, кәдінің іиығьіп тұрған сабағына және т. с. с. аудару керек. Балаларды мусіндеудін нәтижесіне қызықтыру үшін сәбіздің сабағын кар-тон^иан- ^{ал алмаға} жапырақтан жасаған дұрыс. Бірақ мұндай әдістерге тек алдында ғана, балалар осындай ерекшеліктерді саздан жасап үйрене қоймаған кезде ғана жүгіну керек.

Үйрету кезінде балалар біртіндеп саздан өсімдік сабактарын,
соньшан жапырақтарды жасауды үйрене бастайды. Балаларды
анық бейнелеуге жетелеу үшін тек қана тірі объектілерді бай-
қап қоймай, тәрбиеші жасаған қуыршақтарды, кішкентай ес-
керткіштерді болмаса мүсіндерді балалармен бірге қарауды
ұйымдастырған жөн. Қарауды әр түрлі жағдайда орналасқан
екі бірдей мүсінді таңдап алу арқылы ұйымдастырады. Мыса-
лы, балалар «Құстар жем шоқып жатыр» деген тақырыпқа
саздан бейне жасайды. Онда бір қүсты тыныш отырған қал-
пында, ал екіншісін еңкейген қалыпта (жемді шоқып жатқа-
ны) бейнелейді (12-сурет). '

Осындай тақырыптарға бейнелеу балалар үшін қызықты

,етеді және ой салады. Бірақ бір сабақ үстінде балаларға екі

затты бейнелеудің қиын екенін естен шығармаған абзал, оларға

мүсік жасау үшін тек бір затты ғана (баланьщ өз үнатқанын)

беру керек.

Сонымен бірге сабақтың тақырыбын әсерлі етіп кұруға да оолады. Балалар ездері жасаған барлық құстарының мүсінін ^Г)ф астаудың жанына орналастырады да, оны «жем беретін «рын» деп атайды. Тәрбиешінің бұл астауды саздан күні бұрын ^Жасап қоңғаны жөн. Астау орнына тақтайды немесе картонды Аа пайдалануға болады.

«Торт жасау» тақырыбы қуыршақтарды «қонақ» ретінде ^СЬШлаУға» қүрылады. Балаларға саздан қуыршаққа арнап «та-

К* жасаткызып, оны столдын. үстіне орналастырады да, қуыр-

■^арды айнала отырғызады.

Қо ^е^ ^^алалаР хайуанаттардың мүсінін жасайтын болса, олар сьт^ННЬІҢ көжектерін картоннан жасалған шыршаның айнала-л_еті^{а> ал Т0}Р^айларды мегежіннің жанына немесе тамақ бері-

" астаудың қасына орналастыратын болады, о_Ла ^алалаР заттың пропорцияларын дүрыс келтіруі үшін

Р^ра'салыстыру әдістерін көрсетеді. Мысалы, қуыршақтыЦ

Д«7

қолын бейнелеу үшін оқытушы күні бұрын жасалған таяқщ_а ны алып, оны екіге тең бөледі де, ұзындықтарын бірдей етед"" Балаларды ұзындық өлшемін ажыратуға кәрзеңке тоқу _к ' зінде де үйретуге болады. Балалардан табақтың түбін және төр? таяқша жасауды талап етеді. Үш таяқшадан кәрзеңкенің өзің ал төртінші таяқшадан оның қүлағын жасауды тапсырады. Қ_Әр.' зеңке белшектерінің үзындығын балалар таяқшаларды сальіс-тыру арқылы біледі. Егер таяқша кәрзеңке түбінің шеңберінең асып кетсе, онда оны қысқартады: әрбір келесі таяқшалардң бірінші таяқшаның ұзындығымен теңестіріп, біріне-бірін нығыз. жабыстырады.

Тәрбиеші қандай сабақ өтуде болмасын балаларға заттыц формасы, бөлшектері, пропорциясы жайында сүрақ беріп, олар-дың ойлау белсенділіктерін арттырады. Мысалы балалардан торайдың түмсығын және тон киіп тұрған қыздын, жағасын қа-лай жасауға.болатынын сұрайды. Балалардың сабаққа көз қа-растарын жақсарту үшін, оларды қызықтыру үшін және бейне-ні ашық бейнелеу үшін сабақ басталар алдында оларға қыска .1 ертегі, жүмбақтар, елёң оқып берген дұрыс. Бүл шығармалар- 1 дың мазмұны алдағы жасалатын заттардың формасына, қүры- ! лысына сәйкес келуі әрі байланысты болулары .керек. Мысалы, ■ торайдың мүсінін жасау алдында торай туралы жұмбақ айтқан жөн: «Қүйрығы иір, тұмсығы жалпақ. Бүл не?». Өте айқын зат-тар жасау үшін балаларға қырғыш таяқша беру керек. Онымен балалар сазды қалай кесуді, артық кесекті қалай алуды, соны-мен бірге кейбір заттарға өрнекті, кедір-бұдырларды қалай са-. луға болатынын тез игереді. Мысалы, қоянға көз жасау үші.н олар мүсінді туғырға орнықтырады да, қолындағы қырғыш-пен мүсінге көз жасайды.

Бүрынғы өткен жүмңстарды қорытындылау сабағына ете көп
көңіл аудару керек, Тәрбиеші сабақ алдында балаларға тақы-
рып таңдап алуд-ы үйретеді. Осы үшін олардан серуен кезінде • ■
не кергендерін, оларға не жайында оқығандарын және.т. с. с.
естеріне түсіруді сұрайды. Балалар тақырыптарын таңдап-бол-
ған соң, тәрбиеші сүрақтарымен және кенестерімен балаларды
өздері жасайтын заттың айқын шығуына көмектеседі, қояннын.
торайдың, мысықтың, аюдың қүлақтарының айырмашылыктарьш,
олардың орналасу тәртібін, кейіпкерлердің қимыл-әрекеттерін
түсіндіреді. Баладан тәрбиеші: «Сенің қояның не істеп *^а'
тыр?»—деп сүрайды, немесе, бала жасаған құстың дүрыс-отыр*
мағанын ескертіп, оған: «Қүсты әдемі жасағансың, бірак КҰ^С'
тың не істеп отырғаны түсініксіз. Ойлашы, шығыршыкта отыр-
ған торғай қалай су іше алады. Балаларға түсінікті болуы үШ¹
соны жасап көрсетші?»—дейді. Осындай сүрақтар балаларДЬ
мүсін жасау кезінде олардың ойлау әрекеттерін белсенді етуме
бірге бейненің дұрыс шығуына ықпал жасайды. -_й

Балалардың заттың пропорциясы жайындағы түсініктер және жабыстыру әдістерін байыта отырып, жасалған заттар ^ТУ

пялы әңгіме өткізу керек. Негізінде заттың сапасы жайында тәр-5 _іещінің өзінің айтуына тура келеді: заттың мүсінінін калай пыкканы, пропорциясы мен құрылысының, беліктерінің қалай біріктірілгеніне баға береді. Бірақ балаларға сұрақ беру арқы-_чьі кашанда олардың белсенділіктерін және ойлау сезімдерін арттырып отыру керек.

ЕРЕСЕК БАЛАЛАР ТОВЫНДА МҮСІН ЖАСАУ

£\_щ Ересек балалар тобы жасаған пластикалық форманыц
.----------------------------- ерекшеліктері

Алты жастағы балалар мүсін жасаудың белгілі тәжірибеле-рін уйреніп, олардыд бұйымдары мазмұны жағынан және бей-нелеу әдістері жағынан әр түрлі болып келеді. Бұл кезде бала-лардың қол сүйектері, үлкенді-кішілі бұлшық еттері Қатаяды. Осьшың арқасында сазбен жұмыс істегенде күрделі жұмыстарды тігянақты жасай' алатын болады. Психологияларында да өзге-рістер бар. Олардың назарлары тұрақтанады, естерінде сақтау қабілеттері артады. Балалар затты алдымен жақсылап есіне түсіріп, мүсіндеуді сонан кейін бастайтын дәрежеге жетеді. Көз байқағыштығының артуына байланысты олардың қол қи-мылдары мен әрекеттері тиянақты қалыпқа түседі.

Сонымен қатар ер-есектер тобы балаларының жасаған мүсін-дерінің нақты белгілері толық көрсетілмейді. Мүның себебі —■ балалар белгілі бір затты жасағанда оның тек қана бөліктеріне және сыртқы белгілеріне ғана кеңіл аударады: домалақ бас, цилиндр тәрізді аяқтар т. с. с. Балалар кейбір бөліктердің үс- . тіне жамалатын ұсақ бөліктерді дүрыстап қондыра алмайды. Бір бейненің орнына екінші бір бейнені жасайды. Мысалы, ба-лаға иттің бейнесін жасауды тапсырса, . ол не тамақ құятын табақтың, немесе күшіктің бейнесін жасайды.

Ересектер тобының балалары естиярлар тобының балалары-. на қарағанда жасаған бұйымдарын қозғалыста (көзге елестету Қабілеттерінің дамуына сай) көрсетеді. Қозғалысты олар дере-кілеуетіп бейнелейді. Мысалы, бала иттің мүсінін жасағанда оның аяқтарын тым алшаңдатып қояды. Бұл оған жүгіріп бара Жатқан итті елестетеді. Ол біраздан соң иттің аяғын онан әрман созады және тәрбиешінің «Сенің жасаған итің не істеп тұр» де-^ген сұрағына: «Иесінің артынан жүгіріп барады» деп жауап бе-

§ 2. Үйретудің міндеттері

Бұл топтағы балаларға мүсін жасауды үйреткенде олардьщ _Те^^аР^ЬІ заттьщ өзіндік ерекшелігіне, құрылысына, үсақ бөлшек-РДің қүрылымына аударылады. Ьалалар қандай бір болмасын аңның бейнесін жасағандл

13-сурет. Дымковтық ойыншықтардың мүсіні.

онын, ерекшеліктерін (бас, тұмсық, құлақ) ескереді. Олардьщ көздерін және аузын қырғышпен жасайды.

■ Балалардың техникалық білімін арттырған жөн. Және де мүсінделген заттарды әсемдеуге көңіл бөлінеді. Толық саз ке-«сегінен ыдыстар жасау ұсынылады және оларды әшекейлеу тап-сырылады. Әдіс-тәсілДерге үйрету біртіндеп (мүсінделетін зат-тың бейнесі анық шыққанға дейін) жүргізіледі.

§ 3. Программаларды өту

Ітоқсан

Балалар жыл басында өздеріне бұрыннан таныс заттардьщ
мүсінін саздан жасайды. Бұнда, әсіресе, саусақ қимылдарының
жетілуіне көңіл аударған ж-өн. Балаларға көптеген бөліктен
түратын.күрделі заттың мүсінін жасата отырып, оларды толык
саз кесегінен созып мүсін шығаруға жаттықтырады. Балаларға
жеміс-жидектердің мүсінін жасауды үсьшады. Балалар жеміс-
тің өзіндік ерекшелігін жақсы түсінулері үшін олар бір ғана
емес, бірнеше жемістің мүсіндерін жасайды. Мысалы, балалар
сәбіз бен қызылшаны жасағанда, олардын, түрі балаларға та-
ныс, сондықтан олардың барлық назарлары бейнелердін өзіндік
ерекшеліктеріне бағытталады. Заттын. жалпы түрін балалар
екі қолымен бірдей, ал түрлерінің ерекшеліктерін саусақтары-
мен бейнелейді; _х . .

Балалар бірінші тоқсанда адам мен жануарлардын, мүсіні толық саз кесегінен және жеке-жеке бөлшектерден жасаидь^ Саздың түтас кесегінен көбінесе көпке танымал ойыншыкт р ды — ысқырық-үйрек, қораз және қуыршақтарды (13-суре > жасайды. Оларды бейнелеу кезінде пропорциялары мен түғ лерін анықтайды. Мысалы, қуыршақтың басы кеуД^еС^_ қарағанда кіші және шошақ, ал олардың қолдары таяк,ш^а різді болып келеді. Квпке танымал ойыншықтарды жасау

Читайте також:

1. I. ОБРАЗОВАНИЕ СОЕДИНЕННЫХ ШТАТОВ 14 страница
2. А. В. Дудник 1 страница
3. А. В. Дудник 10 страница
4. А. В. Дудник 11 страница
5. А. В. Дудник 12 страница
6. А. В. Дудник 2 страница
7. А. В. Дудник 3 страница
8. А. В. Дудник 4 страница
9. А. В. Дудник 5 страница
10. А. В. Дудник 6 страница
11. А. В. Дудник 7 страница
12. А. В. Дудник 8 страница

Переглядів: 880